Stan faktyczny
Jesteśmy dużą firmą handlową dokonującą zakupów od firm krajowych. Z częścią z tych firm mamy podpisane umowy, w których zostały ustalone terminy płatności powyżej 30 dni, z częścią zaś pracujemy na dłuższych terminach płatności bez podpisanych umów, w których byłyby ustalone te dłuższe niż 30 dniowe terminy płatności. W związku z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. w/w ustawy mam następujące pytania:
Ponieważ zgodnie z zapisami tej ustawy zawartymi w art. 9 nie istnieje czynność prawna wyłączająca lub ograniczająca uprawnienia wierzyciela lub obowiązki dłużnika. Czy istnieje możliwość zrzeczenia się odsetek przez wierzyciela po upływie pewnego czasu współpracy i po nabyciu praw do odsetek i czy zrzeczenie takie miałoby moc prawną? Czy zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy w przypadku współpracy z kontrahentem bez podpisanej umowy handlowej mam obowiązek naliczania i płacenia bez wezwania czyli obligatoryjnie odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego do dnia zapłaty? Czy zgodnie z art. 7 ustawy po przekroczeniu podanego w umowie lub na fakturze terminu płatności mam obowiązek naliczenia i płacenia bez wezwania czyli obligatoryjnie odsetek za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego do dnia wymagalności plus od razu, bez wezwania odsetek za przeterminowane płatności?
Opinia prawna
Na wstępie należy zauważyć, że ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych przewiduje dwa rodzaje odsetek, których zapłaty może żądać wierzyciel to jest odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego do dnia zapłaty jednak nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego oraz odsetki za zwłokę w wysokości określonej na podstawie art. 56 ustawy Ordynacja podatkowa. Niniejsza ustawa wprowadza również rozróżnienie odnośnie terminów zapłaty świadczenia pieniężnego przez dłużnika w zamian za spełnione już przez jedną stronę świadczenie niepieniężne (wierzyciela). Wspomniany termin zapłaty może zostać określony w umowie.
W odpowiedzi na Pani pierwsze pytanie należy wpierw zapoznać się z art. 5 - 8 ustawy albowiem art.
9 ustawy stanowi, iż czynność prawna wyÅ‚Ä…czajÄ…ca lub ograniczajÄ…ca uprawnienia wierzyciela lub obowiÄ…zki dÅ‚użnika, których mowa w art. 5 - 8 ustawy – jest nieważna. Przepis art. 9 ustawy wprowadza tzw. sankcjÄ™ bezwzglÄ™dnej nieważnoÅ›ci czynnoÅ›ci, które wyÅ‚Ä…czajÄ… lub w jakikolwiek sposób ograniczajÄ… uprawnienia wierzyciela lub obowiÄ…zki dÅ‚użnika. Oznacza to, że przykÅ‚adowo czynność prawna jakÄ… jest zrzeczenie siÄ™ odsetek przez wierzyciela, tak po upÅ‚ywie pewnego czasu współpracy, jak i po nabyciu praw do odsetek byÅ‚aby czynnoÅ›ciÄ… nieważnÄ…. Inne klauzule, które także staÅ‚yby siÄ™ nieważne na mocy art. 9 ustawy – to np: klauzula, w której wierzyciel zwalnia dÅ‚użnika od obowiÄ…zku zapÅ‚aty odsetek, zapisy ustalajÄ…ce odsetki w wysokoÅ›ci niższej niż okreÅ›lone w art. 5 - 8 ustawy, itp. CzynnoÅ›ci takie, jako sprzeczne z ustawÄ… byÅ‚yby nieważne co oznacza, że nie wywoÅ‚ywaÅ‚yby skutków prawnych, na które strony liczyÅ‚y zawierajÄ…c w umowie takie zapisy.
Można rozważyć ewentualnie czy wyjÅ›ciem z tej sytuacji może być zawarcie w umowie klauzuli, w której wierzyciel zobowiÄ…zuje siÄ™, że nie bÄ™dzie dochodziÅ‚ roszczenia o odsetki powstaÅ‚e wskutek zastosowania przepisów omawianej ustawy (analogia do art. 57 § 2 KC). (takie rozwiÄ…zanie prezentowane byÅ‚o w prasie) W ten sposób wierzyciel nie zrzekaÅ‚by siÄ™ odsetek, ale jedynie zobowiÄ…zaÅ‚by siÄ™ do tego, że nie bÄ™dzie ich dochodziÅ‚ od swojego kontrahenta. BÄ™dzie to wiÄ™c inna czynność niż zrzeczenie siÄ™ odsetek. Jeżeli wierzyciel nie dotrzyma umowy zobowiÄ…zujÄ…cej: to jest bÄ™dzie dochodziÅ‚ odsetek – fakt ten bÄ™dzie stanowiÅ‚ podstawÄ™ do odszkodowania z tytuÅ‚u niewykonania zobowiÄ…zania na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego – art. 471 kodeksu cywilnego i nastÄ™pne okreÅ›lajÄ…ce skutki niewykonania zobowiÄ…zaÅ„. Należy jednak zauważyć, że rozwiÄ…zanie to, mimo iż nie prowadzi do wyÅ‚Ä…czenia uprawnieÅ„ wierzyciela przysÅ‚ugujÄ…cych mu z ustawy to jednak w znacznym stopniu je ogranicza. Taka zaÅ› czynność jak wynika z art. 9 ustawy jest nieważna. Zdaniem opiniujÄ…cego powyższe rozwiÄ…zanie jako zbyt ryzykowne (z punktu widzenia uznania czynnoÅ›ci za nieważnÄ…) i nie dajÄ…ce żadnej gwarancji należaÅ‚oby odrzucić.
W punkcie drugim -zapytuje Pani – czy istnieje tzw.
obligatoryjne naliczenie i pÅ‚acenie odsetek ustawowych bez wezwania za podany w art. 6 ust. 1 ustawy okres czasu w wypadku współpracy z kontrahentem bez podpisania umowy handlowej. Otóż nie podpisanie umowy handlowej nie oznacza, że strony nie uzgodniÅ‚y w inny sposób terminu pÅ‚acenia odsetek. Jeżeli strony przewidziaÅ‚y taki termin zapÅ‚aty, zastosujemy art. 5 niniejszej ustawy. Jeżeli teraz termin zapÅ‚aty nie zostaÅ‚ okreÅ›lony w umowie (co obejmuje również sytuacjÄ™ gdy strony nie podpisaÅ‚y w ogóle umowy) wówczas zgodnie z art. 6 ustawy wierzycielowi bez wezwania przysÅ‚ugujÄ… odsetki ustawowe na okres poczÄ…wszy od 31 dnia po speÅ‚nieniu Å›wiadczenia niepieniężnego – do dnia zapÅ‚aty, ale nie dÅ‚użej niż do dnia wymagalnoÅ›ci Å›wiadczenia pieniężnego. Wynika z tego prawo wierzyciela do naliczenia odsetek jednak nie obowiÄ…zek dÅ‚użnika do ich samodzielnego obliczenia i zapÅ‚aty. Wierzyciel ma prawo do dochodzenia odsetek a nie obowiÄ…zek, tak wiÄ™c może ich żądać od swego dÅ‚użnika lecz nie jest do tego zobligowany. Zapis zawarty w omawianym przepisie oznacza tylko tyle, że prawo wierzyciela do odsetek nie jest uwarunkowane wczeÅ›niejszym wezwaniem go do ich uiszczenia. ReasumujÄ…c z ustawy wynika, że wierzyciel może dochodzić od dÅ‚użnika odsetek, mimo iż wczeÅ›niej nie wezwaÅ‚ go do ich uiszczenia. Aby tego uniknąć można dobrowolnie obliczyć i uiÅ›cić należne mu odsetki. OczywiÅ›cie nie można mieć pewnoÅ›ci czy wierzyciel bÄ™dzie w ogóle ich dochodziÅ‚ na drodze postÄ™powania sÄ…dowego. Na uwagÄ™ jednak zasÅ‚uguje nastÄ™pujÄ…ca okoliczność. W przypadku dochodzenia tychże odsetek przed sÄ…dem (Å›ciÅ›lej w postÄ™powaniu przed sÄ…dem gospodarczym) zastosowanie znajdÄ… przepisy kodeksu postÄ™powania cywilnego w tym postÄ™powania w sprawach gospodarczych. Zgodnie z art. 47912 § 2 kodeksu postÄ™powania cywilnego powód powinien doÅ‚Ä…czyć do pozwu odpis reklamacji lub wezwania do dobrowolnego speÅ‚nienia żądania i oÅ›wiadczenia co do stanowiska pozwanego w tym przedmiocie oraz informacjÄ™ lub odpisy pism Å›wiadczÄ…cych o próbie wyjaÅ›nienia spornych kwestii w drodze rokowaÅ„. W razie niezÅ‚ożenia odpisu wezwania do dobrowolnego speÅ‚nienia SÄ…d wzywa do uzupeÅ‚nienia tego braku (przez przedÅ‚ożenie odpisu wezwania) a po bezskutecznym upÅ‚ywie tygodniowego terminu zwraca pozew (art. 130 k.p.c.). Należy siÄ™ wiÄ™c spodziewać, że wierzyciele bÄ™dÄ… jednak przed wystÄ…pieniem na drogÄ™ sÄ…dowÄ… wzywać do uiszczenia należnych im odsetek. Tym bardziej, że zgodnie z art. 4792 § 4 k.p.c. niezależnie od wyniku sprawy sÄ…d może obciążyć kosztami procesu w caÅ‚oÅ›ci lub w części te stronÄ™, która przez zaniechanie czynnoÅ›ci wymienionych w § 1 cytowanego artykuÅ‚u przyczyniÅ‚a siÄ™ do zbÄ™dnego wytoczenia sporawy lub wadliwego okreÅ›lenia jej zakresu.
Powyższe uwagi należy odnieść analogicznie do Pani trzeciego pytania.