Umocowanie asesora do orzekania w sprawach karnych

Umocowanie asesora do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez orzekanie w sprawach karnych nie ulega wątpliwości - uznał SN.

Orzeczenie SN w sprawie

Sąd Rejonowy w Kartuzach, orzekając w składzie jednego asesora sądowego, wyrokiem z 29 października 2019 r. w sprawie o sygn. akt II K 984/17 uznał O. B.-R. za winną przestępstwa z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 305 ust. 1 ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, za co wymierzył jej karę 200 stawek dziennych grzywny po 20 zł (pkt I); na podstawie art. 306 ust. 3 tej ustawy orzekł przepadek przedmiotów określonych w pkt. II wyroku, jak również nawiązki na rzecz pokrzywdzonych; rozstrzygnął także o kosztach procesu (pkt IV i V).

Na skutek apelacji wniesionej od tego wyroku przez prokuratora i obrońcę oskarżonej, Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z 10 czerwca 2020 r. w sprawie o sygn. akt V Ka 24/20 zaskarżony wyrok utrzymał w mocy oraz rozstrzygnął o kosztach sądowych.

Od wyroku tego kasację wniósł obrońca skazanej, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. polegające na uchybieniu obowiązkowi uchylenia wyroku Sądu Rejonowego w Kartuzach z 29 października 2019 r., niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia, w sytuacji nienależytej obsady Sądu I instancji w rozumieniu art. 28 § 1 k.p.k., w sytuacji gdy wyrok skazując został wydany przez Sąd w składzie jednego Asesora sądowego.

Sąd Najwyższy uznał kasację za oczywiście bezzasadną (sygn. akt III KK 364/20).

Uzasadnienie wyroku SN

W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że systemowe umocowanie asesora sądowego do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości ma swoją podstawę w art. 2 § 1a u.s.p., według którego w sądach rejonowych zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują także asesorzy sądowi, z wyłączeniem określonych w tym przepisie kategorii spraw, do których nie należy sprawa, w której wniesiono rozpoznawaną kasację. Choć więc językowo termin „asesor” nie jest tożsamy z terminem „sędzia”, umocowanie asesora do orzekania w sprawie karnej nie ulega wątpliwości. Rozstrzyganie sprawy karnej jest zadaniem z zakresu wymiaru sprawiedliwości, co prowadzi do wniosku, że uwzględniając treść art. 2 § 1 i 1a u.s.p., a więc aktu prawnego tej samej rangi co Kodeks postępowania karnego, systemowo zadania te zostały powierzone w zakresie sądu rejonowego zarówno sędziom, jak i (z określonymi włączeniami) asesorom.

Fakt rezygnacji z odesłania, jako sposobu określenia statusu asesora w ustawie ustrojowej, którym posługiwano się wcześniej, w szczególności w uchylonym art. 136 § 2 i 3 u.s.p., nie może oznaczać, że ustawodawca obecnie zrezygnował ze zbliżenia asesora i sędziego z punktu widzenia niezawisłości, która jest podstawowym atrybutem związanym ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Zmiana ta może natomiast wskazywać na inną metodę, jaką przyjął ustawodawca dla określenia statusu asesora, aniżeli metoda odesłania. Tą nową metodą jest pozytywne określenie uprawnień i obowiązków asesora.

Istniejące rozwiązania systemowe, w braku konstytucyjnego ograniczenia sprawowania wymiaru sprawiedliwości wyłącznie do sędziów, powinny zapewniać, by sprawowanie to spełniało standard wyznaczony treścią art. 45 ust. 2 Konstytucji RP, a więc zapewniało, że rozpatrzenie sprawy nastąpi przez sąd, co najistotniejsze dla niniejszych rozważań – niezależny, bezstronny i niezawisły. Standard ten jest spełniony przez obowiązującą instytucję asesora sądowego, gdyż realizuje wszystkie wymogi konstytucyjne, opisane w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2007 r., SK 7/06.

W wyroku tym zakwestionowano instytucję asesora z powodu braku niezależności od instytucji pozasądowej, jaką jest Minister Sprawiedliwości, oraz brak samodzielności asesora względem kolegium sądu okręgowego oraz sędziego konsultanta. Istotne dla Trybunału były również problemy wewnętrznej niezawisłości asesora oraz niezależności od czynników politycznych (partii politycznych) ze względu na brak w obowiązujących wówczas przepisach, charakteryzującego sędziów, zakazu prowadzenia działalności politycznej, wynikającego wprost z Konstytucji RP (art. 178 ust. 3). Jednocześnie Trybunał podkreślił, że nie niezależność asesora nie musi się wyrażać w dożywotnim powołaniu na stanowisko, ale wystarczający jest pewien stopień stabilizacji w zatrudnieniu i w wykonywaniu funkcji sędziowskich. Za odpowiednie z konstytucyjnego punktu widzenia uznano określenie w ustawie okresu pełnienia funkcji sędziego, a zarazem brak możliwości wpływu na ten okres ze strony ministra i kolegium sądu. Podstawowym mankamentem rozwiązania wówczas istniejącego był natomiast brak udziału Krajowej Rady Sądownictwa w powoływaniu asesorów, co stanowiło zdaniem Trybunału Konstytucyjnego „istotny wyłom w konstytucyjnym modelu powierzania władzy sędziowskiej” i świadczyło o „braku gwarancji niezbędnych dla osiągnięcia przez asesorów realnie rozumianej niezawisłości”. 

W aktualnym kształcie obowiązywania instytucji asesora sądowego, w kontekście możliwości realizacji przez niego wymiaru sprawiedliwości poprzez orzekanie w sprawach karnych w sądzie rejonowym, trzeba natomiast uwzględnić, że:

• asesora sądowego powołuje Prezydent RP na czas nieokreślony, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (art. 106i § 1 u.s.p.), co nawiązuje do modelu powoływania sędziów;
• wybór miejsca służbowego asesora sądowego został zobiektywizowany; po pierwsze miejsce to w formalny sposób określa Prezydent RP, po drugie zaś, decyzja ta zapada w następstwie samodzielnego wyboru dokonanego przez asesora stosownie do trybu określonego w trybie art. 33a ust. 5 albo art. 33b ust. 6 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. 2020, poz. 1366);
• asesor sądowy pełni obowiązki sędziowskie przez 4 lata (art. 106i § 8 u.s.p.), co czyni zadość możliwości określenia w drodze ustawy okresu wykonywania czynności orzeczniczych, wskazanego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego;
• asesor sądowy w sprawowaniu swojego urzędu jest niezawisły i podlega tylko Konstytucji oraz ustawom (art.  106j §  1 u.s.p.), co odpowiada analogicznemu rozwiązaniu zawartemu w Konstytucji RP wobec sędziów;
• niemal wszystkie przypadki rozwiązania lub ustania stosunku służbowego asesora sądowego związane są z realizacją jego woli, względnie konsekwencjami jego zachowania wynikającymi z orzeczenia sądu dyscyplinarnego lub sądu karnego; jedyna sytuacja, szczególna względem rozwiązań obowiązujących wobec sędziów, a zarazem niezależna od woli asesora, skutkująca ustaniem stosunku służbowego, to nieprzedstawienie przez Krajową Radę Sądownictwa wniosku o powołanie asesora sądowego do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim (art. 106k § 2 pkt 4 u.s.p.); sytuacja te nie może być jednak rozważana negatywnie w kontekście art. 45 ust. 2 Konstytucji RP z uwagi na fakt, że wniosek o powołanie asesora na stanowisko sędziego nie pozostawiono innej władzy, ale organowi, który z mocy art. 186 ust. 1 Konstytucji RP stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a zarazem nie jest organem żadnej władzy, w tym władzy sądowniczej, składa się zaś z przedstawicieli wszystkich władz; konieczność zapewnienia udziału Krajowej Rady Sądownictwa w powoływaniu asesorów wyraźnie akcentował Trybunał Konstytucyjny;
• asesora obowiązuje zakaz prowadzenia działalności politycznej analogiczny do regulacji zawartej w art. 178 ust. 3 Konstytucji RP dotyczącej sędziów (art. 106j §  2 u.s.p.).

Powołane względy prowadzą do wniosku, że ustawodawca wprowadzając do porządku prawnego ustawą z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015, poz. 1224), instytucję asesora sądowego, oraz wprowadzając do niej następnie stosowne zmiany, zrealizował wszystkie wymogi, jakie zostały dla tej instytucji określone w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2007 r., SK 7/06. Fakt ten powoduje, iż nie może być wątpliwości, że sąd, w składzie którego orzeka asesor sądowy, zapewnia rozpoznanie sprawy przy spełnieniu wymogów przewidzianych w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP. 

Uwzględniając wyniki wszystkich rodzajów wykładni Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie asesora sądowego, nie dochodzi do naruszenia art. 28 § 1 k.p.k., a tym samym do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl