Obowiązkowe sporządzenie inwentarza

Odpowiedź prawnika: Obowiązkowe sporządzenie inwentarza

W przedstawionym stanie faktycznym podstawowe znaczenie ma sposób została w jaki została ograniczona odpowiedzialność spadkobierców tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Przyjęcie spadku z takim ograniczeniem możliwe jest w następujący sposób:

1. w drodze oświadczenia przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza złożonego przed notariuszem lub sądem rejonowym, w okręgu którego znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (art. 1014 §1 kodeksu cywilnego oraz art. 640 §1 kodeksu postępowania cywilnego)

2. w drodze przyjęcia fikcyjnego, polegającego polega na tym, że:

a) brak oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku w przewidzianym przez prawo terminie ze strony spadkobiercy nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych, spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia, oraz spadkobiercy będącego osobą prawną, jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 kc),

b) Skarb Państwa jako spadkobierca z ustawy w ogóle nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, spadek zaś uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1023 § 2 kc).

Zgodnie z art. 644 kpc jeżeli złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był przedtem sporządzony, sad wyda postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza. Takie postanowienie jest obligatoryjne. Kwestię wydawania przez sąd postanowienia w sprawie sporządzenia spisu inwentarza w przypadku, gdy przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe było przedmiotem uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1968 r. (III CZP 78/67). Zgodnie z tezą tej uchwały przewidziany wart. 644 kpc w związku z art. 637 § 2 kpc obowiązek wydania z urzędu przez sąd postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza w razie złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie dotyczy wypadku, gdy w braku oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza ( art. 1015 § 2 kc), oraz wypadku, gdy spadek przypadł z mocy ustawy Skarbowi Państwa (art. 1023 § 2 kc).

Brak wydania stosownego postanowienia przez sąd nie wyłącza uprawnienia do złożenia wniosku na podstawie którego sąd postanowi o sporządzeniu inwentarza. Do złożenia takiego wniosku legitymowany jest ten kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawca testamentu, albo wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub właściwy urząd skarbowy (art. 637 § 1 kpc). Spadkobierca może udowodnić swoją legitymację do złożenia takiego wniosku poprzez wskazanie testamentu, wykazanie zaliczenia do kręgu spadkobierców ustawowych (np. poprzez przedstawienie odpisu aktu urodzenia, odpisu aktu małżeństwa), lub odpisem postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez danego spadkobiercę. Złożenie takiego wniosku nie zostało ograniczone żadnym terminem. Można go zatem złożyć gdy pojawi się realna konieczność wykazania czynnego stanu spadku dla ustalenia zakresu odpowiedzialności spadkobierców (np. podczas dochodzenia roszczeń przez wierzyciela spadkodawcy).

Z punktu widzenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe, w możliwie pełnym ustaleniu - w spisie inwentarza - majątku spadkowego zainteresowany jest przede wszystkim wierzyciel. W jego interesie będzie leżało najpełniejsze określenie zakresu odpowiedzialności spadkobiercy (poprzez jak najszybsze sporządzenie inwentarza) i ze względu na to wierzyciel jest legitymowany w każdym czasie do wystąpienia z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza (art. 637 kpc). Im później wierzyciel złoży stosowny wniosek tym trudniejsze będzie ustalenie stanu czynnego spadku. Jeżeli wniosku takiego nie złoży ani wierzyciel, ani spadkobierca uważany w braku oświadczenia za przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza, wierzyciel zaś wystąpił przeciwko spadkobiercy z powództwem o zapłatę długu spadku, to spis inwentarza nie będzie potrzebny do rozstrzygnięcia sporu ze względu na treść art. 319 kpc. Zgodnie z tym przepisem jesli pozwany 9w tym wypadku spadkobierca) ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając, pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego ma ograniczenie odpowiedzialności. Przepis ten zwalnia sąd orzekający od badania wartości stanu czynnego spadku, gdyż badanie takie nastąpi dopiero w toku postępowania egzekucyjnego na żądanie dłużnika. Dopiero więc w stadium postępowania egzekucyjnego może się okazać konieczne żądanie sporządzenia spisu inwentarza na potrzeby tego postępowania, jeżeli spis taki nie był jeszcze sporządzony. Żadnych ujemnych konsekwencji z takiego spóźnionego spisu inwentarza nie poniesie dłużnik (spadkobierca „uprzywilejowany”), natomiast skutki niemożności ustalenia pełnego stanu spadku w związku z upływem czasu mogą dotknąć wierzyciela, który - jak już wspomniano - może temu zapobiec przez wcześniejsze postawienie wniosku o sporządzenie spisu inwentarza (uchwała SN III CZP 78/67).