Co może pokrzywdzony w procesie karnym? - opinia prawna
Stan faktyczny
Prowadzę działalność gospodarczą, jako osoba fizyczna. Jestem płatnikiem podatku VAT. W 1999 r. zamówiłem u dilera Hondy w Toruniu samochód Honda Civic w wersji ciężarowej (w karoserii samochodu osobowego). Diler zobowiązał się do załatwienia wszelkich formalności związanych z przerobieniem samochodu osobowego na ciężarowy poprzez firmę świadczącą usługi w tym zakresie i mającą stosowne upoważnienia do przerabiania samochodów, z której diler wielokrotnie już korzystał. Samochód po przeróbce odebrałem w salonie Hondy. Faktura VAT za samochód została wystawiona przez firmę, która dokonała przeróbek. Płatność za samochód uiściłem na konto dilera, natomiast za kratkę i przeróbkę na konto firmy przerabiającej samochód. Formalnie diler sprzedał firmie dokonującej przeróbki samochód jako osobowy, ta zarejestrowała go jako osobowy, następnie dokonała przeróbek i zarejestrowała jako ciężarowy, co było podstawą dla mnie do odliczenia podatku VAT od ceny zakupu samochodu. W marcu 2002 r. zostałem wezwany na policję, jako świadek, ponieważ okazało się, że firma dokonująca przeróbek fałszowała dokumenty i zastraszała diagnostyków. W sprawie zostało wszczęte śledztwo przez prokuraturę okręgową. W konsekwencji w trybie administracyjnym samochód został przerejestrowany na nowo, na samochód osobowy, z datą wsteczną od 1999 r. Prokuratura powiadomiła o urząd skarbowy o fakcie zmian w rejestracji samochodu- chodzi zapewne o odliczony podatek VAT. Tymczasem we wrześniu 2003 r. sprzedałem samochód osobie fizycznej, która i tak przerobiła go na osobowy w stacji diagnostycznej i zarejestrowała go. Ja natomiast przy sprzedaży samochodu na podstawie faktury VAT zapłaciłem należny podatek zgodnie z obowiązującymi przepisami podatkowymi. W takiej sytuacji chciałbym zmienić swój status w prowadzonym przez prokuraturę śledztwie ze świadka na pokrzywdzonego, dlatego rozważam zawiadomienie prokuratury o popełnieniu przestępstwa przez dilera Hondy (wprowadzenie w błąd i narażenie na szkody finansowe- to diler wybrał firmę przerabiającą samochód). W związku z tym, czy powiadomienie prokuratury o przestępstwie, niezależnie czy będzie wszczęte postępowanie w tej sprawie, może mieć wpływ na moją pozycję w stosunku do urzędu skarbowego?
Opinia prawna
Na wstępie należy wyjaśnić, czy można Pana uznać za pokrzywdzonego w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Przedmiotem ochrony jest dobro prawne, które chroni konkretny przepis prawa karnego materialnego (Kodeks Postępowania Karnego Komentarz tom I pod red. Zb. Gostyńskiego, wyd. 1998 r., s.278). Stąd konieczne jest odniesienie się do konkretnego przestępstwa, jakie zostało popełnione.
W kontekście tej definicji należy rozważyć, czy przysługuje Panu status pokrzywdzonego, w pierwszej kolejności, w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przeciwko firmie dokonującej przeróbek. Z uwagi na ograniczony opis stanu faktycznego i brak informacji co do kwalifikacji prawnej zarzutów przedstawionych tej firmie, należy przyjąć założenie, że firma popełniła czyn wyczerpujący znamiona określone w następujących przepisach: art. 191 k.k. (stosowanie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia do określonego działania), art. 270 § 1 kodeksu karnego (podrabianie dokumentu w celu użycia za autentyczny), art. 272 k.k. (wyłudzenie poświadczenia nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu) i ewentualnie art. 273 k.k. (używanie dokumentu określonego w art. 272 k.k.). Co do zasady, przy popełnieniu przestępstwa wyczerpującego znamiona powyższych przepisów nie może być Pan uznany za pokrzywdzonego. Zachowanie firmy dokonującej przeróbki samochodu było skierowane przeciwko urzędowi dokonującemu rejestracji pojazdów, a nie przeciwko Panu - były to zachowania powtarzalne, proceder skierowany przeciwko organom administracji. Mógłby być Pan uznany za pokrzywdzonego jedynie w sytuacji, gdyby firma popełniła przestępstwo z art. 273 k.k., tj. w sytuacji w której firma posłużyła się przy sprzedaży samochodu na Pana rzecz dowodem rejestracyjnym, którego treść została „wyłudzona” od organu dokonującego rejestracji przez podstępne wprowadzenie w błąd. W takim bowiem przypadku zostałoby naruszone bezpośrednio Pana dobro prawne, którego istotą było zaufanie do prawdziwości dokumentu, jakim był dowód rejestracyjny.
Wobec tego mógłby Pan skierować do prokuratury pismo z wnioskiem o ujawnienie Pana jako pokrzywdzonego (jest to nieformalne pismo, gdyż przepisy k.p.k. nie przewidują zgłoszenia się w charakterze pokrzywdzonego), a fakt, że był Pan dotychczas przesłuchiwany w charakterze świadka, nie stanowi przeszkody.
Na marginesie należy wyjaśnić, że prokuratura nie wydaje żadnego postanowienia o uznaniu określonej osoby za pokrzywdzonego. Uznanie za pokrzywdzonego w praktyce wynika np. z treści aktu oskarżenia złożonego do sądu, do którego jest dołączana lista ujawnionych pokrzywdzonych.
Można ponadto zarzucić konkretnym osobom z firmy dokonującej przeróbek popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. (oszustwo) pozostającego w ewentualnym zbiegu z art. 273 k.k.. Zgodnie z art. 286 § 1 k.k. przestępstwo oszustwa polega m.in. na doprowadzeniu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Przestępstwo to polegałoby na sprzedaniu Panu samochodu osobowego przy użyciu przez osobę z firmy dokonującej przeróbek przy pomocy dowodu rejestracyjnego, z którego wynikało, że sprzedawany samochód jest pojazdem ciężarowym. Składając zawiadomienie o popełnieniu takiego przestępstwa, należałoby poinformować prokuraturę o toczącym się już postępowaniu celem ewentualnego połączenia spraw. Możliwe jest również zaniechanie złożenia odrębnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, przy czym okoliczności stanowiące podstawę popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. musiałoby być wtedy podane w piśmie skierowanym do prokuratury o uznanie Pana za pokrzywdzonego - takie okoliczności uprawdopodobniłyby, że jest Pan pokrzywdzonym.
Przechodząc do ustalenia, czy byłby Pan uznany za pokrzywdzonego w sprawie przeciwko dilerowi Hondy (a właściwie w sprawie przeciwko konkretnej osobie działającej w imieniu dilera) należy zważyć, co następuje. Przede wszystkim należy ustalić, czy diler (osoba działająca w imieniu dilera) w ogóle popełnił jakiekolwiek przestępstwo. Sam fakt, że diler przedstawił Panu „nierzetelną” firmę dokonującą przeróbek samochodu, nie jest przestępstwem. Można jedynie rozważyć, czy diler nie pozostawał w porozumieniu z firmą dokonującą przeróbek polegającym na tym, że diler działał wspólnie i w porozumieniu z firmą dokonująca przeróbek (współsprawstwo) albo działając w zamiarze, aby ta firma popełniła przestępstwo, ułatwił jej jego popełnienie (pomocnictwo). Przedstawiony opis stanu faktycznego nie jest jednakże na tyle dokładny, żeby można stwierdzić, czy diler był współsprawcą albo pomocnikiem firmy dokonującej przeróbek.
Zapewne nie posiada Pan również żadnych bliższych informacji, z których wynikałby współudział dilera w przestępstwie. Stąd złożenie zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa przez dilera (współsprawstwo, pomocnictwo) może być nieuzasadnione. Niezależnie od tego nie można wykluczyć, że postępowanie przeciwko dilerowi, jako pomocnikowi czy współsprawcy, toczy się razem z postępowaniem przeciwko firmie dokonującej przeróbek (zasadą jest bowiem prowadzenie wspólnego postępowania).
W związku z tym, uzasadnionym wydaje się złożenie do prokuratury prowadzącej postępowanie przygotowawcze przeciwko firmie dokonującej przeróbek nieformalnego wniosku o uznanie Pana za pokrzywdzonego i poinformowanie w związku z tym w szczególności o zakończeniu postępowania i ewentualnym wniesieniu aktu oskarżenia przez prokuratora do sądu. W piśmie takim należałoby wykazać, z jakich powodów jest Pan pokrzywdzonym (firma dokonująca przeróbek posłużyła się przy sprzedaży samochodu na Pana rzecz dowodem rejestracyjnym, którego treść została „wyłudzona” przez podstępne wprowadzenie w błąd urzędu dokonującego rejestracji). Złożenie takiego pisma jest oczywiście uzależnione od faktu, czy prowadzone postępowanie karne obejmuje w opisie zarzucanych firmie czynów takie zdarzenie. Przyznanie statusu pokrzywdzonego uprawnia do przystąpienia w charakterze oskarżyciela posiłkowego wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, a także do wystąpienia z powództwem cywilnym w postępowaniu karnym w celu dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
W razie uwzględnienia tego pisma oraz uwzględnienia w opisie czynów zarzucanych osobom z firmy dokonującej przeróbek popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 273 k.k., nie byłoby już uzasadnione składanie odrębnego zawiadomienia o popełnieniu tego przestępstwa. W przeciwnym razie byłyby prowadzone dwa odrębne postępowania o to samo przestępstwo, co jest niedopuszczalne.
Nie ma podstaw do skierowania zawiadomienia do prokuratury o popełnieniu przestępstwa przez dilera chyba, że posiada Pan informacje, o których braku była mowa wyżej, wskazujące, że diler działał w porozumieniu z firmą dokonującą przeróbek.
Złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez dilera lub uznania Pana za pokrzywdzonego w toczącym się już postępowaniu przygotowawczym przeciwko firmie dokonującej przeróbek, nie wpłynie na ewentualny obowiązek prawidłowego rozliczenia się z fiskusem (zapłacenia odliczonego VAT-u). Będzie natomiast miało wpływ na ewentualną odpowiedzialność karno- skarbową. Uprawdopodobni bowiem, że nie popełnił Pan przestępstwa karno- skarbowego- nie będzie bowiem można przypisać Panu winy.
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?