Służba Ochrony Państwa

17.1.2018

Powołanie Służby Ochrony Państwa

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa powołuje Służbę Ochrony Państwa (SOP), jako jednolitą, umundurowaną, uzbrojoną formację, wykonującą zadania z zakresu ochrony osób i obiektów oraz rozpoznawania i zapobiegania skierowanym przeciw nim przestępstwom, która zastąpi likwidowane Biuro Ochrony Rządu (BOR). Podstawowym celem utworzenia nowej, zreformowanej formacji jest podniesienie poziomu i standardu realizacji działań ochronnych i zapobiegawczych oraz zwiększenie zakresu osób i obiektów objętych działaniami ochronnymi i zapobiegawczymi.

Formacja, która zastąpi Biuro Ochrony Rządu czyli Służba Ochrony Państwa, będzie służbą wyspecjalizowaną w ochronie najważniejszych osób i obiektów w państwie. SOP będzie liczniejsza i zostanie wyposażona w nowe narzędzia.

SOP będzie liczniejsza od BOR, co jest niezbędne dla zapewnienia właściwego standardu ochrony najważniejszych osób w państwie i służących im obiektów. Ustawa przewiduje też, że ochroną może zostać objętych więcej obiektów administracji rządowej niż dotąd. Obecnie za ich bezpieczeństwo odpowiedzialne są niejednokrotnie firmy ochroniarskie, które nie zawsze są w stanie zapewnić odpowiednie standardy ochrony. Nowe obiekty będą mogły otrzymać ochronę na podstawie decyzji ministra spraw wewnętrznych i administracji.

Jak ma działać nowa formacja?

Służbą Ochrony Państwa będzie kierował Komendant SOP, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów, w uzgodnieniu z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Działaniem SOP będzie więc kierował komendant. Nowością jest to, że otrzyma on status centralnego organu administracji rządowej, co przyspieszy i usprawni proces decyzyjny. To on określi zakres ochrony, jakim należy objąć określoną osobę. Do tej pory odpowiedzialny był za to minister spraw wewnętrznych i administracji. Natomiast o tym, kto będzie chroniony, poza przypadkami wskazanymi wprost w ustawie, jak dotychczas będzie decydował minister właściwy do spraw wewnętrznych.

Ustawa doprecyzowuje też, kto z zagranicznych gości otrzyma ochronę polskich funkcjonariuszy SOP. Wynika z niej, że objęte nią zostaną delegację, w których znajdują się głowy państw, szefowie rządów i ich zastępcy, przewodniczący parlamentów lub izb parlamentów, ministrowie spraw zagranicznych. W uzasadnionych przypadkach ten katalog będzie można poszerzyć. Szef BOR podkreślił, że SOP będzie formacją o charakterze ściśle policyjnym i będzie miała podobne uprawnienia do innych takich formacji.

W odniesieniu do dotychczas realizowanej ochrony osób i obiektów, pragmatyka służbowa SOP koryguje zadania BOR, jak również rozszerza katalog uprawnień umożliwiających ich realizację. Nowej formacji ochronnej powierzono nowe zadania, polegające na rozpoznawaniu i zapobieganiu określonego rodzaju przestępstwom skierowanym przeciwko osobom ochranianym oraz przestępstwom przeciwko bezpieczeństwu ochranianych obiektów. W zakresie uprawnień SOP szczególnie istotne jest wyposażenie tej służby w kompetencje do prowadzenia określonych form czynności operacyjno-rozpoznawczych, w celu pozyskiwania informacji dotyczących zagrożeń względem ochranianych osób i obiektów, a także zapobiegania przestępstwom stanowiącym bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa tych osób i obiektów. Ustawa wprowadza jednocześnie możliwość finansowania podejmowanych przez SOP czynności operacyjno-rozpoznawczych i zakupów środków technicznych niezbędnych do realizacji tych czynności z funduszu operacyjnego.

W stosunku do dotychczasowych zadań BOR, rozszerzony zostanie krąg obiektów znajdujących się pod ochroną nowej formacji. Ochronie będą podlegały nie tylko obiekty służące Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych, ale także siedziby innych członków Rady Ministrów, wskazane w decyzji ministra właściwego do spraw wewnętrznych, z wyłączeniem obiektów Ministra Obrony Narodowej i Ministra Sprawiedliwości. Ochronę Prezydenta RP oraz obiektów jemu służących będzie realizowała wyodrębniona w tym celu komórka organizacyjna SOP.

W celu skoncentrowania działań SOP na ochronie najważniejszych osób w państwie oraz obiektów, które im służą na terenie kraju, ustawa przewiduje zakończenie realizacji dotychczasowego zadania BOR związanego z ochroną polskich przedstawicielstw dyplomatycznych. Ochranianie placówek zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej znajdujących się w miejscu stacjonowania polskich kontyngentów wojskowych oraz personelu tych placówek będzie zadaniem Żandarmerii Wojskowej. Za bezpieczeństwo pozostałych placówek zagranicznych będzie odpowiadał kierujący placówką zagraniczną. W przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa, Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych, po uzyskaniu opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych, będzie mógł podjąć decyzję o objęciu ochroną SOP placówki zagranicznej, jeżeli zapewnienie ochrony w inny sposób może okazać się niewystarczające. W ustawie z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa dookreślono także krąg objętych ochroną osób wchodzących w skład delegacji państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w stosunku do tych, które były wymienione w ustawie z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu. W tym zakresie kierowano się zasadą wzajemności.

Jak wspomniano, usprawnieniu ulegnie również procedura określania zakresu ochrony poszczególnych osób objętych ochroną SOP. Decyzję dotyczącą określenia zakresu działań ochronnych realizowanych wobec tych osób będzie podejmował Komendant SOP, informując o tym ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Zakres ochrony obiektów będzie określał minister właściwy do spraw wewnętrznych, po uzyskaniu opinii Komendanta SOP, z uwzględnieniem oceny zagrożenia tych obiektów. W przypadku obiektów służących Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesowi Rady Ministrów, minister właściwy do spraw wewnętrznych będzie podejmował decyzję w uzgodnieniu, odpowiednio, z Szefem Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz Szefem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Ustawa w sposób znaczący wzmacnia pozycję Komendanta SOP, który będzie ponadto aktywnym uczestnikiem procedury wyrażania zgody na wydawanie pozwoleń na wwóz i posiadanie broni dla wjeżdżających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonariuszy państw obcych wykonujących czynności ochronne wobec przedstawicieli tych państw.

Ustawa gwarantuje SOP prawo do korzystania z pomocy ze strony innych formacji. W zakresie działań ochronnych w uzasadnionych przypadkach Służba Ochrony Państwa będzie mogła korzystać z pomocy innych formacji, tj. Policji, Straży Granicznej i Żandarmerii Wojskowej. W razie więc zagrożenia dla realizacji zadań związanych z ochroną przebywających na terytorium RP delegacji państw obcych oraz innych osób objętych ochroną ze względu na dobro państwa, jeżeli siły SOP okazałyby się niewystarczające lub mogłyby okazać się niewystarczające, możliwe będzie udzielenie pomocy przez żołnierzy Żandarmerii Wojskowej, Policji lub Straży Granicznej.

Pragmatyka wprowadza nowy obowiązek uzyskania zezwolenia Komendanta SOP na wyjazd za granicę poza obszar Unii Europejskiej, a w odniesieniu do wyjazdów za granicę do państw członkowskich Unii Europejskiej – poinformowania przełożonego o wyjeździe.

SOP uzyska możliwość wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych. W dotychczasowej ustawie, regulującej funkcjonowanie BOR, służba ta została uprawniona do prowadzenia działań profilaktycznych, wprawdzie częściowo zbliżonych do czynności operacyjno-rozpoznawczych, jednak niewystarczających z perspektywy specyfiki obecnych zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa i niedookreślonych ustawowo. Według nowych przepisów obok czynności administracyjno-porządkowych, wykonywanych dotychczas przez BOR, SOP będzie realizował czynności operacyjno-rozpoznawcze. W ramach realizacji tych czynności SOP uzyskał uprawnienie do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz rejestrowania dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom, a także obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w obiektach ochranianych lub wokół tych obiektów, w uzgodnieniu z ich administratorami, oraz w miejscach zamieszkania osób ochranianych w zakresie uzgodnionym z tymi osobami i niezbędnym do realizacji zadań.

Przepisy wprowadzają równie istotne z punktu widzenia skutecznej realizacji zadań SOP uprawnienie do uzyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych, niestanowiących treści przekazu. Przyjęte rozwiązania są analogiczne do zawartych w ustawach kompetencyjnych instytucji uprawnionych do uzyskiwania takich informacji i obejmują m.in. kontrolę sądową nad uzyskiwaniem tego rodzaju danych.

Ustawa zawiera także przepisy, które wprowadzają uprawnienie do posługiwania się przez funkcjonariuszy SOP tzw. „dokumentami legalizacyjnymi”, umożliwiającymi „działania pod przykryciem”.

Jakie zmiany czekają funkcjonariuszy SOP?

Ustawa zakłada stworzenie nowego modelu przebiegu służby, wprowadzenie nowych środków do weryfikacji predyspozycji kandydatów do służby oraz weryfikacji funkcjonariuszy do zajmowania określonych stanowisk, a także wprowadzenie nowego systemu motywacyjnego.

Np. zrezygnowano z tworzenia służby kandydackiej, podwyższono wymogi w zakresie wykształcenia przy mianowaniu na pierwszy stopień chorążego oraz pierwszy stopień oficerski SOP oraz wprowadzono przepis umożliwiający pośmiertne mianowanie funkcjonariusza na kolejny, wyższy stopień, jeżeli poniósł śmierć wskutek dokonania czynu świadczącego o szczególnym męstwie lub w uznaniu jego szczególnych zasług podczas wykonywania obowiązków służbowych.

Istotną zmianą będzie nowy system naboru funkcjonariuszy SOP. Kandydaci i funkcjonariusze będą mogli być poddawani badaniom na wariografie, czyli popularnym wykrywaczu kłamstw. Podobne rozwiązanie stosowane jest teraz w trakcie naboru do Straży Granicznej i części innych służb. Przepisy pozwolą też pozyskać do służby w SOP funkcjonariuszy pracujących obecnie w innych formacjach mundurowych m.in. Policji, SG czy PSP.

Komendant SOP będzie posiadał uprawnienie do poddawania funkcjonariuszy badaniom psychofizjologicznym. W ustawie uregulowano procedurę poddawania funkcjonariuszy i pracowników SOP oraz kandydatów do tej służby badaniom na zawartość w organizmie środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka.

Ponadto dostosowuje przepisy dotyczące uprawnień mieszkaniowych dla nowoprzyjętych funkcjonariuszy do rozwiązań funkcjonujących obecnie w Straży Granicznej. Prawo do lokalu mieszkalnego i inne uprawnienia mieszkaniowe nabyte przez funkcjonariuszy BOR, którzy staną się funkcjonariuszami SOP, pozostaną w mocy.

Zmianie w stosunku do obowiązujących w BOR, ulegną także regulacje dotyczące uposażenia i dodatków. W celu uproszczenia przepisów, w miejsce obowiązujących w BOR kilku typów dodatków wprowadzony zostanie jeden – tzw. dodatek specjalny, wynoszący co najmniej 1% wysokości uposażenia zasadniczego, ale nie więcej niż 50% tego uposażenia. Wysokość dodatku specjalnego będzie uzależniona od: stopnia trudności, złożoności i sposobu realizacji zadań wykonywanych przez funkcjonariusza, jego kwalifikacji zawodowych, efektów jego pracy oraz opinii służbowej poprzedzającej ustalenie wysokości dodatku specjalnego. Wysokość dodatku specjalnego funkcjonariusza, który uzyskał opinię służbową zawierającą ogólną ocenę bardzo dobrą albo wzorową, nie będzie mogła być niższa niż 5% uposażenia zasadniczego. W ustawie wprowadzone zostały też przepisy zobowiązujące wszystkich funkcjonariuszy do składania oświadczeń majątkowych.

W zakresie przyznawania świadczeń finansowych zrezygnowano z przejazdu raz w roku, na koszt służby, przysługującego funkcjonariuszowi i jego najbliższej rodzinie lub zryczałtowanego równoważnika przejazdu raz w miesiącu, na koszt służby, przysługującego funkcjonariuszowi korzystającemu z urlopu okolicznościowego w celu odwiedzenia rodziny, doprecyzowano przepisy dotyczące urlopu wypoczynkowego funkcjonariusza i zrezygnowano z płatnego urlopu okolicznościowego w celu odwiedzenia rodziny, przyznawanego funkcjonariuszowi pełniącemu służbę poza miejscem stałego zamieszkania.

W zakresie uposażeń i innych świadczeń pieniężnych funkcjonariuszy: rozszerzono krąg podmiotów, w których czynną służbę wlicza się do wysługi lat wpływającej na wysokość uposażenia według stopnia oraz dookreślono warunki przyznania nagrody w przypadku, gdy mianowanie do służby następuje w trakcie poprzedniego roku kalendarzowego albo gdy zwolnienie ze służby następuje w terminie do końca maja danego roku kalendarzowego. Wprowadzono również przepis umożliwiający pokrycie ze środków SOP kosztów pogrzebu funkcjonariusza, który poniósł śmierć w związku ze służbą lub na skutek wypadku pozostającego w związku ze służbą, jak również gdy choroba powodująca śmierć miała związek ze służbą.

Ustawa nowelizuje 95 ustaw. Zmiany w nich dokonywane obejmują niezbędne konsekwencje wynikające z wprowadzenia do porządku prawnego nowej regulacji.

Kiedy nowe przepisy zaczynają obowiązywać?

Ustawa wchodzi w życie, co do zasady, z dniem 1 lutego 2018 r.

Zawiera ona szereg przepisów przejściowych i dostosowujących. Przewiduje m.in, że osoba powołana na stanowisko Szefa BOR lub pełniąca tę funkcję na podstawie uchylanej ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu staje się, z dniem wejścia w życie ustawy, Komendantem SOP.

W myśl przepisów ustawy, funkcjonariusze pełniący służbę w BOR w dniu wejścia w życie ustawy oraz pracownicy BOR staną się, odpowiednio, funkcjonariuszami i pracownikami SOP, z utrzymaniem dotychczasowych warunków służby lub pracy, zachowując ciągłość służby lub pracy.

Ustawa przewiduje, że stosunki służbowe funkcjonariuszy oraz stosunki pracy pracowników SOP wygasną:

po upływie 5 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, jeżeli funkcjonariusz albo pracownik SOP w terminie dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nie otrzyma od Komendanta SOP pisemnej propozycji określającej nowe warunki pełnienia służby albo pracy lub warunki płacy;
po upływie 3 miesięcy, licząc od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym funkcjonariusz albo pracownik SOP złoży oświadczenie o odmowie przyjęcia propozycji, jednak nie później niż po upływie 5 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

Co do zasady, ustawa przewiduje 12-miesięczny okres zachowania w mocy wydanych na podstawie ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu aktów wykonawczych, umożliwiając sprawne przekształcanie formacji.

Z dniem wejścia w życie ustawy traci moc ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu.

Funkcjonariusze SOP a ubezpieczenia

Powołana Służba Ochrony Państwa (SOP) zastępuje Biuro Ochrony Rządu (BOR).

Funkcjonariusze SOP nadal podlegają tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Przewidziany dla nich kod tytułu ubezpieczenia to nadal kod 1135xx- funkcjonariusz Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego albo Biura Ochrony Rządu.

Zmiana w opisie kodu tytułu ubezpieczenia 1135xx nastąpi dopiero od stycznia 2019 r. Do tego czasu należy posługiwać się kodem tytułu ubezpieczenia 1135xx z obecnie obowiązującym opisem dla Biura Ochrony Rządu - podał ZUS.

Skąd wzięła się potrzeba zmian?

Audyt przeprowadzony w BOR pod koniec 2015 roku wykazała dużą skalę zaniedbań i zaniechań. Przede wszystkim chodziło o niedofinansowanie formacji. Środki finansowe przyznawane BOR w poszczególnych latach nie pozwalały w pełni realizować ustawowych zadań. Nie prowadzono potrzebnej modernizacji obiektów i wyposażenia formacji. Najtragiczniejszym w skutkach świadectwem słabości Biura Ochrony Rządu była katastrofa smoleńska. Po tym tragicznym zdarzeniu żadna z osób odpowiedzialnych za działanie formacji nie wyciągnęła niezbędnych wniosków oraz nie wprowadziła koniecznych zmian. Za przekształceniem w formacji przemawiało także wysokie w ostatnich latach zagrożenie terrorystyczne na świecie. Obecny rząd aktywnie zabiegał o poprawę sytuacji BOR. Podjęte zostały działania mające na celu zwiększenie częstotliwości oraz jakości szkoleń samochodowych.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl