Zabezpieczenie majątku upadłego zabezpieczeniem interesów wierzyciela – opinia prawna

Opinia prawna

Na wstępie należy wskazać, że art. 10 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.) jako przesłankę ogłoszenia upadłości statuuje niewypłacalność dłużnika, co oznacza, że dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Właściwość wyżej powołanej ustawy uzasadnia art. 537 p.u.n., zgodnie z którym ustawa ta ma zastosowanie do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, nawet jeśli wniosek o jej ogłoszenie wpłynął przez 1 października 2003 r., jeśli do tego dnia nie zostało wydane postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Jednakże sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości nawet wówczas, gdy dłużnik nie wykonuje wymagalnych zobowiązań, jeżeli opóźnienie w wykonaniu tych zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. 

Osoba prawna (czyli np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) może zostać uznana za niewypłacalną również wówczas, gdy jej zobowiązania przekroczą wartość jej majątku, nawet jeśli na bieżąco te zobowiązania wykonuje.  W celu zbadania stanu przedsiębiorstwa sąd może dopuścić dowód z opinii biegłego; opinia ta ma na celu sprawdzenie czy zachodzą przesłanki ogłoszenia upadłości (art. 31 p.

u.n.). Stwierdzenie przez sąd, że nie wystąpiły wymagane ustawą przesłanki ogłoszenia tej upadłości powoduje, że wniosek o jej ogłoszenie zostaje oddalony. Należy też podkreślić, że zaliczkę na koszty dowodu z opinii biegłego składa wierzyciel będący wnioskodawcą, chyba że korzysta ze zwolnienia od kosztów sądowych. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że spłacona przez dłużnika na Pana rzecz wierzytelność nie była jeszcze wymagalna. Potwierdzenie tego faktu w opinii biegłego będzie oznaczało, że nie została spełniona przesłanka ogłoszenia upadłości i o ile zobowiązania spółki nie przekroczą wartości jej majątku, wniosek o ogłoszenie upadłości zostanie oddalony.   

Kolejno należy rozważyć skutek spłacenia jednego z wierzycieli składających wniosek o ogłoszenie upadłości przez dłużnika, co do którego został złożony ten wniosek. Zaspokojenie wierzyciela w całości powoduje, że wygasa stosunek zobowiązaniowy między tym wierzycielem, a dłużnikiem, co oznacza, że osoba, której wierzytelność została spłacona przestaje być wierzycielem. Zgodnie z art. 20 ust. 1 p.u.n. wniosek o ogłoszenie upadłości może być złożony przez wierzyciela, zatem fakt, że wnioskodawca przestał być wierzycielem sprawia, że po jego stronie zachodzi brak legitymacji do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Dla oceny uprawnienia wierzyciela do żądania ogłoszenia upadłości dłużnika rozstrzygające znaczenie ma okoliczność, czy jest on wierzycielem w chwili wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Należy też nadmienić, że Prawo upadłościowe i naprawcze reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników, zatem mimo iż pojedynczy wierzyciel może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, to fakt, iż brak jest innych wierzycieli (tzn. wnioskodawca jest jedynym wierzycielem dłużnika) usprawiedliwia oddalenie przez sąd wniosku o upadłość. O spełnieniu przesłanek upadłości decyduje bowiem stan rzeczy z chwili orzekania (art. 316 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego w związku z art. 35 p.u.n.). Spełnienie świadczenia przez dłużnika na Pana rzecz w toku postępowania może zatem prowadzić do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli sąd uzna, że wniosek został złożony przez osobę nieuprawnioną do jego złożenia.

W sytuacji, gdy dłużnik w toku postępowania spełnia świadczenie na rzecz wierzyciela - wnioskodawcy, dochodzi zazwyczaj do cofnięcia wniosku przez wierzyciela, a postępowanie podlega umorzeniu w stosunku do wierzyciela, który cofnął wniosek. Art. 32 ust. 2 p.u.n. stanowi, że jeżeli wierzyciel cofnął wniosek o ogłoszenie upadłości po wykonaniu przez dłużnika wymagalnych zobowiązań, kosztami sądowymi obciąża się dłużnika. Fakt, iż jeden z wnioskodawców przestał być uprawniony do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie oznacza jednak, iż drugi z wierzycieli nie może samodzielnie podtrzymywać tego wniosku.  

Należy również nadmienić, że jeżeli spłacona przez dłużnika wierzytelność rzeczywiście nie była jeszcze wymagalna, zastosowanie w przedmiotowej sprawie może znaleźć art. 127 ust. 3 p.u.n., zgodnie z którym bezskuteczna w stosunku do masy upadłości jest zapłata długu niewymagalnego, dokonana przez upadłego w terminie dwóch miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zapłata długu niewymagalnego jest bezskuteczna z mocy prawa, a to co wskutek tej zapłaty ubyło z majątku upadłego podlega przekazaniu do masy upadłości (art. 134 ust. 1 p.u.n.). Jednak ten, kto otrzymał zapłatę może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości (sytuacja ta nie zachodzi w przedmiotowej sprawie, jako że wierzyciel sam zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika). Oczywiście zapłata zostanie uznana za bezskuteczną tylko wówczas, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika zostanie uwzględniony przez sąd (art. 127 mówi o czynnościach prawnych „upadłego”).

Jeśli chodzi o kwestię zabezpieczenia integralności majątku dłużnika przed czynnościami prawnymi, prowadzącymi do uszczuplenia tego majątku, a w konsekwencji niemożności zaspokojenia roszczeń wierzycieli, to celowi temu służy postępowanie zabezpieczające, regulowane przez art. 36 i nast. p.u.n. oraz art. 127 i nast. p.u.n., regulujące bezskuteczność i zaskarżanie czynności upadłego.

Postępowanie zabezpieczające w postępowaniu upadłościowym co do zasady powinno zostać przeprowadzone przez sąd z urzędu, czyli bez konieczności składania osobnego wniosku przez wierzycieli wnioskujących o ogłoszenie upadłości (art. 36 p.

u.n.). Jednakże jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony przez wierzyciela, sąd może uzależnić dokonanie zabezpieczenia od uprawdopodobnienia przez niego, że istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości (w praktyce są to najczęściej oświadczenia osób trzecich co do istnienia przesłanek ogłoszenia upadłości). Od uznania sądu zależy zatem czy dokona zabezpieczenia majątku dłużnika bezwarunkowo, czy uzależni je od uprawdopodobnienia przez wierzyciela podstaw ogłoszenia upadłości. Jeżeli zachodzi pierwsza ewentualność, sąd jest obowiązany ustanowić tymczasowego nadzorcę sądowego (art. 38 ust. 2 p.u.n.), który powinien niezwłocznie podjąć czynności nadzorcze, zamknąć księgi przedsiębiorstwa upadłego, kontrolować czynności upadłego, a także przedsiębiorstwo upadłego. Poza tym, sąd może stosować inne sposoby zabezpieczenia, w tym także zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika, jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego (art. 40 ust. 1 p.u.n.).

Zapobieganie działaniu dłużnika na szkodę wierzycieli jest też celem przepisów regulujących bezskuteczność czynności dłużnika zdziałanych przed ogłoszeniem upadłości. Jeżeli zatem upadły w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości rozporządził swoim majątkiem nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej, czynności te są z mocy prawa bezskuteczne względem masy upadłości. Bezskuteczne są również zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego, dokonane przez upadłego w terminie dwóch miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Podobnie czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym są bezskuteczne w stosunku masy upadłości. Takie same zasady dotyczą do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób.

 Zatem jeśli postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości doprowadzi do wydania postanowienia o ogłoszeniu tej upadłości, czynności prawne spełniające powyższe przesłanki będą mogły zostać uznane za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, co oznacza, że to co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości powinna być wpłacona równowartość w pieniądzach. Poza tym, czynności  prawne dłużnika, takie jak np. sprzedaż składników majątku mogą zostać uznane za bezskuteczne wobec wierzycieli na podstawie art. 527 i nast. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Zgodnie z tym przepisem jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli (po ogłoszeniu upadłości dłużnika - syndyk) może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeśli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Należy dodać, że powództwo o uznanie czynności za bezskuteczną może zostać wytoczone przez wierzyciela poza postępowaniem upadłościowym. Natomiast jeśli ogłoszona została upadłość, powództwo wnosi syndyk w imieniu wszystkich wierzycieli. Jednakże dodać należy, że nie każda czynność prawna dłużnika, powodująca zmniejszenie jego majątku jest krzywdząca dla wierzycieli. Brak jest pokrzywdzenia jeżeli dłużnika w zamian za swoje świadczenie uzyskał stosowny ekwiwalent.

Należy też pamiętać, że uniemożliwienie zaspokojenia wierzyciela przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążanie albo uszkadzanie składników swojego majątku jest przestępstwem, określonym w art. 300 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (dalej: k.k.). Przestępstwem jest również zaspokojenie, w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości, tylko niektórych wierzycieli, na szkodę pozostałych (art. 302 kodeksu karnego).