Dziedziczenie środków zgromadzonych na rachunku bankowym - opinia prawna

Stan faktyczny

Na początku czerwca br. zmarł brat mojej matki. Brat pozostawał na gospodarstwie, które zostało mu notarialnie przepisane przez nie żyjącą już moją babcię, a jego matkę. Gospodarstwo miało ok. 4 ha, ale brat matki sprzedał już 1 ha ziemi na działki budowlane. Okazało się, że brat matki ma pieniądze na rachunku bankowym ze sprzedaży tych działek w wysokości ok. 50 tys. zł. Brat nie pozostawił testamentu. Nie pozostawił żadnych dyspozycji jak dysponować tymi pieniędzmi po jego śmierci. Brat matki był kawalerem i nie miał dzieci. Oprócz mojej matki są jeszcze jej dwaj bracia. Matka jest emerytką, a bracia matki przebywają na zasiłku przedemerytalnym. Nikt z dziedziczących nie ma uprawnień rolnych ani nie pracuje w rolnictwie. Bracia matki obawiają się utraty zasiłku przedemerytalnego, gdy wezmą spadek po zmarłym bracie w tym roku i dlatego chcą czekać do przyszłego roku, aż przejdą na pełną emeryturę. W jaki sposób można wejść w posiadanie tych pieniędzy na rachunku bankowym? Czy rzeczywiście trzeba czekać aż do przyszłego roku do sprawy spadkowej? Wszystkim spadkobiercom odpowiada forma współwłasności. Czy to wnosi coś nowego do sprawy, tzn. żeby nie czekać tak długo? Moja matka jest już w podeszłym wieku i jej stan zdrowia nie jest najlepszy. Ja nie mam rodzeństwa, jestem żonaty. W związku z tym jak mam postępować, aby zabezpieczyć interesy matki i swoje. Liczę się z możliwością śmierci matki, gdy będziemy czekać do przyszłego roku na uporządkowanie spraw własnościowych. Bracia matki są o ponad 10 lat młodsi.

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• -Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 94 ze zmianami),

• Ustawy z dnia z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 2002 r., Nr 72 poz. 665 ze zmianami).

Regulacje dotyczące dziedziczenia znajdują się w kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 925 kodeksu cywilnego (k.c.) spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Spadek otwiera się zaś z chwilą śmierci spadkodawcy. Śmierć spadkodawcy jest wiec zdarzeniem, z którym przepisy wiążą skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków na spadkobiercę (bądź spadkobierców). Następuje to z mocy samego prawa, bez aktywności ze strony spadkobiercy czy czynności ze strony sądu. Chwila śmierci spadkodawcy jest miarodajna zarówno dla ustalenia co wchodzi w skład spadku, jak i kręgu osób powołanych do dziedziczenia.

Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje dziedziczenia: dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie testamentowe. Dziedziczenie na mocy przepisów ustawy zachodzi tylko wówczas, gdy spadkodawca  nie wyraził swej woli w postaci testamentu, lub sporządzony testament okazał się nieważny w świetle obowiązującego prawa. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że spadkodawca nie pozostawił żadnych dyspozycji na wypadek śmierci, co oznacza, że w grę będzie wchodzić dziedziczenie ustawowe.

Jeśli chodzi o krąg spadkobierców powołanych do dziedziczenia, to art. 932 k.c. przewiduje, że w przypadku braku zstępnych spadkobiercy, do dziedziczenia powołana jest druga grupa, w skład której wchodzą: małżonek, rodzice i rodzeństwo. Z racji, iż w rozpatrywanym przypadku spadkodawca był kawalerem i nie posiadał dzieci, do spadku powołani są jego dwaj bracia i siostra.

Dziedziczeniu podlegają prawa majątkowe. Do praw majątkowych należą przede wszystkim prawa rzeczowe, takie jak prawo własności, jak tez prawa obligacyjne, czyli wierzytelności. W  niektórych jednak przypadkach ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia co do możliwości dysponowania prawami majątkowymi na wypadek śmierci. Najważniejsze ograniczenia dotyczą dziedziczenia gospodarstw rolnych. Regulacje dotyczące tej kwestii przeszły szereg ewolucji, związanych przede wszystkim z panującym ustrojem społeczno – gospodarczym. W początkowym bowiem obowiązywaniu kodeksu cywilnego ustawodawca uzależniał możliwość dziedziczenia gospodarstwa rolnego od posiadania przez spadkobierców odpowiedniego wykształcenia rolniczego lub doświadczenia w pracy w gospodarstwie rolnym. Te ograniczenia podmiotowe miały przede wszystkim wpłynąć na jakość i profesjonalizm produkcji, jak i ograniczyć proces rozdrabniania gospodarstw rolnych.

Zmiany zachodzące po1 990 r. doprowadziły do stopniowej liberalizacji przepisów spadkowych w kwestii dziedziczenia gospodarstw rolnych. Przede wszystkim dziedziczenie gospodarstw na podstawie testamentu poddano regulacji na zasadach ogólnych prawa spadkowego. Natomiast na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. szczególne regulacje dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych zawarte w kodeksie cywilnym uznane zostały za sprzeczne z Konstytucją w zakresie w jakim odnoszą się spadków otwartych po dniu 13 lutego 2001 r.

Oznacza to, że wszelkie spadki otwarte od dnia14 lutego 2001 r. zarówno te dziedziczone z mocy ustawy, jak i te dziedziczone na podstawie ważnie sporządzonego testamentu, nie podlegają żadnym ograniczeniom i należy do nich stosować zasady ogólne. To chwila śmierci spadkodawcy, a co za tym idzie chwila otwarcia spadku decyduje o tym, jakie przepisy będą miały zastosowanie. W rozpatrywanym przypadku nie ma znaczenia więc fakt czy spadkobiercy posiadają wykształcenie rolnicze lub doświadczenie w pracy w rolnictwie. Dziedziczą oni spadek, jak też wchodzące w jego skład gospodarstwo rolne na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego, gdyż otwarcie spadku nastąpiło po 13 lutego 2001 r.

Zgodnie z art. 56 ustawy prawo bankowe posiadacz rachunku bankowego może dokonać dyspozycji swoim wkładem bankowym na wypadek śmierci poprzez pisemne wskazanie osób, którym bank zobowiązany jest wypłacić określona kwotę pieniędzy, nie przekraczającą dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia ustalonego według określonych przepisów. W przypadku dokonania tej dyspozycji kwota ta nie wchodzi w skład majątku spadkowego. Jeśli natomiast wkładca nie skorzystał z uprawnienia do wskazania osób, którym należy wypłacić odpowiednią kwotę, wkład wchodzi w skład spadku i może być przedmiotem tak dyspozycji testamentowej jak i dziedziczenia z ustawy. Ponadto bank zobowiązany jest wypłacić kwotę równowartości kosztów pogrzebu osobie, która przedstawiła odpowiednie rachunki; kwota ta również nie wchodzi w skład majątku spadkowego.
 
Prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku przechodzą w drodze dziedziczenia na jedną osobę lub na kilku współspadkobierców. Jeżeli do spadku dojdzie więcej niż jedna osoba powstaje między współspadkobiercami wspólność praw i obowiązków spadkowych, do których kodeks nakazuje stosować odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, o ile nie stoją one w sprzeczności ze swoistymi uregulowaniami wynikającymi z prawa spadkowego.

Każdy ze współspadkobierców ma prawo do współposiadania przedmiotów należących do spadku. Jeśli spadek zostanie objęty w posiadanie przez jednego ze współspadkobierców z wyłączeniem pozostałych albo też tylko przez niektórych spośród kilku współspadkobierców, pozbawieni posiadania mogą domagać się, aby sąd ustalił sposób korzystania z przedmiotów spadkowych.

Każdemu ze współspadkobierców przypadają pożytki i inne przychody z majątku spadkowego w stosunku do wielkości przypadającego im udziału w spadku. Każdy ze współspadkobierców może też wykonywać wszelkich czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Natomiast co do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, czyli na przykład do rozporządzenia rzeczą wspólną, niezbędna jest zgoda wszystkich współspadkobierców.

W starszym orzecznictwie dominował pogląd iż każdy ze współspadkobierców może dochodzić przed działem spadku przysługującego mu z tytułu dziedziczenia udziału w wierzytelności podzielnej (tak w orzeczeniu SN z 7 listopada1967 r. I CZP 97/67 OSNCP 1968, nr 8 – 9, poz. 145). Natomiast w obecnym piśmiennictwie uważa się, iż wierzytelności spadkowych, nawet podzielnych, przed działem spadku mogą dochodzić jedynie wszyscy współspadkobiercy łącznie.

Odmienności dotyczące stosowania przepisów o wspólności łącznej dotyczą przede wszystkim rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku. Przepisy prawa spadkowego wymagają bowiem dla takiego rozporządzenia zgody pozostałych spadkobierców. Kodeks nie przewiduje natomiast sankcji nieważności rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku. Bezskuteczność nastąpi dopiero wówczas, jeśli rozporządzenie to naruszałoby uprawnienia spadkobiercy przysługujące mu na podstawie przepisów o dziale spadku. Podkreślić należy, że chodzi tu o zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku, a nie o zbycie udziału w spadku. W tym pierwszym przypadku nabywca nie odpowiada za długi spadkowe.

Wspólność majątku spadkowego ustaje przez dział spadku. Z chwilą jego dokonania poszczególni spadkobiercy stają się wyłącznymi podmiotami praw majątkowych, które dotychczas były objęte wspólnością. Inicjatywa dokonania działu spadku pozostawiona jest przede wszystkim samym spadkobiercom. Działu można dokonać bądź w drodze umowy – wówczas wymagana jest zgoda wszystkich współspadkobierców, bądź w wyniku postępowania działowego przed sądem, na wniosek choćby jednego ze współspadkobierców. Do dokonania działu spadku niezbędne jest uzyskanie sądowego stwierdzenia nabycia spadku. Obie kwestie mogą być rozpatrywane w jednym postępowaniu. Stwierdzenie nabycia spadku jest postanowieniem o charakterze deklaratywnym, gdyż nie czyni ono danych osób spadkobiercami, lecz dokumentuje tylko fakt, że są one spadkobiercami. W prawie polskim przejecie spadku na spadkobierców następuje bowiem z chwilą otwarcia spadku.

Stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba ze wszyscy spadkobiercy są już znani i złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Po upływie tego terminu osoby uprawnione, czyli zgodnie z przepisami prawa każdy, kto ma w tym interes prawny, może żądać wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli zatem wszyscy spadkobiercy złożą oświadczenia o przyjęciu spadku, postępowanie o stwierdzenie nabycia może zostać wszczęte już teraz. Natomiast w myśl art.1017 k.c., jeśli spadkobierca zmarł przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, to uprawnienie do złożenia tego oświadczenia przechodzi na jego spadkobierców.

Reasumując, co do zasady aby pobrać pieniądze z konta bankowego konieczne jest legitymowanie się postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Postępowanie w tym przedmiocie nie powoduje zniesienia współwłasności przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku. Do tego konieczne jest przeprowadzenie działu. W przypadku śmierci Pana matki ogół praw ze spadku po jej bracie przejdzie na jej spadkobierców (na Pana i ewentualnie inne osoby powołane do dziedziczenia po niej).

Zespół
e-prawnik.pl