Kompensata niewymagalnej wierzytelności

Odpowiedź prawnika: Kompensata niewymagalnej wierzytelności

Zgodnie z art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Z literalnego brzmienia wskazanego przepisu możnaby wnioskować, iż potrącić można jedynie wierzytelności wymagalne. Jednakże Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2005 r. o sygn. III CK 90/2005 stanowi, iż "chociaż z treści art. 498 k.c. można by wnosić, że przesłankę wymagalności odnosi się do obu wierzytelności, to powszechnie przyjmuje się, że tylko wierzytelność potrącającego, czyli strony aktywnej, powinna być wymagalna. Ograniczenie warunku wymagalności tylko do wierzytelności strony aktywnej znajduje uzasadnienie w samej konstrukcji potrącenia.

Potrącenie jest bowiem równoznaczne z przymusowym zaspokojeniem wierzytelności przysługującej osobie, która składa oświadczenie woli, a egzekucja wierzytelności niewymagalnej nie może być prowadzona. Dokonując potrącenia strona płaci równocześnie swój dług, a skoro według art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia w razie wątpliwości poczytuje się za zastrzeżony na korzyść dłużnika, to co do zasady nie ma przeszkód, by zobowiązany spłacił dług przed terminem.

Dlatego potrącenie z wierzytelnością jeszcze niewymagalną jest dopuszczalne, wystarczy by wobec potrącającego istniała oraz by świadczenie mogło być spełnione. Dłużnik nie może więc sprzeciwić się ściągnięciu wymagalnego długu powołując się na to, że jego wierzytelność wzajemna wobec wierzyciela egzekwującego jest jeszcze niewymagalna".

Należy jednakże mieć na względzie, iż art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego określa możliwość potrącenia ustawowego, któremu druga strona umowy nie może się sprzeciwić. Potrącenie to ma charakter egzekucyjny. Inaczej kształtuje się natomiast możliwość potrącenia umownego, gdzie strony mają swobodę w kształtowaniu jego warunków.

Zgodnie bowiem z cytowanym wyżej orzeczeniem Sądu Najwyższego "określone w art. 498 k.c. ustawowe przesłanki potrącenia, co do zasady, nie mają zastosowania do potrącenia umownego. Skuteczność potrącenia umownego opiera się na zgodnych oświadczeniach woli stron, które mają swobodę w kształtowaniu jego przesłanek, zakresu i momentu wystąpienia skutku.

W potrąceniu tym, które nie spełnia funkcji egzekucyjnej w takiej postaci, jak w potrąceniu ustawowym, gdzie potrącający egzekwuje swoją należność, a druga strona musi poddać skutkom potrącenia, nie jest wymagana przesłanka wymagalności". Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 kc).