Współdziałanie z krajami UE w ściganiu kryminalistów

Wzmocnienie europejskiej współpracy w walce z przestępczością

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw ma umożliwić polskim sądom, prokuraturze czy policji wydawanie europejskiego nakazu dochodzeniowego. Pozwoli to na sprawne i skuteczne współdziałanie z krajami Unii Europejskiej w ściganiu sprawców czynów kryminalnych.

Wspólny rynek i swoboda przemieszczania się między krajami UE sprawiają, że w zwalczaniu przestępczości coraz ważniejsza jest współpraca transgraniczna. Zaakceptowana przez rząd nowelizacja ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, wdraża w Polsce unijną dyrektywę, na mocy której stosowany jest europejski nakaz dochodzeniowy (END) w sprawach karnych.

Unijna dyrektywa wprowadza skuteczny system wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych między państwami Unii Europejskiej, jeśli chodzi o czynności dowodowe (dochodzeniowe), przez możliwość wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego (END).

Dyrektywa tworzy mechanizm sprawnego przekazywania wniosków o dokonanie czynności dowodowych oraz zwrotnego przekazywania ich wyników, nie nakładając na polskie organy obowiązku przeprowadzenia dowodów nie wskazanych w ustawie lub niedopuszczalnych w sprawach krajowych. Dyrektywa umożliwia organom państw UE złożenie wniosku o przeprowadzenie dowolnej czynności dochodzeniowej, która jest dopuszczalna, zgodnie z ich prawem krajowym. Ograniczenie stanowią jedynie wymienione przesłanki odmowy wykonania END, a także możliwość wykonania innej, analogicznej czynności w przypadku, w którym wnioskowana czynność byłaby niedopuszczalna z punktu widzenia prawa państwa wykonującego.

Skuteczny nakaz

Projekt dostosowuje polskie prawo do unijnych przepisów dotyczących europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych. Europejski nakaz dochodzeniowy zastąpi dotychczasowe postępowanie w sprawie zabezpieczenia dowodów wyłącznie w stosunkach z tymi państwami, które związane są dyrektywą. Dzięki przepisom zawartym w dyrektywie, polski sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze będzie mógł wystąpić z wnioskiem do innego państwa UE o przeprowadzenie dowodu znajdującego się w tym państwie.

Dzięki nowym regulacjom polski sąd, prokuratura lub inny organ prowadzący dochodzenie (np. Policja, Straż Graniczna, Służba Celno-Skarbowa) będą zatem miały prawo wystąpić do każdego państwa członkowskiego UE o wykonanie nakazu. Wydanie END przez inny organ ścigania niż prokurator będzie wymagało zatwierdzenia przez prokuratora.

END może obejmować przeprowadzenie różnego rodzaju dowodów, czyli takich czynności jak przesłuchanie - także w formie wideokonferencji, oględziny, zapoznanie z dokumentem, czasowe wydanie osoby pozbawionej wolności, kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych, przekazywanie informacji o rachunkach bankowych i transakcjach z tych rachunków.

Analogicznie, państwa UE będą mogły występować do Polski o przeprowadzenie dowodu znajdującego się na terytorium naszego kraju. Wnioski mogą dotyczyć każdej czynności dopuszczalnej na podstawie prawa krajowego państwa wnioskującego. Jednocześnie będzie istniała możliwość dokonania innej czynności, jeśli wnioskowana czynność byłaby niedopuszczalna z punktu widzenia prawa państwa wezwanego.

Konkretne przepisy

Dotychczasowe regulacje również dawały możliwość występowania z transgranicznymi wnioskami o pomoc prawną, ale przepisy były rozdrobnione i skomplikowane. W efekcie niechętnie stosowano je w praktyce. Teraz ma być inaczej.

W projekcie uregulowano kwestię wystąpienia przez polski sąd, prokuratora lub organ prowadzący dochodzenie (np. Policję, Straż Graniczną, Krajową Administrację Skarbową) do państwa Unii Europejskiej o wykonanie END. Chodzi o przeprowadzenie dowodu bądź uzyskanie jego wyników, jeżeli dowód taki został już w tym państwie przeprowadzony – do celów postępowania karnego prowadzonego w Polsce. Określono także procedurę związaną z wystąpieniem państwa Unii Europejskiej do właściwego organu polskiego o wykonanie europejskiego nakazu dochodzeniowego.

Projektowana nowelizacja ustawy dopuszcza także możliwość wydania END przed formalnym wszczęciem postępowania przygotowawczego, na etapie postępowania sprawdzającego oraz czynności operacyjno-rozpoznawczych, prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów (np. ustawy o Policji, ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu). Dzięki temu organ prowadzący postępowanie będzie mógł pozyskać dowody bądź informacje konieczne do podjęcia decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.

W projekcie przewidziano również szczególny przepis dotyczący wydania END w sytuacji kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych oraz utrwalania (przy użyciu środków technicznych) treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną.

Europejski nakaz dochodzeniowy przewiduje konkretne ramy czasowe dla przeprowadzenia żądanej czynności oraz ściśle limituje możliwość odmowy. Sprawniejsza komunikacja i szybsze przeprowadzanie dowodów wpłyną na wzrost skuteczności postępowań karnych prowadzonych w Polsce.

Kiedy nowe regulacje mają zacząć obowiązywać?

Znowelizowane przepisy mają wejść w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl