Wzajemna reprezentacja małżonków w przypadku przemijającej przeszkody

Kiedy jeden małżonek może działać za drugiego małżonka?

Zgodnie z art. 29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

Przepis ten umożliwia więc działanie bez pełnomocnictwa jednego z małżonków w imieniu drugiego, z bezpośrednim skutkiem dla reprezentowanego, w sprawach zarządu majątkiem osobistym małżonka reprezentowanego (sprawy zarządu majątkiem wspólnym małżonków regulują zaś inne przepisy: art. 36 i następne K.r.o.). Jeden z małzonków jest zatem - w granicach określonych w tym artykule -przedstawicielem ustawowym drugiego małżonka.

Ma on zastosowanie do wszystkich małżeństw, niezależnie od tego, jakiemu ustrojowi majątkowemu podlegają małżonkowie. Nie stosuje się go tylko w przypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków.

Jakie warunki muszą być spełnione?

Możliwość działania małżonka jako przedstawiciela współmałżonka, jest tu uwarunkowana spełnieniem trzech przesłanek:

1. pozostawanie małżonków we wspólnym pożyciu,

2. wystąpienie przemijającej przeszkody uniemożliwiającej samodzielne działanie przez małżonka reprezentowanego i 

3. brak sprzeciwu małżonka, którego przeszkoda dotyczy.  

W razie spełnienia tych przesłanek małżonek - bez potrzeby składania pełnomocnictwa procesowego - upoważniony jest do reprezentowania drugiego z małżonków przed sądem w sprawach zwykłego zarządu jego majątkiem osobistym.  

Małżonek może udzielić osobie trzeciej pełnomocnictwa do dokonania określonej czynności prawnej, którą może sam dokonać na podstawie art. 29 K.r.o. Nie może natomiast przenieść na inną osobę ogółu uprawnień przysługujących mu z mocy tego przepisu. Skutki czynności prawnej dokonanej przez jedno z małżonków zgodnie z jego umocowaniem z art. 29 dotyczą bezpośrednio współmałżonka reprezentowanego. Dokonanie w tych warunkach czynności faktycznej oznacza, że nie prowadził on cudzej sprawy bez zlecenia, ale działał jako osoba uprawniona do jej prowadzenia.  

Osoba trzecia, która uchyla się od przyjęcia świadczenia spełnionego przez jedno z małżonków na podstawie umocowania wynikającego z art. 29 albo uchyla się od świadczenia do rąk małżonka umocowanego na podstawie tego przepisu, naraża się na skutki wynikające z przepisów o zwłoce wierzyciela albo z przepisów o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązań.

Przykład:

Małżonek reprezentowany, jeśli wyraził sprzeciw na dokonywanie czynności w jego imieniu przez drugiego małżonka, może domagać się wykonania umowy przez dłużnika  w przypadku, gdy dłużnik ten, wiedząc o sprzeciwie, spełnił już świadczenie do rąk nieuprawnionego do reprezentowania małżonka (świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej).

W stosunkach między małżonkami skutki działania małżonka (w tym także jego działań faktycznych) z naruszeniem art. 29 należy natomiast oceniać według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 752-757 K.c.).

Kiedy można powiedzieć, że małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu?

Przez wspólne pożycie małżonków należy w zasadzie rozumieć okoliczność, iż małżonkowie wspólnie mieszkiają przez i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.  

Małżonek działający za współmałżonka, którego dotyczy przemijająca przeszkoda, nie ma obowiązku dowodzenia faktu wspólnego pożycia. Ciężar udowodnienia braku wspólnego pożycia spoczywa bowiem na tym, kto twierdzi, że małżonkowie nie pozostają we wspólnym pożyciu.  

Kiedy mamy do czynienia z przemijającą przeszkodą uniemożliwiającą samodzielne działanie małżonka?

Przemijająca przeszkoda to okoliczność, która uniemożliwia lub znacznie utrudnia osobiste działanie małżonka reprezentowanego. Muszą to być okoliczności przejściowe, a nie trwałe. Przemijająca przeszkoda nie musi być ani nieoczekiwana, ani krótkotrwała. Jednak muszą to być sytuacje, których ustanie da się w krótkim czasie przewidzieć, choć nie da się wyznaczyć granic czasowych wyznaczających zakres "przemijalności" takiej przeszkody. Nie trzeba wykazywać, że ustanowienie pełnomocnika było utrudnione ani że przeszkoda dotyczyła załatwienia sprawy pilnej. Samo pojęcie przeszkody jest względne - zależy od rodzaju i wagi czynności.  

Przemijająca przeszkoda, w rozumieniu art. 29, zachodzi np. w razie przejściowej, choćby nawet dłuższej choroby małżonka, pobytu w szpitalu, czasowego wyjazdu (np. za granicę), tymczasowego aresztowania itp. Nie jest natomiast taką przeszkodą odbywanie przez małżonka 10-letniej kary pozbawienia wolności w więzieniu czy wyjazd na dłuższy czas. 

Czym skutkuje sprzeciw reprezentowanego małżonka?

Umocowanie do działania za małżonka traci moc, jeśli sprzeciwi się mu małżonek, którego dotyczy przeszkoda. Sprzeciw jednego z małżonków dotyczący działania współmałżonka w sprawach zwykłego zarządu jest oświadczeniem woli. Może być zgłoszony poprzez wyraźne oświadczenie albo w sposób dorozumiany (tzn. wynikać z okoliczności).

Przykład:

Sprzeciw taki może być wyrażony m.in. przez:

• zgłoszenie w sądzie żądania, aby na mocy postanowienia sądu za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny był odpowiedzialny tylko ten małżonek, który je zaciągnął (może to nastąpić tylko z ważnych powodów),

• wytoczenie przez jedno z małżonków powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej, 

• udzielenie innej osobie pełnomocnictwa do dokonania określonej czynności,

• wydanie przez sąd postanowienia uwzględniającego żądanie jednego z małżonków, aby sąd pozbawił drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (może to nastąpić tylko z ważnych powodów), a nawet z samym tylko zgłoszeniem takiego żądania.

Sprzeciw może obejmować całkowite wyłączenie wynikającego z art. 29 uprawnienia współmałżonka do reprezentacji lub tylko odnosić się do jednej lub kilku określonych czynności. Może być wyrażony przed powstaniem przeszkody albo w czasie jej trwania.

Sprzeciw odnosi skutek wobec osób trzecich, o ile był im wiadomy. Ciężar udowodnienia faktu zgłoszenia sprzeciwu i wiedzy osoby trzeciej o sprzeciwie obciąża przy tym tego z małżonków, które sprzeciw zgłosiło.  

Jakie sprawy są sprawami zwykłego zarządu?

Umocowanie wynikające z art. 29 K.

r.o. dotyczy jedynie tzw. spraw zwykłego zarządu - zarówno czynności prawnych, jak i faktycznych. Zwykły zarząd, w rozumieniu tego przepisu, obejmuje czynności związane z normalnym korzystaniem z majątku i jego poszczególnych składników oraz z zachowaniem substancji tego majątku w stanie nie pogorszonym. O tym, czy określona sprawa jest sprawą zwykłego zarządu, decydują nie tylko kryteria obiektywne, ale również tzw. kryterium subiektywne, czyli sposób, w jaki taką samą lub podobną sprawę zwykle załatwiał reprezentowany małżonek. Do spraw zwykłego zarządu należy m.in.:

• spełnianie świadczeń wynikających z wymagalnych zobowiązań, np. płacenie podatków, składek ubezpieczeniowych, czynszu z tytułu najmu rzeczy, wypłata wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w przedsiębiorstwie itp.; 

• „pobieranie przypadających należności” - nie tylko należności o charakterze okresowym. Nie ma przy tym ograniczeń co do wysokości tych należności. Mogą to być zarówno należności pieniężne (np. wynagrodzenie za pracę czy inne usługi, renta, emerytura, czynsz z tytułu wynajmu rzeczy, zwrot pożyczki pieniężnej lub przyjęcie innego świadczenia od dłużnika), jak i należności niepieniężne (np. zakup rzeczy, pożytki naturalne rzeczy);

• czynności faktyczne, jak bieżące remonty i naprawy budynków oraz urządzeń, uprawa roli wraz ze zbieraniem plonów, utrzymywanie w ruchu przedsiębiorstwa.  

Jeśliby małżonek przekroczył zakres umocowania do działania w imieniu współmałżonka, np. przez dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, to zastosowanie znajdą przepisy kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie, a więc ów reprezentowany może czynność prawną potwierdzić.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl