Życie publiczne ma być jawne

25.10.2017

Wzmocnić przejrzystość państwa

Minister Mariusz Kamiński i minister Maciej Wąsik zaprezentowali w projekt ustawy o jawności życia publicznego.

Głównym celem proponowanej ustawy jest wzmocnienie transparentności polskiego państwa. Zmiany zakładają uporządkowanie obecnie istniejących przepisów, ale też wprowadzenie nowych, nieznanych dotąd w polskim prawie, rozwiązań. Ich wspólnym celem jest wzmocnienie przejrzystości zarządzania państwem i jego majątkiem. Dzięki zaproponowanym w projekcie ustawy przepisom wzmocniona zostanie zarówno instytucjonalna, jak i społeczna kontrola nad rządzącymi. Autorzy projektu są przekonani, że ustawa przyczyni się do bardziej efektywnego zarządzania państwem, a także będzie silnym wzmocnieniem mechanizmów antykorupcyjnych w Polsce.

Co przewidziano w projekcie ustawy o jawności życia publicznego?

Do głównych założeń projektu ustawy o jawności życia publicznego należy:

obowiązek prowadzenia jawnego, ogłaszanego w BIP lub na stronach internetowych, rejestru umów cywilnoprawnych. Obowiązek ten będzie spoczywał na jednostkach sektora finansów publicznych, przedsiębiorstwach państwowych, instytutach badawczych oraz spółkach zobowiązanych, czyli takich, w których udział Skarbu Państwa lub samorządu wynosi ponad 10 procent.
uregulowanie statusu sygnalisty, tzn. osoby zgłaszającej wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa korupcyjnego dotyczące urzędu bądź przedsiębiorstwa, w którym lub dla którego, świadczy pracę. Osoba, której prokurator przyzna taki status, uzyska od państwa ochronę i pomoc prawną polegającą m.in. na ochronie zawodowej oraz prawnej.
nowy wzór oświadczenia majątkowego. Rozszerzeniu ulegnie katalog osób zobowiązanych do złożenia oświadczenia majątkowego. Ustawa wprowadza nowy, jednakowy dla wszystkim wzór oświadczenia majątkowego. Wszystkie oświadczenia będą jawne i publikowane w BIP, poza oświadczeniami funkcjonariuszy służb.
obowiązek przygotowania i stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych w jednostkach sektora publicznego oraz w co najmniej średnich przedsiębiorstwach. Kiedy osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy, albo urzędnikowi, prokurator postawi zarzut korupcyjny, CBA będzie mogło przeprowadzić kontrolę procedur antykorupcyjnych u przedsiębiorcy czy w jednostce sektora publicznego. Brak procedur lub ich fasadowość będzie karana.

Ustawa ma być wsparciem dla zdrowej, opartej na przepisach i konkurencji, wymiany gospodarczej, wolnej od raka korupcji. Mając świadomość, że trwonienie majątku publicznego i panosząca się korupcja to zjawiska patologiczne, które prędzej czy później uderzają w zwykłych obywateli, autorzy projektu chcą znacząco wzmocnić możliwości ochrony polskiego państwa, w tym gospodarki, przed tymi niezdrowymi zjawiskami.

Projekt dotyczy problematyki zawartej w dotychczas obowiązujących następujących ustawach:

ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne  - ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej
ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa.

Projekt zmienia i poszerza dotychczasowe rozwiązania. Wymienione ustawy utracą moc.

Rejestr umów

Proponowane przepisy wprowadzą obowiązek prowadzenia jawnego, ogłaszanego w BIP lub na stronach internetowych rejestru umów cywilnoprawnych. Obowiązek prowadzenia rejestru będzie spoczywał na:

jednostkach sektora finansów publicznych,
przedsiębiorstwach państwowych,
instytutach badawczych,
spółkach zobowiązanych (tj. spółkach z udziałem ponad 10% Skarbu Państwa lub samorządu oraz ich spółkach córkach).

Spółki, w której udział Skarbu Państwa przekracza 10% liczby akcji oraz ich spółki córki dane z rejestru, z wyłączeniem jawności (z uwagi na tajemnicę przedsiębiorstwa i konkurencyjną działalność), będą przekazywać do CBA.

Ochrona sygnalistów

Prokurator może nadać status sygnalisty osobie zgłaszającej wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa korupcyjnego dotyczące urzędu lub przedsiębiorstwa, w którym lub dla którego, świadczy pracę. Status sygnalisty upoważnia do:

zwrotu kosztów poniesionych na ochronę prawną w związku ze zgłoszeniem informacji o przestępstwie,
ochrony umowy o pracę – bez zgody prokuratora sygnaliście nie może być wypowiedziana umowa o prace lub nie mogą być zmienione jej warunki,
dwuletniej odprawy, jeśli bez zgody prokuratora pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę.

Po zakończeniu postepowania karnego, sygnaliście przysługuje ochrona jeszcze przez rok. Status sygnalisty może być także przyznany przedsiębiorcy, który jest związany umową z podmiotem, którego dotyczą wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Podmiot związany umową nie będzie mógł rozwiązać umowy z przedsiębiorcą-sygnalistą bez zgody prokuratora. Jeżeli mimo to zerwie umowę, sygnaliście przysługuje całość wynagrodzenia.

Przeciwdziałanie praktykom korupcyjnym

Przewidziano nałożenie obowiązku na osoby kierujące jednostkami sektora publicznego oraz na co najmniej średnich przedsiębiorców przygotowania i stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych. Wewnętrzne procedury antykorupcyjne powinny w szczególności:

nie dopuszczać do tworzenia w przedsiębiorstwach tak zwanych „funduszy korupcyjnych”, z których finansowane są korzyści majątkowe;
wymagać zapoznanie osób zatrudnianych z zasadami odpowiedzialności karnej za korupcję;
wymagać umieszczania w zawieranych umowach klauzul, stanowiących, że żadna część wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy nie zostanie przeznaczona na pokrycie kosztów udzielania korzyści majątkowych i osobistych;
wymagać opracowania kodeksu etycznego instytucji lub przedsiębiorstwa - jako deklaracji odrzucającej korupcję;
określać wewnętrzne procedury oraz wytyczne dotyczące otrzymywanych prezentów i innych korzyści przez pracowników;
określać sposób informowania właściwych organów o propozycjach korupcyjnych.

W przypadku gdy osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy prokurator postawi zarzut korupcyjny, CBA będzie mogło przeprowadzić kontrolę procedur antykorupcyjnych u przedsiębiorcy. Jeżeli okaże się, że ich nie było lub były pozorne, to Szef CBA będzie mógł skierować wniosek do prezesa UOKiK o nałożenie kary na przedsiębiorcę w wysokości od 10 tys. do 10 mln zł (w tej chwili prezes UOKiK może nakładać kary na przedsiębiorców za praktyki monopolistyczne i zmowy cenowe w wysokości do 10% rocznego obrotu). Zgodnie z trybem przewidzianym w ustawie o UOKiK przedsiębiorcy przysługiwałoby odwołanie do sądu. Dodatkowo ukarany przedsiębiorca nie będzie mógł się ubiegać o zamówienia publiczne przez okres 5 lat, chyba że zapłaci karę dobrowolnie. W przypadku, kiedy osobie pracującej w jednostce sektora finansów publicznych postawiony zostanie zarzut korupcyjny, CBA będzie mogło przeprowadzić kontrolę procedur antykorupcyjnych w tejże jednostce. Jeżeli okaże się, że ich nie było lub były pozorne, Szef CBA skieruje wniosek do sądu o ukaranie kierownika jednostki grzywną. Wniosku o ukaranie nie będzie się stosowało w sytuacji, gdy do wykrycia przestępstwa doszło w wyniku zawiadomienia organów ścigania przez kierownika jednostki bądź przedsiębiorcę.

Oświadczenia majątkowe

Opracowano całkowicie nowy wzór formularza oświadczenia majątkowego, który będzie stanowił załącznik do projektowanej ustawy. Wszyscy zobowiązani do złożenia oświadczenia majątkowego będą składać to oświadczenie według jednego wzoru. Proponuje się rozszerzenie katalogu osób obowiązanych do złożenia oświadczenia majątkowego m.in. o:

osoby pełniące funkcje prezesa, członka zarządu i rady nadzorczej w spółkach zobowiązanych,
osoby uczestniczące w procesie udzielania zamówień publicznych,
osoby uczestniczące w procesie prywatyzacji,
osoby sprawujące funkcje kierownicze w instytucjach samorządu terytorialnego,
osoby sprawujące funkcje członków zarządów i rad nadzorczych powszechnych towarzystw emerytalnych.

Wszystkie oświadczenia majątkowe będą jawne i publikowane w BIP, poza oświadczeniami funkcjonariuszy służb. Zakres przedmiotowy oświadczeń majątkowych ma być poszerzony o informacje dotyczące m.in. ustroju majątkowego między małżonkami, posiadanych polis ubezpieczeniowych, informacji dot. możliwości dysponowania zasobami finansowymi innych podmiotów, a także transakcji majątkowych przeprowadzanych miedzy kolejnymi oświadczeniami majątkowymi. Szef CBA będzie mógł wezwać w każdym czasie do złożenia oświadczenia majątkowego każdą osobę pełniącą funkcję publiczną (także nieobjętą obowiązkiem składania oświadczeń majątkowych). Szef CBA będzie mógł również wezwać do złożenia oświadczenia majątkowego członków zarządu spółki zobowiązanej nieobjętych obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego. Założono zaostrzenie przepisów karnych dotyczących podania nieprawdy, zatajenia prawdy lub niezłożenia oświadczenia majątkowego (z 3 do 5 lat pozbawienia wolności).

Udostępnianie informacji publicznej

W projekcie przewidziano rozszerzenie katalogu informacji, podlegających udostępnieniu w BIP przez podmioty obowiązane do udostępnienia informacji publicznej o dane o:

umorzeniach/ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych,
wydatkach ze środków publicznych dokonywanych przy użyciu służbowych kart płatniczych także w spółkach zobowiązanych,
stanie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Planuje się skrócenie maksymalnego czasu na udostepnienie informacji publicznej do 30 dni (obecnie 60).
W przypadku wniosków, których realizacja wiązałyby się z poniesieniem przez organ kosztów – informacja publiczna będzie udzielana po ich uregulowaniu. Poszerzono dostęp do informacji publicznej o dane z postepowań administracyjnych.

Zasady jawności w procesie stanowienia prawa

W projekcie poszerzono jawność w procesie stanowienia prawa o wykaz prac legislacyjnych organów stanowiących samorządu terytorialnego. Każda osoba chcąca brać udział w procesie stanowienia prawa, lobbysta zawodowy lub działająca w imieniu stowarzyszenia, fundacji, organizacji pracodawców czy innej organizacji społecznej/zawodowej, będzie miała obowiązek dołączenia do zgłoszenia zestawienia podmiotów finansujących jego działalność. W przypadku osób fizycznych obowiązkowe będzie dołączenie informacji o podmiotach z których pochodzą dochody osoby fizycznej na przestrzeni ostatnich 2 lat. Poszerzono obowiązek zgłaszania lobbingu zawodowego także w pracach organów samorządu nad aktami prawa lokalnego.

Zakazy w stosunku do osób pełniących funkcje publiczne w czasie pełnienia funkcji

W projekcie poszerzono zakazy istniejące o zakaz zasiadania we władzach w spółki prawa handlowego lub wykonywania na jej rzecz jakichkolwiek odpłatnych zajęć o:

wójtów, burmistrzów, prezydentów, starostów i członków zarządu powiatu oraz marszałków i członków zarządu województwa,
prezesów i członków zarządów spółek zobowiązanych - chyba, że nieodpłatnie w spółkach córkach.

Zakaz dla osób pełniących funkcje publiczne podejmowania pracy u przedsiębiorcy, wobec którego podejmowały rozstrzygnięcia

Istniejący do tej pory zakaz (rok) został w projekcie rozszerzony na okres do 3 lat. Zgodnie z tym zakazem, osoby pełniące funkcje publiczne nie mogą być zatrudnione przed upływem 3 lat od zaprzestania zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji, jeśli brały udział w wydawaniu rozstrzygnięć dotyczących bezpośrednio tego przedsiębiorcy, chyba że uzyskają zgodę działającej przy Prezesie Rady Ministrów Komisji do spraw Rozstrzygania Konfliktu Interesów. Proponuje się również wprowadzenie przepisu karnego (dotychczas było to wykroczenie) dla osób, które podejmują zatrudnienie wbrew zakazom (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat). Sąd, stwierdzając winę, zobowiązany byłby nałożyć na osobę nawiązkę w wysokości całości dochodu osiągniętego wbrew zakazowi. Na przedsiębiorcę, który zatrudnił osobę wbrew zakazom, Szef CBA w drodze decyzji administracyjnej ma nakładać karę pieniężną w wysokości od 10 000 do 500 000 zł.

Rejestr korzyści

Przewidziano poszerzenie katalogu osób zobowiązanych do zgłaszania informacji do Rejestru Korzyści o radnych. Wprowadzone zostaną też przepisy karne za podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w Rejestrze (do 3 lat pozbawienia wolności).

Pozostałe zmiany

W przypadku gdy wobec wójta, burmistrza lub prezydenta miasta sąd w wyniku postawionych zarzutów zastosuje środek zapobiegawczy w postaci aresztu tymczasowego – Prezes Rady Ministrów na czas przebywania ww. w areszcie wyznaczy komisarza. Przewidziano wprowadzenie obowiązku publikacji ogłoszeń o udzielenie zamówienia publicznego także w BIP zamawiającej jednostki. Dotychczas taki obowiązek dotyczył Biuletynu Zamówień Publicznych. Założono dostęp radnych do umów cywilnoprawnych zawieranych przez spółki, których właścicielem jest gmina, miasto, powiat bądź województwo samorządowe. Ponadto projekt wprowadza klauzulę niekaralności w korupcji sportowej i menadżerskiej - w przypadku, kiedy osoba wręczająca łapówkę sama zawiadamia organy ścigania, zanim te organy dowiedzą się o przestępstwie. Dotychczas klauzula niekaralności jest w przepisach Kodeksu karnego dotyczących korupcji urzędniczej.

Projekt w konsultacjach społecznych

Aktualnie projekt ustawy o jawności życia publicznego jest dostępny na stronach internetowych Rządowego Centrum Legislacji.

W duchu otwartości na dialog z organizacjami i osobami działającymi na rzecz transparentnego i wolnego od korupcji państwa Pan Minister Mariusz Kamiński zaprasza organizacje społeczne na konsultacje dotyczące projektu ustawy o jawności życia publicznego. Konsultacje odbędą się 6 listopada 2017 r. o godz. 11.00 w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie.

Chętni do wzięcia udziału w konsultacjach proszeni są o przesłanie swoich danych - imienia i nazwiska oraz nazwy organizacji, którą reprezentują - do 3 listopada br. na adres sluzby@kprm.gov.pl.

Głównym celem nowych przepisów jest wzmocnienie transparentności państwa a także zwiększenie kontroli społecznej nad osobami sprawującymi funkcje publiczne.

Ustawa zastąpi trzy do tej pory obowiązujące akty prawne: ustawę o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, ustawę o dostępie do informacji publicznej oraz ustawę o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, a także wprowadzi wiele nowych, nieznanych dotąd rozwiązań.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl