Przestępstwa i błędy popełniane w toku egzekucji - opinia prawna

Opinia prawna

Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., nr 88 poz. 553 ze zmianami),
• Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Przestępstwo oszustwa 

W przedstawionym stanie faktycznym komornik, wraz z wierzycielem, wymusili na dłużniku wystawienie faktur dokumentujących sprzedaż zajętego na cele egzekucji towaru. Kwota wynikająca z faktur miała być następnie odliczona od kwoty zadłużenia dłużnika względem wierzyciela. Ponadto, dłużnik podpisał oświadczenie o przyjęciu gotówki w kwocie wynikającej z wystawionych faktur w dniu ich wystawienia. Kwota wynikająca z faktur nie została dłużnikowi przekazana. Nie zmniejszyło się także ogólne zadłużenie dłużnika wobec wierzyciela. 

Na podstawie tak przedstawionego stanu faktycznego możliwe jest stwierdzenie, że w analizowanym przypadku mogło dojść do popełnienia przestępstwa oszustwa przez wierzyciela wspólnie i w porozumieniu z komornikiem (współsprawstwo).

Przestępstwo oszustwa zostało zdefiniowane w art. 286 § 1 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Przestępstwo oszustwa może być popełnione tylko umyślnie, tj. w zamiarze jego popełnienia albo w świadomości możliwości jego popełnienia i godzenia się na to. 

Jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, wierzyciel w porozumieniu z komornikiem zdawali sobie od początku sprawę, że kwota wynikająca z wręczonych wierzycielowi przez dłużnika faktur nie zostanie nigdy zapłacona. Tym samym można stwierdzić, że wspólnie doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia przez dłużnika mieniem. Udowodnienie działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przez wierzyciela nie jest problematyczne. Działał on w celu zajęcia towaru będącego przedmiotem owej „transakcji”. Trudniejsze natomiast będzie do udowodnienia działania w celu uzyskania korzyści majątkowej przez komornika. W celu wyczerpania znamion przestępstwa oszustwa, konieczne byłoby udowodnienie, że także komornik działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, nastąpiło w wyniku wprowadzenia dłużnika w błąd poprzez zapewnienie go, że kwota wynikająca z faktur zostanie odliczona od ogólnego zadłużenia dłużnika względem wierzyciela. 

Mając na uwadze powyższe stwierdzenia, w analizowanym stanie faktycznym można podejrzewać fakt popełnienia przestępstwa oszustwa wobec Pana. Należy jednak podkreślić, że ostateczna ocena zachowań wierzyciela jak i komornika należy do prokuratury i sądu karnego, który będzie orzekał w danej sprawie. Najtrudniejsze w praktyce może się okazać udowodnienie przed sądem, że wszystkie przedstawione fakty rzeczywiście miały miejsce i komornik działał w celu i z zamiarem osiągnięcia korzyści majątkowej. 

Odpowiedzialność za towar zajęty w toku egzekucji 

Zgodnie z art. 855 kodeksu postępowania cywilnego, zajęte ruchomości komornik pozostawia we władaniu osoby, u której je zajął.

Jednakże z ważnych przyczyn komornik może w każdym stadium postępowania egzekucyjnego oddać zajęte ruchomości pod dozór innej osobie, nie wyłączając wierzyciela, choćby to było połączone z koniecznością ich przeniesienia. Osoby te pełnią obowiązki dozorcy. Z funkcją dozorcy wiążą się pewne obowiązki. Zgodnie z art. 856 § 1 kpc, dozorca obowiązany jest przechowywać oddane pod dozór ruchomości z taką starannością, aby nie straciły na wartości. Dozorca jednak nie odpowiada za pogorszenie, uszkodzenie, zniszczenie lub zaginięcie zajętych ruchomości, jeżeli zachował staranność, do jakiej był obowiązany w myśl przepisu artykułu 856 § 1 kpc. W związku z powyższym ewentualne roszczenie o zaprawienie szkody wyrządzonej w wyniku pogorszenia lub utraty rzeczy mogłoby mieć miejsce tylko wówczas, gdyby możliwe byłoby do udowodnienia, że dozorca nie dopełnił należytej staranności przy przechowywaniu zajętych ruchomości. Należy także wskazać, że zgodnie z art. 857 § 2 kpc, dłużnikowi nie przysługuje roszczenie do wierzyciela z powodu uszkodzenia lub zaginięcia zajętych ruchomości podczas ich przewożenia, przesyłki lub przechowywania u dozorcy. Jeżeli jednak wierzyciel jest jednocześnie dozorcą, odpowiada on jak dozorca, w związku z czym ewentualne roszczenie odszkodowawcze mogłoby być kierowane przeciwko niemu. W analizowanym przypadku należy także podkreślić, że działania komornika także mogą stanowić podstawę roszczeń odszkodowawczych wobec niego (a de facto, wobec Skarbu Państwa, którego komornik reprezentuje). Jak wspomniano powyżej, oddanie ruchomości pod dozór osobom trzecim, w tym wierzycielowi, może nastąpić tylko z ważnych przyczyn. Jeżeli udałoby się udowodnić, że oddanie ruchomości pod dozór wierzycielowi nie było uzasadnione „ważnymi przyczynami”, możliwe jest także domaganie się odszkodowania od Skarbu Państwa za czynności dokonane przez funkcjonariusza publicznego. 

Roszczenie o zwrot zajętego towaru 

Mając na uwadze informacje wskazane w przedstawionym stanie faktycznym, iż egzekucja została zakończona postanowieniem o jej umorzeniu, dalsze przechowywanie i zajęcie ruchomości dłużnika jest bezpodstawne. W takim przypadku dłużnik może skierować roszczenie windykacyjne przeciwko osobie, która ruchomości te posiada.

W analizowanym stanie faktycznym należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż dłużnik podpisał oświadczenie, zgodnie z którym przekazuje (sprzedaje) zajęte ruchomości wierzycielowi w celu pokrycia zadłużenia. Niezależnie od skuteczności takiego oświadczenia, wierzyciel, u którego znajdują się zajęte ruchomości może przeciwko roszczeniu windykacyjnemu dłużnika podnieść zarzut, zgodnie z którym ruchomości te stanowią jego własność. Celem odzyskania tych ruchomości należałoby uprzednio uzyskać sądowne stwierdzenie uchylenia skutków złożonego oświadczenia woli, jako złożonego pod wpływem błędu, na podstawie art. 84 w zw. z art. 88 kodeksu cywilnego (dłużnik sądził, że po podpisaniu takiego oświadczenia jego dług zostanie zmniejszony, co nie nastąpiło). 

Fałszerstwo i obecność świadków przy sporządzaniu protokołu 

Na podstawie uzyskanych informacji nie sposób definitywnie stwierdzić, czy komornik dopuścił się przestępstwa fałszerstwa dokumentu urzędowego, jakim jest protokół zajęcia ruchomości. Przedstawiony stan faktyczny uzasadnia takie przypuszczenie, do zbadania zasadności którego upoważnione są odpowiednie organy (prokuratura). Jeżeli chodzi o konieczność uczestnictwa świadków w czynnościach komorniczych należy stwierdzić, że ich obecność przy czynnościach komorniczych nie jest konieczna. Zgodnie z art. 812 kodeksu postępowania cywilnego, przy czynnościach komorniczych mogą być obecni wierzyciel i dłużnik, a na ich żądanie albo według uznania komornika mogą być obecni także świadkowie, w liczbie nie większej niż po dwóch z każdej strony.

Podpisy osób obecnych przy czynności komorniczej

Zgodnie z art. 809 kodeksu postępowania cywilnego, komornik stwierdza każdą czynność egzekucyjną protokołem, który powinien zawierać:

• oznaczenie miejsca i czasu czynności,
• imiona i nazwiska stron oraz innych osób uczestniczących w czynności,
• sprawozdanie z przebiegu czynności,
• wnioski i oświadczenia obecnych,
• wzmiankę o odczytaniu protokołu,
• podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisu,
• podpis komornika.

Kolejność wskazana w tym artykule nie jest przypadkowa. Podpisy osób uczestniczących w czynnościach komorniczych na protokole dokumentującym daną czynność stanowią dowód tego, iż osoby podpisane zgadzają się z treścią protokołu. W związku z powyższym treść protokołu nie objęta podpisami osób uczestniczących w czynności komorniczej nie może być brana pod uwagę.

Asystent komornika jako świadek 

Zgodnie z przytoczonym już art. 812 kpc, także komornik może przywołać świadka, którym może być osoba wedle jego uznania. Dlatego też należy stwierdzić, że asystent komornika może być świadkiem dokonywanych przez niego czynności.