Zmiana i odmowa zeznań przez pokrzywdzonego i świadka

Pytanie klienta:

""Moje pytanie dotyczy następującej kwestii: Czy poszkodowany (chodzi o napad rabunkowy) może wycofać swoje zeznania (ze śledztwa) na rozprawie? Ten sam problem dotyczy świadka (oczywiście poszkodowany także jest świadkiem)""

Odpowiedź prawnika:

Czy można zmienić zeznania podczas procesu?

W polskim prawie nie istnieje możliwość formalnego wycofania swoich zeznań przez poszkodowanego ani przez świadka. Protokół z przesłuchania pozostaje w aktach sprawy na stałe. 

Pokrzywdzony występujący w charakterze świadka ma jednak prawo zmienić swoje zeznania w każdym czasie - zarówno w trakcie śledztwa, jak i na rozprawie głównej. Zmiana zeznań może nastąpić w każdym czasie procesu, wiąże się to z określonymi konsekwencjami prawnymi, o których każdy świadek powinien wiedzieć.

Uwaga - odpowiedzialność karna

Każdy świadek, w tym pokrzywdzony, ponosi odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań. Jeśli zmiana zeznań ma istotny charakter, sąd może zbadać, czy pierwotne zeznania były fałszywe.

Rodzaje "wycofania" zeznań

Zmiana zeznań

Świadek może w każdym czasie skorygować, uzupełnić lub zmienić swoje wcześniejsze zeznania. Sąd oceni wiarygodność nowej wersji w kontekście całości materiału dowodowego.

Odmowa składania zeznań

Możliwa tylko w przypadkach przewidzianych przez ustawę: pokrewieństwo z oskarżonym, tajemnica państwowa, służbowa, obawa odpowiedzialności karnej.

Kiedy świadek może odmówić składania zeznań?

Osoby najbliższe oskarżonemu

Małżonek, rodzice, dzieci, rodzeństwo, osoby pozostające we wspólnym pożyciu, osoby związane stosunkiem przysposobienia. Prawo to przysługuje również po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia.

Obawa odpowiedzialności karnej

Świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie, jeśli mogłoby to narazić jego lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo.

Tajemnica zawodowa

Osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej mogą odmówić zeznań w zakresie objętym tą tajemnicą.

Szczególnie bliski stosunek osobisty

Sąd może zwolnić od złożenia zeznania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeśli złoży o to wniosek.

Możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary za fałszywe zeznania

Kodeks karny przewiduje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia, jeśli:

  • Sprostowanie przed orzeczeniem: Sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznania zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy
  • Brak wpływu na sprawę: Fałszywe zeznania dotyczyły okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy

Szczególne zasady dla pokrzywdzonych małoletnich

W sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej pokrzywdzonego, który nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Nowe przepisy o ochronie pokrzywdzonych

Przed przesłuchaniem organ prowadzący postępowanie ustala właściwości i warunki osobiste pokrzywdzonego oraz odbiera oświadczenie o chęci zastosowania środków ochrony.

Konsekwencje bezprawnej odmowy zeznań

Jeśli świadek nie ma podstaw prawnych do odmowy zeznań, na świadku ciąży obowiązek zeznawania, który może być egzekwowany poprzez grzywnę aż do aresztu włącznie.

Praktyczne wskazówki

Przed zmianą zeznań

Przemyśl dokładnie powody zmiany zeznań. Jeśli chodzi o błąd lub zapomnienie szczegółów - to naturalne. Jeśli o całkowitą zmianę wersji wydarzeń - rozważ konsultację z prawnikiem.

Pouczenie o odpowiedzialności

Warunkiem odpowiedzialności za fałszywe zeznania jest uprzedzenie świadka o tej odpowiedzialności przez organ odbierający zeznania.

Wczesne sprostowanie

Jeśli zdasz sobie sprawę, że złożyłeś nieprawdziwe zeznania, najlepiej jak najszybciej je sprostować - zwiększa to szanse na zastosowanie przepisów o nadzwyczajnym złagodzeniu kary.

Podsumowanie

Świadek ma prawo zmienić zeznania w każdym czasie, ale musi liczyć się z możliwą odpowiedzialnością karną za fałszywe zeznania. Odmowa zeznań możliwa jest tylko w ściśle określonych przez prawo przypadkach. W razie wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem.

Michał Włodarczyk - Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.