Odmowa świadczenia usługi ze względu na wolność sumienia i religii usługodawcy

Karalność odmowy świadczenia usług przez osobę zajmującą się zawodowo ich świadczeniem (nawet umyślnie, bez uzasadnionej przyczyny) jest niekostytucyjna.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

26 czerwca 2019 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił orzeczenie w sprawie wniosku Prokuratora Generalnego w przedmiocie konstytucyjności odmowy świadczenia usługi ze względu na wolność sumienia i religii usługodawcy.

Trybunał Konstytucyjny orzekł (sygn. K 16/17), że art. 138 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń, w części zawierającej słowa „albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany”, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Orzeczenie zapadło większością głosów.

Zdania odrębne złożyli sędziowie TK: Leon Kieres i Wojciech Sych.

Czego dotyczyła sprawa?

Wyrok Trybunału został wydany w związku z wnioskiem Prokuratora Generalnego, który artykułowi 138 Kodeksu wykroczeń w części, w jakiej penalizuje odmowę świadczenia usługi bez uzasadnionej przyczyny postawił trzy zarzuty.

1. Pierwszy dotyczył braku proporcjonalności między efektami zaskarżonej regulacji a ciężarami i ograniczeniami nałożonymi podmiot, który zawodowo zajmuje się świadczeniem usług (brak adekwatności penalizacji odmowy świadczenia usług do celów, które przepis ten miał osiągnąć; art. 2 Konstytucji)
2. Drugi zarzut odnosił się do sposobu rozumienia pojęć zawartych w kwestionowanym przepisie. Wnioskodawca podniósł, że art. 138 Kodeksu wykroczeń w części, w jakiej penalizuje odmowę świadczenia usługi bez uzasadnionej przyczyny rozumiany w ten sposób, że zasady wiary oraz względy sumienia nie są uzasadnioną przyczyną odmowy świadczenia usługi nieproporcjonalnie ogranicza konstytucyjną wolność sumienia i religii (art. 53 ust. 1 Konstytucji).
3. Trzeci zarzut był związany z tym, że art. 138 Kodeksu wykroczeń w zaskarżonym zakresie stanowił nieproporcjonalne ograniczenie wolności działalności gospodarczej osób osobiście prowadzących działalność gospodarczą lub działających w imieniu podmiotu prowadzącego taką działalność (art. 20, art. 22 Konstytucji).

Jak ocenił sprawę Trybunał Konstytucyjny?

Dokonując oceny zgodności w odniesieniu do pierwszego (najszerszego) z zarzutów, Trybunał stwierdził, że reakcja prawodawcy polegająca na penalizacji odmowy świadczenia usług przez osobę zajmującą się zawodowo ich świadczeniem (nawet umyślnie, bez uzasadnionej przyczyny) jest nieadekwatna do celu legislacyjnego, jaki ma spełniać art. 138 Kodeksu wykroczeń, a przez to narusza art. 2 Konstytucji.

Wątpliwości wiążą się zwłaszcza z pojęciami „bycia zobowiązanym do świadczenia usługi” czy „nieuzasadniona odmowa świadczenia usługi”. Niedookreśloność tych pojęć może – na etapie stosowania - prowadzić do różnych jego wykładni, w tym tak szerokich, że nie znajdą one uzasadnienia w konstytucyjnych zasadach i wartościach. Wątpliwości interpretacyjnych wobec tych pojęć nie da się usunąć w drodze wykładni w zgodzie z Konstytucją. Z tego względu konieczna była interwencja Trybunału.

Trybunał Konstytucyjny uznał za zbędne orzekanie o zarzutach drugim i trzecim, gdyż wyrok o niekonstytucyjności całej kwestionowanej normy z perspektywy art. 2 Konstytucji uczynił dalsze postępowanie bezprzedmiotowym.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl