Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Najważniejsze informacje
Niewykonanie obowiązku naprawienia szkody przez skazanego w okresie próby może stanowić podstawę do zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. Pokrzywdzony nie może bezpośrednio wnioskować do sądu o odwieszenie kary, ale może złożyć zawiadomienie do prokuratora lub kuratora sądowego. Równocześnie pokrzywdzony ma prawo do uzyskania klauzuli wykonalności wyroku i wszczęcia egzekucji komorniczej.
Podstawy prawne zarządzenia wykonania zawieszonej kary
Zgodnie z art. 72 § 2 Kodeksu karnego, sąd zawieszając wykonanie kary może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny w postaci naprawienia szkody lub obowiązek ten nałożył jako środek kompensacyjny na podstawie art. 46 k.k.
Obligatoryjne podstawy odwieszenia kary
Sąd musi zarządzić wykonanie kary w następujących sytuacjach:
Popełnienie podobnego przestępstwa
Gdy skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (art. 75 § 1 k.k.).
Przemoc domowa
Gdy skazany za przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby najbliższej lub małoletniej w okresie próby ponownie używa przemocy wobec tych osób (art. 75 § 1a k.k.).
Naruszenie po upomnieniu
Gdy skazany po otrzymaniu pisemnego upomnienia od kuratora nadal rażąco narusza porządek prawny, w tym uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków (art. 75 § 2a k.k.).
Fakultatywne podstawy odwieszenia kary
Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby:
- rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż podobne przestępstwo umyślne,
- uchyla się od uiszczenia grzywny,
- uchyla się od dozoru,
- uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków (w tym naprawienia szkody),
- uchyla się od wykonania orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
Ważne!
Niewykonanie obowiązku naprawienia szkody może być uznane za "uchylanie się od wykonania nałożonych obowiązków", co stanowi fakultatywną podstawę zarządzenia wykonania kary. Oznacza to, że sąd oceni indywidualnie, czy zachowanie skazanego zasługuje na odwieszenie kary.
Uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu o odwieszenie kary
Możliwości działania pokrzywdzonego
Pokrzywdzony nie może bezpośrednio złożyć wniosku do sądu o zarządzenie wykonania zawieszonej kary. Postępowanie w tym zakresie jest prowadzone z urzędu przez sąd. Jednakże pokrzywdzony może podjąć następujące działania:
Krok 1: Zawiadomienie prokuratora lub kuratora
Pokrzywdzony może złożyć zawiadomienie do prokuratora lub do kuratora sądowego nadzorującego skazanego, informując o niewykonaniu przez skazanego obowiązku naprawienia szkody. Takie zawiadomienie może stać się impulsem do wszczęcia przez te organy odpowiednich działań.
Krok 2: Informacja do sądu
Pokrzywdzony może również skierować pismo informacyjne bezpośrednio do sądu, który orzekał w pierwszej instancji, wskazując na niewykonanie przez skazanego nałożonego obowiązku. Takie pismo nie ma charakteru formalnego wniosku procesowego, ale może skłonić sąd do podjęcia działań z urzędu.
Krok 3: Egzekucja komornicza
Niezależnie od powyższego, pokrzywdzony może wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi i wszcząć egzekucję komorniczą swoich roszczeń (szczegóły poniżej).
Ograniczenia uprawnień pokrzywdzonego
Sąd nie jest zobowiązany do zawiadamiania pokrzywdzonego o wydaniu postanowienia w sprawie zarządzenia wykonania kary lub o odmowie jej zarządzenia. Pokrzywdzonemu nie przysługuje również zażalenie na takie postanowienie. Sąd zawiadamia jedynie prokuratora oraz skazanego, którym przysługuje prawo do wniesienia zażalenia.
Egzekucja obowiązku naprawienia szkody
Niezależnie od kwestii odwieszenia kary, pokrzywdzony ma prawo do samodzielnego dochodzenia zasądzonego roszczenia w drodze egzekucji komorniczej.
Procedura uzyskania klauzuli wykonalności
1. Wniosek o klauzulę wykonalności
Pokrzywdzony składa wniosek do sądu, który wydał wyrok, o nadanie klauzuli wykonalności w zakresie punktu wyroku dotyczącego naprawienia szkody. Podstawa prawna: art. 107 § 1 Kodeksu postępowania karnego.
2. Badanie przez sąd
Sąd lub referendarz sądowy bada, czy wyrok jest prawomocny i czy nadaje się do wykonania w drodze egzekucji. Nie bada natomiast, czy dłużnik już wykonał obowiązek.
3. Nadanie klauzuli
Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku, sąd nadaje klauzulę wykonalności. Wniosek nie podlega opłacie sądowej, jednak koszty postępowania ponosi skazany.
4. Egzekucja komornicza
Z wyrokiem zaopatrzonym w klauzulę wykonalności pokrzywdzony udaje się do komornika sądowego, który wszczyna postępowanie egzekucyjne według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Termin wykonalności obowiązku
Jeśli wyrok nie określa terminu naprawienia szkody, obowiązek ten staje się wymagalny z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Jeśli sąd wskazał termin (np. 2 lata od uprawomocnienia się wyroku), klauzulę wykonalności można uzyskać po upływie tego terminu.
Właściwość sądu
W sprawach związanych z wykonaniem orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary oraz w sprawie zarządzenia wykonania zawieszonej kary właściwy jest:
Zasada ogólna
Sąd, który w danej sprawie orzekał w pierwszej instancji.
Osoba pod dozorem
W stosunku do osoby skazanej pozostającej pod dozorem kuratora - sąd rejonowy, w którego okręgu dozór jest lub ma być wykonywany (tzw. sąd dozoru).
Terminy w postępowaniu o odwieszenie kary
Ważna zmiana przepisów od 1 października 2023 r.
Zgodnie z art. 75 § 4 k.k. w aktualnym brzmieniu, zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu roku od zakończenia okresu próby. Wcześniej termin ten wynosił 6 miesięcy.
W przypadku spraw rozpoczętych przed 1 października 2023 r. może mieć zastosowanie zasada lex mitior (stosowania ustawy względniejszej dla sprawcy), co oznacza, że w niektórych przypadkach może obowiązywać krótszy, 6-miesięczny termin.
Przebieg postępowania o zarządzenie wykonania kary
Przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zarządzenia wykonania zawieszonej kary sąd powinien:
- wysłuchać skazanego lub jego obrońcę,
- rozważyć wszystkie okoliczności sprawy, w tym dotychczasowy przebieg okresu próby,
- ocenić stopień zawinienia skazanego w niewykonaniu obowiązku.
Jeżeli sąd zarządza wykonanie kary w przypadkach fakultatywnych (w tym uchylania się od naprawienia szkody), może uwzględniając dotychczasowy przebieg próby, a w szczególności wykonanie nałożonych obowiązków, skrócić orzeczoną karę, nie więcej jednak niż o połowę (art. 75 § 3a k.k.).
Praktyczne wskazówki dla pokrzywdzonego
Dokumentacja
Zbierz dowody potwierdzające, że skazany nie naprawił szkody (np. wyciągi bankowe, korespondencję). Udokumentuj wszelkie próby polubownego załatwienia sprawy.
Wielotorowe działanie
Równolegle złóż zawiadomienie do prokuratora/kuratora oraz wystąp o klauzulę wykonalności i wszczęcie egzekucji komorniczej. Nie czekaj wyłącznie na odwieszenie kary.
Terminy
Pamiętaj, że po zakończeniu okresu próby sąd ma jeszcze rok na zarządzenie wykonania kary. Działaj jak najszybciej, szczególnie gdy okres próby dobiegł końca.
Pomoc prawna
W skomplikowanych sprawach warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który pomoże w prawidłowym sformułowaniu pism i prowadzeniu egzekucji.
Podsumowanie
Pokrzywdzony, którego dłużnik nie wywiązał się z obowiązku naprawienia szkody nałożonego wyrokiem karnym przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary, ma do dyspozycji kilka instrumentów prawnych:
- Zawiadomienie prokuratora lub kuratora sądowego o niewykonaniu przez skazanego nałożonego obowiązku, co może skutkować wszczęciem postępowania o zarządzenie wykonania kary.
- Informacyjne pismo do sądu, który orzekał w pierwszej instancji, o niewywiązywaniu się skazanego z obowiązków.
- Uzyskanie klauzuli wykonalności wyroku i wszczęcie egzekucji komorniczej na podstawie art. 107 k.p.k.
Należy pamiętać, że sąd nie ma obowiązku zawiadamiania pokrzywdzonego o postanowieniu w sprawie odwieszenia kary, a pokrzywdzonemu nie przysługuje zażalenie na takie postanowienie. Dlatego najbardziej efektywną strategią jest równoczesne podjęcie działań zmierzających do egzekucji komorniczej roszczenia oraz poinformowanie odpowiednich organów o zachowaniu skazanego.
Pamiętaj
Zarządzenie wykonania kary w przypadku niewykonania obowiązku naprawienia szkody ma charakter fakultatywny - sąd rozważy wszystkie okoliczności sprawy i może, ale nie musi zarządzić wykonania kary. Dlatego nie rezygnuj z egzekucji komorniczej jako podstawowego sposobu dochodzenia swoich roszczeń.