Uchwała w sprawie immunitetu sędziego dotycząca zbrodni komunistycznej

Uchwała SN

​​7 lutego 2024 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (sygn. akt I ZI 27/22​) zezwalającą na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego w stanie spoczynku Czesława L. (X.Y.) na wniosek prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej dotyczący dwóch czynów kwalifikowanych jako zbrodnia komunistyczna i zbrodnia przeciwko ludzkości.

Równocześnie Sąd Najwyższy odmówił zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej tego sędziego w odniesieniu do dwóch innych czynów z wniosku IPN.

SN uchwalił mianowicie:

1. na podstawie art. 80 § 2c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity Dz.U. z 2020 r., poz. 365 ze zm.) – dalej powoływana jako u.s.p., zezwala na pociągnięcie X.Y.. – sędziego Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku do odpowiedzialności karnej za czyny opisane w pkt I i pkt IV wniosku prokuratura Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Ł. z dnia 29 marca 2022 r., sygn. akt […];
2. na podstawie art. 80 § 2c a contrario u.s.p. odmawia zezwolenia na pociągnięcie X.Y.. – sędziego Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku do odpowiedzialności karnej za czyny opisane w pkt II i pkt III wniosku prokuratura Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Ł. z dnia 29 marca 2022 r., sygn. akt […];
3. na podstawie art. 129 § 3a u.s.p. obniża X.Y.. – sędziemu Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku o 25% (dwadzieścia pięć procent) wysokość jego uposażenia w stanie spoczynku na czas trwania postępowania dyscyplinarnego w przypadku jego wszczęcia odnośnie czynów ujętych w pkt I i pkt IV wniosku prokuratura Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Ł. z dnia 29 marca 2022 r., sygn. akt […];
4. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata E. B. – Kancelaria Adwokacka w W., kwotę 1476 zł (tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych), w tym 23% podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za czynności obrońcy z urzędu X.Y.. – sędziego Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku, w postępowaniu przed Sądem Najwyższym w sprawie o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz kwotę 505,78 zł (pięćset pięć złotych siedemdziesiąt osiem groszy) tytułem zwrotu kosztów przejazdu do G. na posiedzenie w dniu 28 grudnia 2023 r., na którym przesłuchano sędziego Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku X.Y..;
5. kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

Orzeczenie to nie jest prawomocne.

W uzasadnieniu...

Sąd Najwyższy zauważył m.in., że X.Y.. – sędzia Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku, w sprawach orzekał w styczniu 1982 r. w składach kolegialnych sądu okręgu wojskowego. W doktrynie podnosi się, iż z zasady niezawisłości sędziowskiej, której jedną z gwarancji jest ścisła tajność narady i głosowania, zdaje się wynikać, że w zasadzie niedopuszczalny jest dowód na stwierdzenie przebiegu narady sędziów oraz okoliczności, jak głosowali poszczególni sędziowie. Od reguły tej są jednak dwa wyjątki, a mianowicie pisemne uzasadnienie zdania odrębnego sędziego przegłosowanego (jest ono dowodem, że głosował przeciwko zapadłemu wyrokowi), jak też wolno przeprowadzać dowód na stwierdzenie okoliczności narady i głosowania w procesie przeciwko sędziemu, któremu zarzuca się popełnienie przestępstwa w związku z wyrokowaniem (por. M. Cieślak, Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, Kraków 2011, s. 244).

W przedmiotowej sprawie, z uwagi na rodzaj zarzutów stawianych X.Y.. – sędziemu Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku, gdyż ich przedmiotem jest właśnie podejrzenie popełnienia tzw. zbrodni sądowej, posiłkując się dowodami poszlakowymi (dowodami pośrednimi), czyli w oparciu o udowodnione pewne okoliczności niepozostające w bezpośrednim związku z zarzucanymi czynami, w ramach rozsądnej oceny, wyciągnięto wniosek o pełnej akceptacji przez niego, w trakcie narad sędziowskich w styczniu 1982 r., wyroków wydawanych z jego udziałem. Te poszlaki to:

a) w żadnej z tych spraw X.Y.. – sędzia Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku, nie złożył zdania odrębnego do żadnego z zapadłych w nich wyroków. Sąd Najwyższy prezentuje pogląd, że sędzia uczestniczący w składzie kolegialnym rozpoznającym sprawę, ma moralny obowiązek złożenia zdania odrębnego, gdy rozstrzygnięcie za którym optuje większość składu, jest zasadniczo odmienne od jego propozycji (por. W. Kozielewicz, Moje zdania odrębne do orzeczeń Sądu Najwyższego, w: H. Groszyk (red.), Pro Scientia et Disciplina. Księga Jubileuszowa z okazji 50 – lecia Studenckiego Koła Naukowego Prawników Uniwersytetu Marii Curie–Skłodowskiej, Warszawa 2009, s. 149 – 159, E. Skrętowicz, Zdanie odrębne w procesie karnym. Kwestie wybrane, Annales UMCS, vol. XXXI, 7, Sectio G, 1984, S. 103 - 111);

b) brał udział w wydaniu dwóch rozstrzygnięć sądowych, w których co do dwóch osób (E. K. i M. K.), w sposób rażący, i jak się wydaje, intencjonalnie, naruszono podstawowe zasady karnego prawa materialnego w zakresie przypisania winy oraz sprawstwa przestępstw, w sytuacji gdy czyny im zarzucane nie stanowiły przestępstw;

c) nie zareagował w żadnej z tych spraw, w odniesieniu do stwierdzeń zawartych w pisemnych uzasadnieniach wyroków, poprzez złożenie zdań odrębnych do tych pisemnych uzasadnień.

Tym samym, w realiach dowodowych, zachodzi, zdaniem Sądu Najwyższego, dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przez X.Y.. – sędziego Sądu Okręgowego w G. w stanie spoczynku, tzw. zbrodni sądowej, poprzez wymierzenie E. K. i M. K. kar pozbawienia wolności z naruszeniem kardynalnych zasad określających podstawy pociągnięcia człowieka do odpowiedzialności karnej, gdyż sąd okręgu wojskowego, orzekający w tych sprawach z jego udziałem, wyszedł poza semantyczną treść przepisu, aby objąć nim zachowanie przypisane E. K. oraz M. K. i wymierzyć za nie kary pozbawienia wolności będące w swej istocie odwetem motywowanym panującą wówczas ideologią. Sąd okręgu wojskowego, w składzie którego orzekał X.Y.., nie wziął pod uwagę czynnika emocjonalnego i pobudek, którymi kierowali się E. K. i M. K. (emocjonalna reakcja na nieznaną od 1945 r. sytuację wprowadzenie stanu wojennego, siłowego tłumienia buntów społeczeństwa przez władzę itp.).

Pomijał w pisemnych uzasadnieniach wyroków, czym kierował się oceniając treść pism sporządzanych i rozpowszechnianych przez E. K. i M. K. jako fałszywą oraz mogącą wywołać niepokój publiczny i rozruchy. Arbitralnie stwierdzano, że z ich treści wynikało, że materiały te mogły wywołać niepokój publiczny lub rozruchy.

Jednocześnie ten sąd w ogóle nie zajmował się tym, czy sprawca wyczerpał inne znamiona przypisanego mu przestępstwa. W pisemnych uzasadnieniach orzeczeń nie wskazywano, czym w istocie kierowano się, oceniając treść tych pism w kategorii fałszu. Nie weryfikowano ich za pomocą jakichkolwiek kryteriów, przyjmując ich fałszywość i możliwość wywołania niepokoju społecznego i rozruchów w kontekście znamion przestępstwa z art. 48 ust. 2 i art. 48 ust 3 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym.

Ocena ta miała zatem arbitralny charakter, na co wskazuje brak jakiejkolwiek analizy treści druków zabezpieczonych do spraw. Sąd, w składzie z udziałem X.Y.., nie wskazywał, jakie ich fragmenty są fałszywe i na czym ten fałsz miał polegać. Te tzw. zbrodnie sądowe zostały zakwalifikowane jako wyczerpujące znamiona przestępstw z art. 165 § 2 k.k. z 1969 r. w zw. z art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy o IPN.

W uchwale pełnego składu Izby Odpowiedzialności Zawodowej z dnia 19 września 2023 r., sygn. akt II ZPP 2/22, wskazano, iż pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości”, o jakim mowa w art. 3 ustawy o IPN, obejmuje także jednokrotne zachowanie sędziego, nawet związane z jego orzekaniem, stanowiące zbrodnię komunistyczną, określoną w art. 2 ust. 1 ustawy o IPN, jeżeli zostało popełnione jako element rozległego i świadomego prześladowania z powodu przynależności osób prześladowanych do określonej grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, rasowej lub religijnej, a sędzia ten co najmniej aprobował taki sposób realizacji polityki władz państwa i brał tym samym świadomie czynny udział w prześladowaniach. Zbrodniami komunistycznymi, w rozumieniu art. 2 ustęp 1 ustawy o IPN, są czyny popełnione przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r., polegające na stosowaniu represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności bądź w związku z ich stosowaniem, stanowiące przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia. Zbrodniami komunistycznymi są również czyny popełnione przez funkcjonariuszy państwa komunistycznego w okresie, o którym mowa w zdaniu poprzedzającym, zawierające znamiona czynów zabronionych określonych w art. 187, 193 lub 194 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks kamy albo art. 265 § 1, art. 266 § 1, 2 lub 4 lub art. 267 k.k. z 1969 r., dokonane przeciwko dokumentom w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów na szkodę osób, których te dokumenty dotyczą. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 grudnia 2001 r., sygn. akt II KKN 175/99, OSNKW 2002, z.5-6, poz. 47, wskazał, że za zbrodnię przeciwko ludzkości może być uznany czyn wówczas, gdy sprawcy działający w strukturach systemu państwa totalitamego - o jakim mowa w art. 2 lit. a ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej, obowiązującej do wejścia w życie ustawy IPN, posługującego się na wielką skalę terrorem dla realizacji celów politycznych i społecznych, co najmniej aprobowali taki sposób realizacji polityki władz państwa, popełniając te czyny, brali tym samym świadomie udział w prześladowaniach ze względów politycznych.

Z kolei w uchwale z dnia 14 października 2015 r., sygn. akt I KZP 7/15, Sąd Najwyższy przyjął, że umyślne pozbawienie wolności innej osoby, nawet na czas poniżej 7 dni, może być, po spełnieniu szczególnych warunków, uznane za zbrodnię przeciwko ludzkości.

Podkreślić należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 kwietnia 2021 r. sygn. akt V KK 366/20, Legalis, dokonując analizy zakresu pojęciowego zbrodni przeciwko ludzkości według prawa międzynarodowego, podniósł między innymi, że Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 26 listopada 1968 r., odwołuje się do Statutu Międzynarodowego Trybunału Wojskowego, o jakim mowa w Porozumieniu z 1945 r., który w art. VI za zbrodnie przeciwko ludzkości uznaje też m.in. "prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych". Nie muszą to być zatem zachowania, które są nastawione na unicestwienie jakiejś grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, czy religijnej, lecz także działania o nie tak drastycznym wydźwięku, ale mające charakter prześladowań z powodów politycznych poszczególnych jednostek, z racji ich poglądów charakterystycznych dla określonych grup społecznych lub przynależności do określonej organizacji, gdy prześladowania te dotykają je w związku z podejmowaniem przez funkcjonariuszy niedemokratycznego państwa określonych akcji wynikających z decyzji władzy takiego państwa.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl