Zmiany dla służb mundurowych

Zmiany ustawy dot. emerytur służb mundurowych przyznają prawo do emerytury po 25 latach służby bez konieczności ukończenia 55 lat oraz 100% płatnych nadgodzin, natomiast funkcjonariusze policji, straży granicznej i Służby Więziennej za sprawą przyjętych zmian zaproponowanych przez prezydenta dot. rozszerzenia prawa zrzeszania się w związkach zawodowych, będą mogli wybrać związek zawodowy, do którego chcą wstąpić.

Zmiany w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy

Nowelizacja ma na celu jednolicenie zasad emerytalnych we wszystkich grupach służb mundurowych, zarówno w zakresie warunków nabycia praw emerytalnych, jak również podstawy ustalenia świadczeń emerytalnych. 

 Od lipca br. zniesiony zostanie wymóg ukończenia 55 lat przy przechodzeniu na emeryturę funkcjonariuszy. Mundurowi otrzymają także pełnopłatne nadgodziny. To wypełnienie zapisów porozumienia z listopada 2018 r. zawartego przez MSWiA oraz przedstawicieli strony społecznej. Realizacja zapisów ustawy nastąpi z mocą obowiązującą od 1 lipca 2019 r.

Ustawę o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych przygotowało MSWiA. Została ona zaakceptowana na etapie uzgodnień międzyresortowych. Była także przedmiotem konsultacji ze związkami zawodowymi. 

Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno‑Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz niektórych innych ustaw zawiera zmiany dotyczące głównie dwóch obszarów, tj.:

Nowe przepisy przewidują, że pracownicy mundurowi otrzymają prawo do emerytury po 25 latach służby bez konieczności ukończenia 55 lat życia, a także 100-procentową rekompensatę za nadgodziny. Obie zmiany mają obowiązywać z mocą wsteczną od 1 lipca 2019 r. roku. 

Rezygnacja z wymogu ukończonych 55 lat przy przechodzeniu na emeryturę

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, warunkiem nabycia prawa do emerytury przez funkcjonariuszy przyjętych do służby po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 2012 r. oraz żołnierzy powołanych do zawodowej służby wojskowej po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 2012 r. jest posiadanie ukończonych 55 lat życia i co najmniej 25 lat służby.

Omawiana ustawa usuwa jeden z warunków przejścia na emeryturę, tj. ukończenie 55 lat życia, a także powiązany z nim przepis, który dawał możliwość uzyskania emerytury bez ukończenia 55 lat życia, jeżeli w dniu zwolnienia ze służby funkcjonariusz osiągnął 25-letni staż służby, a zwolnienie ze służby nastąpiło z przyczyn nieleżących po stronie funkcjonariusza (żołnierza zawodowego), pozostawiając jako jedyny warunek nabycia praw do emerytury 25 lat służby.

W listopadzie ubiegłego roku MSWiA i strona społeczna zgodziły się bowiem na rezygnację z wymogu ukończenia 55 lat przy przechodzeniu na emeryturę. Zapis ten będzie dotyczył funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 31 grudnia 2012 r. Oznacza to, że pierwsi funkcjonariusze, którzy skorzystają z tego rozwiązania, będą mogli przejść na emeryturę w 2038 r.

Rozwiązania dotyczą funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej.

Przypominamy, że od 1 stycznia 2013 r. rząd PO-PSL wprowadził nowe regulacje dotyczące emerytur funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 31 grudnia 2012 r. Funkcjonariuszom tym miała przysługiwać emerytura mundurowa, gdy w dniu zwolnienia ze służby będą mieli ukończone 55 lat i co najmniej 25 lat służby. Dotychczas musiały być spełnione łącznie te dwa warunki. Teraz pozostanie tylko jeden to jest 25 lat służby.

Pełnopłatne nadgodziny dla funkcjonariuszy, uprawnionych do odbioru czasu wolnego za nadgodziny

Nowelizacja modyfikuje rozwiązania obowiązujące w poszczególnych ustawach, dotyczące rekompensat pieniężnych w zamian za czas służby przekraczający określoną normę godzinowego tygodnia służby. Ustawa reguluje uprawnienie funkcjonariuszy do otrzymania czasu wolnego albo rekompensaty pieniężnej za czas służby przekraczający określoną normę godzinowego tygodnia służby. Uregulowane zostały okresy rozliczeniowe, sposób wyliczania rekompensaty pieniężnej, terminy wypłat rekompensat pieniężnych.

Zgodnie z zapisami porozumienia ze stroną związkową, od lipca br. zostanie także wprowadzona odpłatność w wysokości 100% stawki godzinowej dla funkcjonariuszy. 

Wymiar czasu służby funkcjonariuszy wynosi 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym. Należność za ponadwymiarowy czas służby - tzw. nadgodziny, wypłacane są obecnie tylko strażakom w wysokości 60% stawki za nadgodzinę. W Policji, Straży Granicznej i SOP możliwy jest jedynie odbiór czasu wolnego za wypracowane nadgodziny. 
W przypadku nadgodzin nowe rozwiązania ujednolicą zasady ich rozliczania.

Nowelizacja zakłada, że prawo do 100-procentowej rekompensaty o płatnych nadgodzin otrzymają wszyscy funkcjonariusze służb. Oznacza to ujednolicenie zasad ich przyznawania. Obecnie funkcjonariusze Krajowej Administracji Skarbowej mają 100-procentowo płatne nadgodziny, funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej i Straży Marszałkowej – 60-procentowe, a np. Policja, Straż Graniczna, Służba Ochrony Państwa nie mogą mieć wypłacanych pieniędzy za nadgodziny, a jedynie odbierać za nie wolny czas.

Po zmianach funkcjonariusze służb otrzymają 100% płatnych nadgodzin. Funkcjonariuszy będą obowiązywały półroczne okresy rozliczeniowe – będą mogli mieć w zamian czas wolny od służby albo po zakończeniu okresu rozliczeniowego zostanie im wypłacona rekompensata pieniężna. Wniosek o skorzystanie z czasu wolnego za przepracowane nadgodziny będą mogli złożyć w ciągu 10 dni. W półrocznym okresie rozliczeniowym będą oni więc mogli mieć czas wolny od służby albo po zakończeniu okresu rozliczeniowego wypłacona zostanie im rekompensata pieniężna (w ciągu 10 dni po zakończeniu okresu rozliczeniowego funkcjonariusze będą mogli złożyć wniosek, że zamiast rekompensaty pieniężnej chcą skorzystać z czasu wolnego od służby za przepracowane nadgodziny).

Rekompensata pieniężna będzie wynosić 1/172 części miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym należnego na stanowisku zajmowanym w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego za każdą godzinę ponadnormatywnego czasu służby. Wyjątek będzie dotyczył strażaków dla których rekompensata pieniężna wynosić będzie 1/172 średniego miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnego strażakowi w okresie rozliczeniowym.

W przepisach przejściowych uregulowano kwestię stosowania określonych przepisów dotychczasowych do czasu służby przekraczającego określoną normę godzinowego tygodnia służby, powstałą przed dniem wejścia w życie ustawy.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z mocą od dnia 1 lipca 2019 r.

Nowelizacja ustawy dot. rozszerzenia prawa funkcjonariuszy w zakresie zrzeszania się w związkach zawodowych

Równolegle przyjęta została nowelizacja przepisów w zakresie tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej oraz ustawy o Służbie Więziennej została uchwalona z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Z wnioskiem o wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą dotyczącą przyznania policjantom i funkcjonariuszom Służby Więziennej prawa zrzeszania się w związkach zawodowych wystąpił do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

Ustawa rozszerza prawo policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej i Służby Więziennej do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Nowe przepisy przewidują, że będą oni mogli wybrać związek zawodowy, do którego chcą wstąpić. Obecnie funkcjonariusze Policji, SG i SW mogą się zrzeszać tylko w jednym związku zawodowym działającym w danej formacji. Swoboda zrzeszania w związkach będzie jednak podlegała ograniczeniom, m.in. związaniu działalności międzyzakładowych organizacji związkowych wyłącznie z jednostkami organizacyjnymi danej formacji. Funkcji związkowych nie będzie mógł pełnić funkcjonariusz na stanowisku, dla którego ustawa przewiduje powołanie, lub mianowany na stanowisko kierownicze.

Co przewiduje nowelizacja?

Nowelizacja umożliwia funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej korzystanie z gwarantowanej Konstytucją wolności zrzeszania się w związkach zawodowych. Zgodnie z art. 59 ust. 4 Konstytucji, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych może podlegać tylko takim ograniczeniom, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe, w tym Konwencja Nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych, przewidują, że ustawodawstwo krajowe określi, w jakiej mierze przewidziane w nich gwarancje wolności związkowych będą miały zastosowanie do sił policyjnych.

Zawarte w ustawie zmiany mają, co do zasady, taki sam zakres w odniesieniu do wszystkich służb. Najistotniejszą ze zmian jest urzeczywistnienie wolności koalicji związkowej. Obecnie w Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej obowiązuje zasada monizmu związkowego, której  istotą  jest możliwość zrzeszania się funkcjonariuszy w jednym, działającym wyłącznie w danej formacji, związku zawodowym. Obecnie policjanci, funkcjonariusze Straży Granicznej oraz funkcjonariusze Służby Więziennej mogą zrzeszać się tylko w jednym związku zawodowym działającym w danej formacji. Gwarantowana na mocy art. 59 ust. 1 Konstytucji RP wolność koalicji związkowej uzasadnia wprowadzenie zmian w zakresie działania związków zawodowych w Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej. W związku z powyższym, nowelizacja znosi ograniczenie polegające na możliwości zrzeszania się tylko w jednym związku zawodowym. Policjant oraz funkcjonariusz Straży Granicznej i Służby Więziennej będzie mógł wybrać związek zawodowy, w którym zamierza się zrzeszać.

Jednocześnie, ze względu na zadania Policji, Straży Granicznej oraz Służby Więziennej obejmujące ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego wprowadzenie pluralizmu związkowego wiąże się z ograniczeniami w zakresie realizacji niektórych uprawnień związkowych. Nowelizacja przewiduje, że swoboda zrzeszania się w związkach zawodowych podlegać będzie pewnym ograniczeniom. Utrzymuje np. obowiązujący w służbach zakaz strajku. Wprowadzenie możliwości zrzeszania się policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz funkcjonariuszy  Służby Więziennej w związkach zawodowych wiąże się zatem z utrzymaniem zakazu strajku. Zakaz strajku, ze względu na dobro publiczne, przewiduje art. 59 ust. 3 Konstytucji. W przypadku formacji uzbrojonych, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, wyłączenie możliwości strajku jest  niezbędne dla realizacji zadań państwa.

Ponadto nowelizacja zachowuje regulacje, na mocy których przepisy ustawy o związkach zawodowych stosuje się policjantów/funkcjonariuszy odpowiednio. Za takim rozwiązaniem przemawia konieczność uwzględnienia specyfiki stosunków służbowych (charakter administracyjnoprawny stosunku służbowego, w którym organ jednostronnie i władczo kształtuje sytuację prawną funkcjonariusza). Możliwość wprowadzenia w tym zakresie stosownych ograniczeń dopuszcza zarówno Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, jak i ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Ograniczenia więc obejmują:

1. możliwość reprezentowania funkcjonariusza w sprawach indywidualnych wyłącznie przez zakładową organizację związkową, której członkiem jest co najmniej jeden funkcjonariusz inny niż ten, którego dotyczy dane postępowanie;
2. przyznanie prawa opiniowania założeń i projektów aktów prawnych (w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych) związkowi zawodowemu, którego terytorialny zakres działania obejmuje co najmniej obszar terytorialnego działania odpowiednio komendanta wojewódzkiego Policji, komendanta oddziału Straży Granicznej, dyrektora okręgowego Służby Więziennej,
3. ograniczenie członkostwa w międzyzakładowej organizacji związkowej do organizacji związkowej, której zakresem działania objęte są wyłącznie jednostki organizacyjne odpowiednio Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej,
4. wyłączenie ochrony związkowej przewidzianej w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w stosunku do  funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej, którzy pełnią służbę na stanowiskach, dla których ustawa przewiduje powołanie, oraz policjantów i funkcjonariuszy Straży Granicznej zajmujących stanowiska dyrektorów (zastępców dyrektorów) i naczelników.

Ze względu na konieczność uwzględnienia specyfiki stosunków służbowych (charakter administracyjnoprawny stosunku służbowego, w którym organ jednostronnie i władczo kształtuje sytuację prawną funkcjonariusza), tak jak dotychczas, przepisy ustawy o związkach zawodowych stosowane będą odpowiednio.

W ustawie o Policji oraz ustawie o Służbie Więziennej nowelizowane są przepisy dotyczące udziału organizacji związkowej w postępowaniach dyscyplinarnych (brak jest  odpowiednika takiej regulacji w ustawie o  Straży Granicznej). Przewidziano możliwość reprezentowania policjanta/funkcjonariusza przez zakładową organizację związkową wyłącznie w przypadku, gdy jej członkiem jest inny policjant/funkcjonariusz wiąże się bezpośrednio z odrębnym statusem funkcjonariuszy.

Ze względu na specyfikę działania związków zawodowych w formacjach uzbrojonych, ustawa zakłada utrzymanie regulacji prawnych zawartych w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji i ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, stanowiących o określeniu, w statucie związku zawodowego, zasad współdziałania związku zawodowego z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz Komendantem Głównym, odpowiednio, Policji i Straży Granicznej. W ustawie o Policji oraz ustawie o Straży Granicznej wprowadzone zostały więc przepisy stanowiące o możliwości określenia, w statucie związku zawodowego lub stosownym porozumieniu, zasad współdziałania z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz właściwymi organami Policji lub Straży Granicznej (obowiązujące przepisy przewidują określenie zasad współdziałania jedynie w statucie związku zawodowego).

 Obowiązujące przepisy uzupełniono o możliwość zawierania porozumień określających zasady współdziałania związku zawodowego z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz organami Policji i Straży Granicznej.

Nowelizacja zawiera przepisy przejściowe dotyczące niezakończonych, do dnia jej wejścia w życie, postępowań w sprawach indywidualnych funkcjonariuszy, w których bierze udział organizacja związkowa. Do postępowań takich stosowane będą przepisy dotychczasowe.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Zgodnie z przepisem końcowym nowelizacja wejdzie w życie po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl