Przelew wierzytelności
Pojęcie przelewu
Wierzycielem jest osoba związana stosunkiem prawnym z określonym dłużnikiem. To powiązanie może być jednak dla wierzyciela niewygodne, z uwagi np. na pewne cechy osobiste dłużnika takie jak nieuczciwość, niekompetencja, nieterminowość w spełnianiu swego zobowiązania. Dlatego też wierzyciel może zbyć swoją wierzytelność przysługującą mu przeciwko dłużnikowi, osobie trzeciej, która do tej pory nie uczestniczyła w stosunku prawnym wierzyciel-dłużnik. Ten cel może być osiągnięty za pomocą przelewu. Zgodnie z art. 509 kodeksu cywilnego, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.
W celu przeniesienia wierzytelności wierzyciel nie musi uzyskać zgody dłużnika. Wynika to z faktu, iż dłużnikowi zazwyczaj jest obojętne, wobec kogo ma spełnić swe zobowiązanie, a gdyby przysługiwały mu przeciwko wierzycielowi jakieś uprawnienia, które mogłyby np. podlegać potrąceniu, lub zarzuty, jest on odpowiednio przez instytucje przelewu chroniony. Odmiennie natomiast kształtuje się sytuacja wierzyciela w sytuacji, w której to dłużnik chciałby przenieść na osobę trzecią swój dług. W takiej sytuacji konieczne będzie uzyskanie zgody wierzyciela.
W literaturze i w orzecznictwie popularne jest określanie przelewu mianem cesji - słowa pochodzącego z prawa rzymskiego, gdzie przelew ma swe historyczne źródła. Wierzyciel, który dokonuje przelewu nazywany jest cedentem, a nabywca wierzytelności - cesjonariuszem.
Jaka wierzytelność może być przedmiotem przelewu?
Przepis kodeksu nie precyzuje wierzytelności, która może być przedmiotem przelewu. W związku z tym należy przyjąć, że chodzi tu o wierzytelność oznaczoną, tj. już istniejącą albo wynikającą z jakiegoś określonego stosunku prawnego. Może być przedmiotem przelewu wierzytelność, którą wierzyciel nabędzie z określonego źródła - np. ze ściśle określonego kontraktu. Wiadomo jednak, że przelew takiej wierzytelności może nastąpić pod warunkiem jej powstania.
Oznaczona wierzytelność cechuje się tym, iż wiadomo dokładnie kto jest wierzycielem a kto dłużnikiem, kiedy wierzytelność ma być spełniona i jaka jest wartość tej wierzytelności. Jeżeli wierzytelność w momencie przelewu nie jest ściśle oznaczona, nie wpływa to na ważność przelewu, jeżeli można dokładnie określić tę wierzytelność na podstawie treści stosunku prawnego, z którego ona wynika. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1999r. (sygn. III CKN 423/98, opubl. OSNC 2000/5/92).
Przelew wierzytelności jest zawsze dopuszczalny, chyba że sprzeciwia się temu ustawa, zastrzeżenie umowne albo właściwość zobowiązania.
Ograniczenia ustawowe
Ograniczenia możliwości dokonania przelewu wierzytelności wynikające z ustawy to m.in. zakaz dokonania przelewu wierzytelności wynikającej z umowy dozywocia. Zgodnie z at. 912 kodeksu cywilnego, prawo dozywocia jest niezbywalne. Podobna sytuacja zachodzi przy prawie pierwokupu oraz prawie odkupu (art. 595 i 602 kodeksu cywilnego). Szczególna podstawę wyłączenia spod mozliwości przelewu wierzytelności zawiera art. 449 k.c. Wyłącza on spod możliwości cesji wierzytelności wynikające z deliktu - tj. z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444), spowodowania śmierci (art. 446), spowodowania szkód prenatalnych (art. 446[1]) oraz naruszenia dobra osobistego (art. 448 k.c.). Wierzytelności wynikające z tych tytułów nie moga być zbyte ale tylko wówczas, gdy nie są jeszcze wymagalne i nie zostały uznane na pismie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Zastrzeżenie umowne
Strony stosunku zobowiązaniowego, z którego powstała wierzytelność, która ma być przedmiotem przelewu, mogą także wyłączyć możliwość przelania tej wierzytelności w odpowiednim zastrzeżeniu umownym. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1969r., skoro na podstawie art. 509 k.c. strony mogą wyłączyć możliwość przelewu wierzytelności na osobę trzecią, to uprawnione są również do ograniczenia przelewu bądź uzależnienia jego skuteczności od spełnienia określonych warunków, (sygn. III CRN 416/68, opubl. OSNC 1970/2/34). Jeżeli pomimo takiego zastrzeżenia dokonano przelewu łamiąc warunki zastrzeżenia umownego, wierzyciel będzie odpowiedzialny w stosunku do dłużnika za powstałą z tego tytułu szkodę. Natomiast ujemne skutki związane z dokonaniem przelewu wbrew postanowieniom umowy nie mogą dotyczyć nabywcy wierzytelności, jeżeli nie wiedział on o istnieniu odpowiedniego zastrzeżenia umownego. Dlatego też w art. 514 k.c. ustanowiono zasadę, zgodnie z którą, jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne uzależniające dokonanie przelewu od zgody dłużnika jest skuteczne wobec nabywcy przelewu tylko wówczas, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu.
Właściwość zobowiązania wyłączeniem przelewu
Właściwość zobowiązania wyłącza możliwość dokonania przelewu w sytuacji, gdy wierzytelność jest ściśle powiązana z osobą wierzyciela, np. wierzytelność wynikająca z obowiązku alimentacyjnego.
Zakres przelanej wierzytelności
Dokonując przelewu wierzytelności, cedent przenosi na cesjonariusza wszelkie przysługujące mu wobec dłużnika, a wynikające z tej przelewanej wierzytelności uprawnienia. Wraz z przenoszoną wierzytelnością na cesjonariusza przechodzą także wszelkie roszczenia uboczne, a w szczególności roszczenia o odsetki.
Jednakże wraz z przelaną wierzytelnością na cesjonariusza przechodzą nie tylko wszystkie związane z nią prawa, lecz także obowiązki wynikające ze stosunków pomiędzy dłużnikiem a cedentem, a powstałe do chwili powzięcia przez dłużnika wiadomości o przelewie. Otóż dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności (cesjonariuszowi) wszelkie zarzuty, które dłużnik miał przeciwko zbywcy wierzytelności (cedentowi) w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Skutkuje to możliwością dokonania przez dłużnika potrącenia nabytej przez cesjonariusza wierzytelności z wierzytelnością, jaka przysługiwała dłużnikowi przeciwko zbywcy. Potrąceniu może ulec w takim wypadku nawet taka wierzytelność dłużnika, która stałaby się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez niego wiadomości o przelewie. Możliwość potrącenia jest natomiast wyłączona w stosunku do wierzytelności dłużnika, która stałaby się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu. Nic natomiast nie stoi na przeszkodzie, by dokonać potrącenia wierzytelności, która przysługuje dłużnikowi przeciwko nabywcy, z wierzytelnością będącą przedmiotem przelewu, jeżeli wszelkie warunki umożliwiające dokonanie przelewu zostały spełnione.
Obowiązek informacyjny
Ponieważ przelew może nastąpić bez zgody dłużnika, często zdarza się sytuacja, w której dłużnik jest mylnie przekonany co do osoby wierzyciela. Dlatego też w celu ochrony zarówno dłużnika jak i nabywcy wierzytelności, kodeks cywilny wprowadza istotny obowiązek informacyjny.
Dłużnik, który nie został zawiadomiony o zmianie swojego wierzyciela, a który nie wiedział o tym z innych źródeł i spełnił swój dług do rąk swojego wierzyciela, powinien być chroniony. Taką też ochronę przewiduje art. 512 k.c., który stanowi, że do chwili, w której zbywca wierzytelności (cedent) nie zawiadomi dłużnika o dokonaniu cesji, spełnienie przez dłużnika świadczenia do rąk cedenta ma skutek względem nabywcy, chyba że dłużnik w chwili spełnienia swego świadczenia wiedział o dokonanym przelewie. Taka sama zasada dotyczyć będzie wszelkich czynności prawnych dokonywanych pomiędzy cedentem a dłużnikiem.
Z obowiązkiem informacyjnym wiąże się jeszcze jedno uprawnienie przysługujące zbywcy wierzytelności w stosunku do dłużnika. Otóż może zdarzyć się sytuacja, w której umowa przelewu będzie nieważna lub w inny sposób wadliwa. Otóż takich sytuacjach, jeżeli dłużnik wiedział o wadliwości umowy przelewu, a mimo to spełnił swe świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca wierzytelności może powołać się wobec dłużnika na wadliwości umowy przelewu, o której dłużnik wiedział. Takie uprawnienie przysługuje zbywcy tylko wówczas, gdy to on sam na piśmie powiadomił dłużnika o przelewie, a dodatkowo gdy udowodni dłużnikowi, że ten wiedziało o wadliwości przelewu.
Odpowiedzialność zbywcy
Zbywca jest odpowiedzialny w stosunku do nabywcy wierzytelności jedynie za fakt, iż wierzytelność mu przysługuje. Dodatkowo zbywca może przyjąć na siebie odpowiedzialność za wypłacalność dłużnika w chwili dokonywania cesji, ale musi to zrobić w sposób wyraźny - w przeciwnym wypadku odpowiada tylko za istnienie wierzytelności.
Forma i kauzalność cesji
Jeżeli wierzytelność, która ma być przedmiotem przelewu została stwierdzona pismem, przelew także musi być stwierdzony pismem.
Umowa o przelew wierzytelności wywołuje skutek zobowiązująco-rozporządzający. Oznacza to, że umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa, która zobowiazuje do przeniesienia wierzytelności na nabywcę, przenosi tę wierzytelność, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo gdy strony inaczej postanowiły.
Pamiętaj, że:
- przelew może być dokonany bez zgody dłużnika,
- dopóki dłużnik nie wie nic o przelewie, spełnienie przez niego świadczenia do rąk cedenta ma skutek wzgledem cesjonariusza (art. 512 k.c.)
- zbywca jest odpowiedzialny względem nabywcy wierzytelności tylko za fakt, iż wierzytelność mu przysługuje. Może jednak rozszerzyć swą odpowiedzialność także na wypłacalność dłużnika z chwili dokonania przelewu.
- przepisów o cesji nie stosuje się do dokumentów na okaziciela (akcje) oraz zbywanych przez indos (weksle).
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?