Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Kiedy postanowienie staje się prawomocne - zasady ogólne
Zakładamy, iż pytanie dotyczy postanowień wydawanych w postępowaniu cywilnym.
Postanowienie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. To fundamentalna zasada wynikająca z art. 363 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego/
Najważniejsze informacje
Prawomocność postanowienia następuje "automatycznie" z chwilą wyczerpania się możliwości zaskarżenia lub gdy prawo nie przewiduje środka zaskarżenia. Nie wymaga to dodatkowych działań ze strony sądu czy stron postępowania.
Sytuacje prowadzące do prawomocności postanowienia
Brak środka zaskarżenia z mocy prawa
Postanowienie staje się prawomocne natychmiast z chwilą wydania, gdy Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości jego zaskarżenia.
Upływ terminu na zażalenie
Gdy strona nie wniosła zażalenia w przewidzianym terminie - postanowienie uprawomacnia się z upływem tego terminu.
Nieuwzględnienie środka zaskarżenia
Gdy wniesiono zażalenie, ale nie zostało ono uwzględnione i nie można już tego rozstrzygnięcia zaskarżyć.
Terminy wniesienia zażalenia na postanowienia
Kluczowe znaczenie dla prawomocności ma znajomość terminów zaskarżania postanowień:
Termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień (7 dni) od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. To najczęściej stosowany termin w postępowaniu cywilnym.
Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu - od dnia jego doręczenia.
Po upływie tygodniowego terminu bez wniesienia zażalenia, postanowienie automatycznie staje się prawomocne.
Uwaga prawna
Termin na wniesienie zażalenia jest terminem prekluzyjnym - jego przekroczenie skutkuje utratą możliwości zaskarżenia postanowienia. Sąd nie ma możliwości przywrócenia tego terminu.
Wyjątek od prawomocności - postanowienia "towarzyszące"
Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, gdy sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano.
Postanowienia "towarzyszące" apelacji
Do tej grupy należą postanowienia wydane w toku postępowania, które będą automatycznie sprawdzone przez sąd apelacyjny podczas rozpoznawania apelacji. Przykłady:
- Postanowienie o wezwaniu do udziału w sprawie
- Postanowienia procesowe wydane podczas rozprawy
- Postanowienia o dopuszczeniu dowodów
Procedura stwierdzenia prawomocności
Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd pierwszej instancji, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie drugiej instancji - ten sąd. Dodatkowo, postanowienia w sprawie stwierdzenia prawomocności może wydać także referendarz sądowy.
Sąd pierwszej instancji
Właściwy do stwierdzenia prawomocności, gdy akta sprawy znajdują się u niego (nie toczy się postępowanie odwoławcze).
Sąd drugiej instancji
Właściwy do stwierdzenia prawomocności, dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie (np. w trakcie rozpoznawania apelacji).
Referendarz sądowy
Może wydać postanowienie o stwierdzeniu prawomocności, co przyspiesza postępowanie i odciąża sędziów.
Skutki prawne prawomocności postanowienia
Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Strony postępowania nie mogą już kwestionować treści prawomocnego postanowienia w tej samej sprawie.
Inne sądy muszą respektować prawomocne postanowienie i nie mogą wydawać orzeczeń z nim sprzecznych.
Wszystkie organy administracji publicznej muszą respektować prawomocne postanowienie sądu.
Prawomocne postanowienie może być podstawą do wszczęcia egzekucji (po uzyskaniu klauzuli wykonalności, jeśli jest wymagana).
Praktyczne wskazówki
Ważne terminy do zapamiętania
- 7 dni - podstawowy termin na wniesienie zażalenia na postanowienie
- 7 dni - termin na złożenie wniosku o uzasadnienie postanowienia (jeśli nie było sporządzone)
- 7 dni - termin na złożenie odpowiedzi na zażalenie przez stronę przeciwną
Postanowienia kończące vs. niekończące postępowanie
Rozróżnienie to ma kluczowe znaczenie dla oceny prawomocności:
Postanowienia kończące postępowanie
Np. postanowienie o odrzuceniu pozwu, umorzeniu postępowania. Od takich postanowień zawsze przysługuje zażalenie w terminie 7 dni.
Postanowienia niekończące postępowania
Np. postanowienia procesowe w toku rozprawy. Zażalenie przysługuje tylko w przypadkach wymienionych w ustawie.
Specjalne przypadki prawomocności
Istnieją szczególne sytuacje, które wpływają na ocenę prawomocności postanowień:
Postanowienia w sprawach nieprocesowych
Prawomocne postanowienie orzekające co do istoty sprawy nie może być zmienione ani uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jednakże prawomocne postanowienie oddalające wniosek sąd może zmienić w razie zmiany okoliczności sprawy.
Podsumowanie
Prawomocność postanowienia sądu jest procesem automatycznym, który następuje z mocy prawa po wyczerpaniu możliwości zaskarżenia. Najważniejszym terminem jest 7-dniowy okres na wniesienie zażalenia, liczony od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. Po upłynięciu tego terminu postanowienie staje się prawomocne i wiążące dla wszystkich uczestników obrotu prawnego.
Zalecenie praktyczne
W przypadku wątpliwości co do terminu lub możliwości zaskarżenia postanowienia, zawsze warto skonsultować się z prawnikiem. Przekroczenie terminu skutkuje bezpowrotną utratą możliwości zaskarżenia, a przywrócenie terminu w tego typu sprawach nie jest możliwe.