Usprawnienie postępowań cywilnych

3.7.2023

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego weszła w życie

1 lipca 2023 r. wchodzi w życie zasadnicza część zmian, jakie wprowadziła przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości kompleksowa nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Nowe rozwiązania przyspieszają i usprawniają sprawy cywilne i gospodarcze.

Po wejściu w życie ustawy można sprawniej dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Wprowadzono m.in. nowe postępowanie z udziałem konsumentów, które wzmocni ich pozycję procesową wobec przedsiębiorców.

Co przewiduje ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw?

Celem uchwalonej ustawy jest wprowadzenie instrumentów pozwalających na sprawne zarzadzanie postępowaniem cywilnym, w tym w szczególności uproszczenie obowiązujących procedur, przyspieszenie postępowania sądowego, ułatwienie stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem, ułatwienie konsumentom dochodzenia swoich praw na drodze sądowej oraz wypełnienie zidentyfikowanych luk w obowiązującym systemie prawnym.

Nowelizacja wprowadza w związku z tym zmiany w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1805, z późn. zm.) - (dalej jako „k.p.c.”) - polegających w szczególności na:

podniesieniu wartości przedmiotu sporu determinującej właściwość rzeczową sądu okręgowego z 75 000 zł do 100 000 zł w celu odciążenia sądów okręgowych, przy czym zasada ta będzie miała zastosowanie tylko do spraw wpływających po dniu wejścia w życie ustawy (art. 17 pkt 4 k.p.c.);
wskazaniu, że wyrażenie poglądu co do prawa i faktów przy udzieleniu pouczenia przez sędziego nie jest okolicznością uzasadniającą wykluczenie sędziego ze składu orzekającego, a także wyłączeniu możliwości złożenia wniosku o wyłączenie sędziego niebędącego jeszcze członkiem składu orzekającego (art. 49 § 2 i art. 53¹ § 1 pkt 3 k.p.c.);
zobligowaniu sądu do orzekania z urzędu o obowiązku zapłaty odsetek (art. 98 § 1¹ k.p.c.);
wskazaniu, że pisma wnoszone przez stronę zastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego albo Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej będą musiały zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia oraz wnioski, w tym wnioski dowodowe; jeżeli pismo będzie zawierało uzasadnienie, to wnioski dowodowe zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu nie będą wywoływać skutków, jakie ustawa wiąże ze złożeniem ich przez stronę (art. 128¹ k.p.c.);
dodaniu przepisu art. 136 § 5 k.p.c., w myśl którego strona, będąca przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej jako „CEIDG”), będzie miała obowiązek zawiadamiać sąd o każdej zmianie adresu do doręczeń;
uzupełnieniu przepisu art. 135 § 2 k.p.c., dotyczącego doręczeń na adres skrytki pocztowej, o wyraźnie odwołanie do odpowiedniego stosowania regulacji art. 139 § 1 k.p.c., przewidującej obowiązek dwukrotnego zawiadamiania adresata o złożeniu w placówce pocztowej skierowanej do niego przesyłki sądowej; w myśl art. 139 § 1 k.p.c. w razie niezgłoszenia się przez adresata po odbiór pisma złożonego w placówce pocztowej operatora albo w urzędzie właściwej gminy, pismo będzie uważane za doręczone w siódmym dniu po dacie powtórnego umieszczenia zawiadomienia;
dodaniu przepisu art. 139¹ § 1¹ k.p.c., zgodnie z którym nie stosuje się regulacji art. 139¹ § 1 k.p.c. dotyczącej doręczenia korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika, jeżeli pomimo nieodebrania korespondencji przez adresata aktualność wskazanego w pozwie adresu pozwanego nie budzi wątpliwości;
dodaniu przepisu art. 139² k.p.c., zgodnie z którym jeżeli powód mieszka albo ma siedzibę za granicą i nie jest zastępowany przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego wykonującego zawód w Rzeczypospolitej Polskiej, sąd z urzędu nakaże doręczenie korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika;
zmianie art. 183¹³ § 2 k.p.c., umożliwiającej stronom zawarcie ugody przed mediatorem również w sprawach innych roszczeń aniżeli objęte pozwem;
zmianie regulacji art. 203¹ § 1 k.p.c. polegającej na wskazaniu, że podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda oraz wierzytelność o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników;
modyfikacji art. 205⁴ k.p.c. polegającej na złagodzeniu rygorów dotyczących udziału w posiedzeniu przygotowawczym; dopuszcza się możliwość poprzestania na wezwaniu do udziału w posiedzeniu przygotowawczym jedynie pełnomocników stron;
wskazaniu, że jeżeli w danej sprawie nie udało się rozwiązać sporu w sposób ugodowy, a zgromadzony materiał dowodowy jest wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy, będzie ona mogła być skierowana na posiedzenie niejawne (art. 205⁵ § 1¹ k.p.c.);
przyjęciu, że postanowienia wydane w toku posiedzenia przygotowawczego ogłaszane będą w obecności stron i nie będą podlegały doręczeniu (art. 205⁵ § 2¹ k.p.c.);
dodaniu regulacji art. 224 § 3 k.p.c., w myśl której sąd będzie mógł zamknąć rozprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przyczyni się to do sprawniejszego rozpoznania sprawy, a wyznaczanie kolejnych posiedzeń będzie zbędne; strony należało będzie uprzedzić o możliwości zamknięcia rozprawy i o możliwości zabrania przez nie głosu w piśmie procesowym, w terminie nie krótszym niż 7 dni; sąd zamknie rozprawę w terminie miesiąca od dnia, w którym upłynął termin do zabrania głosu przez strony;
określeniu, że ilekroć przepis szczególny nakazuje sądowi uzasadnić z urzędu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, postanowienie to będzie doręczane z urzędu z uzasadnieniem; ponadto będzie możliwe sporządzenie uzasadnienia postanowienia podlegającego zaskarżeniu wydanego na posiedzeniu niejawnym, nawet jeśli strona nie złoży o to wniosku, jeżeli pozwoli to na usprawnienie postępowania lub jeżeli postanowienie będzie dotyczyło przyznania zwrotu kosztów osobie niebędącej stroną; wskazano też wprost, że doręczenie przez sąd z urzędu odpisu postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym z uzasadnieniem będzie zwalniać stronę z obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem (art. 357 § 2²-2⁴ k.p.c.); w przypadku postanowień podlegających zaskarżeniu wskazanie zasadniczych motywów rozstrzygnięcia będzie następowało w sposób odróżniający je od uzasadnienia postanowienia (art. 357 § 5 k.p.c.);
zmianie w art. 394² § 1¹ k.p.c. przewidującej poszerzenie katalogu postanowień sądu drugiej instancji, na które przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, o postanowienia w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia oraz w przedmiocie wynagrodzenia biegłego; dodatkowo, w celu przyspieszenia procedowania, przyjęto, że w sądzie drugiej instancji zażalenie na zaskarżone postanowienie sąd będzie mógł odrzucić jednoosobowo (art. 394² § 1² k.p.c.);
wskazaniu, że niedopuszczalne będzie ponowne wniesienie skargi o wznowienie postępowania w tej samej sprawie przez tę samą stronę oraz opartej na tych samych podstawach, chyba że okoliczności sprawy wykluczają taką ocenę (art. 410¹ k.p.c.);
uregulowaniu postępowania z udziałem konsumentów (art. 458¹⁴- 458¹⁶ k.p.c.), w szczególności zapewnieniu konsumentowi możliwości wystąpienia z powództwem także wobec przedsiębiorcy, który zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej; konsument będzie miał możliwość wytoczenia powództwa przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania; przedsiębiorca będzie miał obowiązek przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie lub w odpowiedzi na pozew w terminie nie krótszym niż dwa tygodnie; jeśli przedsiębiorca zaniecha próby ugodowego zakończenia sporu lub będzie w niej uczestniczył w złej wierze, sąd będzie mógł obciążyć go kosztami procesu, a nawet podwyższyć je dwukrotnie;
zmianie regulacji art. 477⁹ § 2 k.p.c. poprzez wskazanie, że organ rentowy lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności przekazuje odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu nie później niż w terminie trzydziestu dni; naruszenie powyższego terminu będzie uprawniało do wniesienia ponaglenia (art. 477⁹ § 7 k.p.c.);
dodaniu art. 505^1a k.p.c., zgodnie z którym w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych, nie będzie miał zastosowania art. 148¹ § 3 k.p.c., który przewiduje, że rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo;
zmianie art. 505⁸§ 4 k.p.c. poprzez wskazanie, że uzasadnienie wyroku może ograniczać się do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza czterech tysięcy złotych;
dodaniu do art. 569 § 1 k.p.c. przesłanki, zgodnie z którą w przypadku braku miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, właściwy będzie sąd opiekuńczy ostatniego miejsca jej pobytu;
wskazaniu w art. 766¹ § 1 k.p.c., że w postępowaniu egzekucyjnym sąd będzie z urzędu uzasadniał i doręczał wraz z uzasadnieniem postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia;
dodaniu art. 804³ k.p.c. wskazującego, że regulacje k.p.c. dotyczące przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę po wszczęciu postępowania egzekucyjnego oraz przejścia uprawnienie na inną osobę po powstaniu tytułu wykonawczego, nie mają zastosowania, jeżeli z przedłożonych dokumentów wynika, że przeniesienie uprawnienia ma charakter warunkowy albo nastąpiło na rzecz podmiotu mającego siedzibę za granicą;
dodaniu przepisu art. 818¹ k.p.c., zgodnie z którym braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie będą stanowiły podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego; informację o brakach uniemożliwiających działanie dłużnika komornik będzie przekazywał wraz z aktami sprawy sądowi, który z urzędu ustanowi kuratora, jeżeli będzie to konieczne dla ochrony interesów dłużnika, a majątek dłużnika wystarczy na pokrycie kosztów z tym związanych; w razie potrzeby komornik wstrzyma się z czynnościami do momentu wydania postanowienia w przedmiocie ustanowienia kuratora;
wskazaniu w art. 824 § 1¹ k.p.c., że w razie śmierci dłużnika albo utraty przez niego zdolności procesowej termin dla wierzyciela do dokonania czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub żądania podjęcia zawieszonego postępowania zaczyna biec od daty wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej przyczyny;
dodaniu przepisu art. 1025 § 1 pkt 2¹ k.p.c., który wskazuje, że z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokojeniu podlegają również należności alimentacyjne przyszłe – do wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres roku; ponadto zgodnie z dodawanym art. 1025 § 3² k.p.c. sumy przypadające na poczet należności alimentacyjnych niewymagalnych w dniu sporządzenia planu podziału pozostawia się na rachunku depozytowym Ministra Finansów; komornik podejmuje zdeponowane środki, jeżeli zaspokojenie bieżących należności alimentacyjnych nie jest możliwe w inny sposób;
uszczegółowieniu zasad egzekwowania przez sąd wykonania określonych czynności przez dłużnika (art. 1049 § 1-1⁷ k.p.c.); w szczególności w razie stwierdzenia, że w wyznaczonym terminie dłużnik nie wykonał czynności, sąd udzieli wierzycielowi umocowania do wykonania czynności na koszt dłużnika wyznaczając odpowiedni termin do jej wykonania; termin ten będzie mógł być na uzasadniony wniosek wierzyciela przedłużony; sąd będzie mógł oznaczyć - na wniosek którejkolwiek ze stron - maksymalną wysokość kosztów czynności, z uwzględnieniem średnich cen obowiązujących na danym rynku; po wykonaniu czynności wierzyciel będzie mógł wystąpić do sądu o przyznanie mu od dłużnika zwrotu udokumentowanych i celowych kosztów czynności, przy czym ich suma nie będzie mogła przekraczać maksymalnej wysokości kosztów oznaczonej przez sąd; prawomocne postanowienie sądu przyznające wierzycielowi od dłużnika zwrot kosztów czynności będzie podlegało wykonaniu bez zaopatrywania go w klauzulę wykonalności; przepisom tym towarzyszy regulacja przejściowa (art. 19 ust. 5 i 6 uchwalonej ustawy), która przewiduje, że jeżeli przed dniem wejścia w życie nowych przepisów sąd na żądanie wierzyciela przyznał mu sumę potrzebną do wykonania czynności, a do dnia wejścia w życie tej regulacji czynność nie została przez wierzyciela wykonana, dłużnik może wystąpić do sądu, który wydał postanowienie, o jego uchylenie w zakresie, w jakim przyznana wierzycielowi suma nie została jeszcze wyegzekwowana; uchylając postanowienie sąd wyznaczy wierzycielowi stosowny termin do wykonania czynności; na wniosek strony sąd będzie mógł jednocześnie oznaczyć maksymalną wysokość kosztów czynności wierzyciela, z uwzględnieniem średnich cen obowiązujących na danym rynku;
dodaniu art. 1050 § 4 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie składa oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do piętnastu tysięcy złotych i nakaże zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym - na koszt dłużnika - ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie; zamieszczenie ogłoszenia będzie skutkować wygaśnięciem roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym; zmianie tej towarzyszy regulacja przejściowa (art. 19 ust. 7 uchwalonej ustawy), zgodnie z którą dodawany art. 1050 § 4 k.p.c. znajdzie zastosowanie również w sprawach o naruszenie dóbr osobistych wszczętych na podstawie art. 1049 k.p.c. i niezakończonych przed dniem wejścia w życie zmienianej regulacji art. 1050 § 4 k.p.c.;
dodaniu art. 1161¹ k.p.c., zgodnie z którym w sprawie zawisłej przed sądem powszechnym strony mogą poddać spór sądowi polubownemu do momentu prawomocnego rozpoznania sprawy przez sąd powszechny; sąd umorzy postępowanie na zgodny wniosek stron, złożony po zawarciu przez strony zapisu na sąd polubowny, chyba że z treści tego zapisu i okoliczności sprawy wynika, że byłoby to sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzałoby do obejścia prawa albo zapis na sąd polubowny jest nieważny lub bezskuteczny; termin przedawnienia objętych zapisem na sąd polubowny roszczeń zaczyna biec od nowa od dnia uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania.

Nowelizacja zmienia również inne obowiązujące akty prawne, w tym: ustawę z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji; ustawę z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece; ustawę z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników; ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa; ustawę z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych; ustawę z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki; ustawę z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; ustawę z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych; ustawę z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw; ustawę z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej; ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej; ustawę z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych; ustawę z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych; ustawę z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw oraz ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Wśród zmian zawartych we wskazanych powyżej ustawach w szczególności należy wskazać następujące zmiany w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej jako „p.u.s.p.”):

zgodnie z dodawanym pkt 9a w art. 20 p.u.s.p. przewidziano wyznaczenie jednego sądu rejonowego i jednego sądu okręgowego, właściwych do rozpoznawania spraw w europejskich postępowaniach transgranicznych, w których powództwo zostało wniesione za pomocą systemu teleinformatycznego (europejskie postępowanie nakazowe oraz europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń) (art. 7 pkt 1 uchwalonej ustawy);
zgodnie z nowelizowanym art. 57b § 1 p.u.s.p. badanie poziomu merytorycznego orzecznictwa będzie przede wszystkim obejmowało badanie sposobu formułowania orzeczeń, a także uzasadnień wydawanych orzeczeń, w tym ich zwięzłość, prawidłowość formułowania sądów z uwzględnieniem zasad logiki i doświadczenia życiowego, a także adekwatność przytaczanego orzecznictwa i poglądów doktryny do problemu będącego przedmiotem rozpoznania w sprawie (art. 7 pkt 4 uchwalonej ustawy);
zgodnie z dodawaną regulacją art. 77 § 1a p.u.s.p. przyjęto, iż przez delegowanie sędziego na czas określony rozumie się również delegowanie na czas pełnienia funkcji lub zajmowania stanowiska, jeżeli ustawa określa okres, na jaki obejmuje się funkcję lub stanowisko (art. 7 pkt 5 uchwalonej ustawy); ze zmianą powyższą wiąże się również wprowadzona zmiana art. 55 § 4 p.u.s.p. wskazująca, iż również przepisy o delegowanie sędziego na czas pełnienia funkcji lub zajmowania stanowiska nie ograniczają jurysdykcji sędziego i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia (art. 7 pkt 3 uchwalonej ustawy). Ze zmianami powyższymi łączy się przepis przejściowy art. 23 ust. 2 uchwalonej ustawy wskazujący, iż delegowanie sędziego na czas pełnienia funkcji lub zajmowania stanowiska dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszego przepisu uznaje się za delegowanie na czas określony. Udział sędziego delegowanego na czas pełnienia funkcji lub zajmowania stanowiska przed dniem wejścia w życie niniejszego przepisu w składzie sądu nie wpływa na prawidłowość obsady sądu, w tym nie może być podstawą do stwierdzenia, że: 1) skład sądu był sprzeczny z przepisami prawa w rozumieniu k.p.c. lub 2) sąd był nienależycie obsadzony w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego lub 3) w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona.

Ponadto ze zmian wprowadzanych nowelizacją w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych należy wskazać wprowadzenie regulacji art. 79 ust. 1 pkt 2aa określającej, że sąd z urzędu zwróci stronom trzy czwarte uiszczonej opłaty od pozwu w razie umorzenia postępowania na zgodny wniosek stron przed sądem pierwszej instancji, w następstwie zawarcia przez strony zapisu na sąd polubowny (art. 9 pkt 1 uchwalonej ustawy) oraz wprowadzenie regulacji art. 105a określającej, że ponowny wniosek o zwolnienie od tych samych kosztów sądowych będzie niedopuszczalny i pozostawiony w aktach sprawy bez rozpoznania (art. 9 pkt 8 uchwalonej ustawy).

Z kolei ze zmian wprowadzonych nowelizacją w ustawie z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych należy wskazać wprowadzenie regulacji art. 31 ust. 1 i 2 określającej, że opłata stała od wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym wynosi 300 złotych. W razie wykonania zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, komornik pobiera od wierzyciela opłatę stosunkową w wysokości 10% wartości mienia objętego zabezpieczeniem. Opłata ta podlega zmniejszeniu o wysokość pobranej opłaty stałej (art. 14 pkt 1 uchwalonej ustawy).

W przepisach epizodycznych, przejściowych i dostosowujących przesądzono w szczególności, że:

w okresie 5 lat od dnia wejścia w życie przepisu art. 18 uchwalonej ustawy powództwo konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, w tym o ustalenie istnienia lub nieistnienia wynikającego z niej stosunku prawnego, o ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy lub o zwrot świadczeń związanych z jej zawarciem, będzie się wytaczało wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania (art. 18 ust. 1 uchwalonej ustawy);
generalnie ustawa przyjmuje, iż do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie uchwalonej ustawy stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu nadanym uchwaloną ustawą, z wyjątkiem wyłączeń wskazanych w ustawie regulacji – dotyczy to m. in. zmienianej regulacji art. 17 pkt 4 k.p.c. wprowadzającej podniesienie wartości przedmiotu sporu determinującej właściwość rzeczową sądu okręgowego z 75 000 zł do 100 000 zł, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych przed sądem rejonowym, w których po dniu wejścia w życie uchwalonej ustawy doszło do rozszerzenia powództwa lub wytoczenia przez pozwanego powództwa wzajemnego (art. 19 ust. 1 i 2 uchwalonej ustawy);
ponadto w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie uchwalonej ustawy zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym (art. 20 uchwalonej ustawy);
do egzekucji z nieruchomości wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie uchwalonej ustawy będą stosowane przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w brzmieniu dotychczasowym (art. 22 uchwalonej ustawy);
w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w których wartość przedmiotu sporu przekracza kwotę stu tysięcy złotych, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy zastępstwo Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej nie będzie obowiązkowe (art. 27 uchwalonej ustawy).

Odciążenie sądów okręgowych

Sądy okręgowe zostaną odciążone od nadmiaru spraw poprzez podniesienie wartości przedmiotu toczących się przed nimi sporów z 75 tys. zł do 100 tys. zł. Sprawami, w których wartość przedmiot sporu będzie niższa niż 100 tys. zł, zajmą się sądy rejonowe.

Przyśpieszenie postępowań

Poszerzono katalog niedopuszczalnych wniosków o wyłączenie sędziego. Ma to wyeliminować praktykę masowego składania wniosków o wyłączenie wszystkich sędziów danego wydziału czy nawet całego sądu, również, gdy sędziowie ci nie są w żaden sposób zaangażowani w prowadzenie sprawy. Złożenie wniosku o wyłączenie sędziego, który nie jest członkiem składu orzekającego, będzie niedopuszczalne. Rozwiązanie to przyczyni się do przyspieszenia postępowań.

Sprawne procedury

Nowe przepisy usprawnią też przebieg posiedzeń przygotowawczych oraz sposób wydawania, uzasadniania i doręczania postanowień wydawanych na posiedzeniach niejawnych. Dodatkowo, aby usprawnić postępowanie, zostanie poszerzony katalog pism stanowiących nadużycie prawa procesowego. Sankcją za składanie takich pism będzie ich pozostawienie w aktach sprawy bez podejmowania dalszych czynności. Doprecyzowane zostały przepisy o doręczeniach komorniczych.

Postępowanie odrębne w sprawach konsumenckich

Wprowadzono też nowe postępowanie z udziałem konsumentów, które ma przyspieszyć rozpatrywanie ich spraw. Przedsiębiorca będzie zobowiązany do przedkładania całego materiału dowodowego na początku postępowania. Jeżeli przedsiębiorca przed wytoczeniem powództwa nie podejmie próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyli się od udziału w niej lub będzie uczestniczyć w niej w złej wierze, sąd może obciążyć go kosztami procesu w całości lub części niezależnie od wyniku sprawy, a w uzasadnionych przypadkach - nawet podwyższyć koszty dwukrotnie. Postępowanie powinno przyczynić się zwłaszcza do usprawnienia przebiegu tzw. spraw frankowych.

Sprawniejsza e-licytacja

Nowelizacja udoskonala elektroniczną licytację komorniczą w zakresie przebijania ofert. Tak, by przetarg nie ulegał nadmiernemu przedłużeniu, a jednocześnie, by nie dochodziło do sytuacji, w których przetarg wygrał uczestnik składający ofertę w ostatniej sekundzie trwania licytacji.

Uprawnienie do alimentów

W przepisach o planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji komorniczej wprowadzono nowe rozwiązanie. Pozwala ono zaspokoić nie tylko bieżące i zaległe alimenty, lecz również przyszłe. Oznacza to, że np. w przypadku sprzedaży nieruchomości dłużnika, należności wierzyciela alimentacyjnego mogą być zaspokojone na wiele lat do przodu.

Kiedy zmiany wchodzą w życie?

Nowelizacja weszła w życie zasadniczo po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Natomiast zmiana w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych zakładająca wyznaczenie jednego sądu rejonowego i jednego sądu okręgowego, które będą rozpoznawały sprawy w europejskich postępowaniach transgranicznych, w których powództwo zostało wniesione za pomocą systemu teleinformatycznego (art. 7 pkt 1 uchwalonej ustawy) wejdzie w życie po upływie 9 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Ponadto z dniem 1 października 2023 r. wejdzie w życie zmiana k.p.c. dotycząca uszczegółowienia terminologii w regulacji art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c. odnoszącej się do zaspokojenia należności z kwoty uzyskanej z egzekucji (art. 1 pkt 138 lit. a tiret trzecie uchwalonej ustawy).

Z kolei po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia wejdą w życie: zmiany zmierzające do uszczegółowienia określonych w k.p.c. zasad egzekwowania przez sąd wykonania określonych czynności przez dłużnika oraz określenia konsekwencji niezłożenia przez dłużnika oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie w sprawach o naruszenie dóbr osobistych (art. 1 pkt 144 i 145 oraz art. 19 ust. 5-7 uchwalonej ustawy); zmiany w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz związane z nimi przepisy przejściowe dotyczące delegowania sędziego (art. 7 pkt 2, 3, 5 i 6 oraz art. 23 ust. 2 uchwalonej ustawy); zmiany w ustawie z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych oraz związana z nimi regulacja przejściowa (art. 14 i art. 26 ust. 2 uchwalonej ustawy); zmiany w ustawie z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych oraz związana z nimi regulacja przejściowa (art. 15 i art. 28 uchwalonej ustawy); zmiany w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz towarzysząca im regulacja przejściowa (art. 17 i art. 29 uchwalonej ustawy), a także art. 18 uchwalonej ustawy wskazujący m.in., że w okresie 5 lat od dnia wejścia w życie tego artykułu powództwo konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska będzie się wytaczało wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 614).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl