Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Odpowiedź prawnika: Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Rzeczywiście jest tak, że darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Wyraźnie stanowi o tym art. 898 § 1 kodeksu cywilnego.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że przez pojęcie rażącej niewdzięczności należy rozumieć tylko takie czynności obdarowanego (działania lub zaniechania), które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak i przeciwko mieniu) oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby, mimo oczywistej możliwości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2005 r. I ACa 60/2005). Z użytego w przepisie zwrotu wynika, że czyny obdarowanego powinny być skierowane względem darczyńcy. Przyjmuje się jednak, że nie musi to być wyłącznie działanie (lub zaniechanie) dotyczące darczyńcy bezpośrednio. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 1998 r. (II CKN 688/97) stwierdził, że "darowizna może zostać odwołana na podstawie art. 898 § 1 kc także wówczas, kiedy wysoce naganne zachowanie się obdarowanego skierowane jest wprawdzie bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale dotyka jednocześnie odczuć samego darczyńcy i to w taki sposób, że usprawiedliwia ocenę postawy obdarowanego jako rażąco niewdzięcznej."

W opisanej sytuacji mamy niewątpliwie do czynienia z sytuacją, w której obdarowana córka dopuszcza się rażącej niewdzięczności względem swojej matki – w pytaniu jest bowiem mowa o jej pobiciu, a także wyrzuceniu z domu syna.

Odwołanie darowizny nastąpi gdy matka – darczyńca złoży córce na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny. Oświadczenie musi dojść do córki w taki sposób by mogła się z nim zapoznać (np. można je wysłać listem poleconym lub wręczyć – to najlepiej przy świadkach). Zwracamy jednak uwagę, że samo odwołanie darowizny nie spowoduje, że własność nieruchomości wróci do darczyńcy. Dla osiągnięcia skutku rzeczowego darczyńca, który odwołał darowiznę, powinien wystąpić z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę.

Powództwo darczyńcy o ustalenie skuteczności odwołania darowizny jest w takim wypadku niedopuszczalne z braku interesu prawnego w zadaniu ustalenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2000 r., I CKN 829/98). Tym samym matka nie eksmitować córki z domu – przynajmniej dopóki dom znów nie będzie własnością matki (np. dopiero wówczas gdy sąd z powrotem przeniesie własność nieruchomości na darczyńcę. Matka nie może również żądać aby jej córka wykonywała swój obowiązek alimentacyjny względem syna. Obowiązek dbania o wnuka nie wynika bowiem z istoty umowy darowizny. Jak już wcześniej wskazywaliśmy może to być podstawą do odwołania darowizny. W przedstawionej sytuacji sam syn (jak rozumiemy jest to osoba osiemnastoletnia – należy zatem założyć, że ma pełną zdolność do czynności prawnych i tym samym zdolność do samodzielnego podejmowania czynności procesowych) może wystąpić do matki z żądaniem alimentów (np. w postaci pieniężnej lub zapewnienia mu mieszkania)

Odnosząc się do kwestii konieczności udowodnienia rażącej niewdzięczności obdarowanego poprzez skazanie go wyrokiem sądu karnego. Otóż należy podkreślić, że przepisy prawa nie wymagają udowodnienia niewdzięczności w formie wyroku skazującego. Nie wydaje się również by wprowadzenie takiego obowiązku było zasadne. Przede wszystkim rażąca niewdzięczność nie zawsze będzie spełniała znamiona przestępstwa (np. zaniechanie troski o chorą osobę). W ewentualnym postępowaniu w sprawie zwrotu przedmiotu darowizny matka może udowadniać rażącą niewdzięczność córki przy użyciu różnych środków, a więc np. notatek policyjnych, obdukcji lekarskich, zeznań świadków (np. wnuka lub sąsiadów).  

Darowizna nie może być jednak odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Darowizna nie może być również odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.