Status pokrzywdzonego przestępstwem z art. 231 kk

Odpowiedź prawnika: Status pokrzywdzonego przestępstwem z art. 231 kk

Art. 231 § 1 kodeksu karnego sankcjonuje odpowiedzialność funkcjonariusza publicznego, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Działanie na szkodę oznacza, że zachowanie sprawcy stwarza stan zagrożenia dla dobra prawnego ze sfery publicznej lub prywatnej. Dla bytu przestępstwa nie jest konieczne wystąpienie szkody. Wystarcza natomiast, iż niebezpieczeństwo powstania szkody realnie zagraża. Może to być nie tylko szkoda materialna, lecz także o charakterze niematerialnym i szkoda moralna (por. E. Pływaczewski w: Tyszkiewicz Leon, Hoc Stanisław, Wąsek Andrzej, Filipkowski Wojciech, Siwik Zygfryd, Kulik Marek, Bojarski Marek, Radecki Wojciech, Hofmański Piotr, Sienkiewicz Zofia, Wilk Leszek, Górniok Oktawia, Filar Marian, Kalitowski Michał, Paprzycki Lech K., Pływaczewski Emil, Stefański Ryszard A. „Kodeks karny. Komentarz” Warszawa 2008 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie I) ss. 1291).

Pokrzywdzonym będzie m.in. osoba fizyczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 kpk). W orzecznictwie i doktrynie zgodnie przyjmuje się, że przepis art. 49 § 1 kpk powinien być interpretowany wąsko. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 września 1999 r., sygn. I KZP 26/99, stwierdził, że przyjęcie wąskiej, materialnej definicji pokrzywdzonego pozwala na racjonalne ograniczenie kręgu pokrzywdzonych do osób, których dobra prawne zostały zagrożone w wyniku przestępstw, które skonstruowane zostały jako przestępstwa z narażenia oraz do przestępstw popełnionych w innych formach stadialnych i zjawiskowych niż dokonanie. Dzięki takiemu ograniczeniu usunięta zostaje sfera uznaniowości organów procesowych, które mogłyby niemal dowolnie kształtować krąg podmiotów, którym - zdaniem tych organów - przysługują uprawnienia pokrzywdzonych w rozumieniu art. 49 kpk. Podstawowe znaczenie dla ustalenia kręgu pokrzywdzonych, również w zakresie czynu z art. 231 kk, ma wskazanie przedmiotu ochrony normy prawa karnego, której znamiona wypełnia czyn będący przedmiotem postępowania. Bezpośrednim przedmiotem ochrony art. 231 § 1 kpk są wszelkie dobra prawne bez względu na to czy należą do sfery publicznej czy prywatnej. Niezależnie od tego bezpośrednio chronionym dobrem prawnym jest prawidłowe funkcjonowanie instytucji państwowej i samorządu terytorialnego (por. A. Barczak - Oplustil w: A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II, Kraków 2006, str. 990).

Precyzyjniej na temat katalogu podmiotów pokrzywdzonych tym przestępstwem wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 23 września 2008 r., sygn. I KZP 16/2008. Postanowienie zostało wydane na tle sprzedaży przez burmistrza działek stanowiących własność gminną z pominięciem procedury przetargowej. W uzasadnieniu sąd zaznaczył, że w sprawie o przestępstwo z art. 231 § 1 kk za pokrzywdzonego może być uznany tylko taki podmiot, którego indywidualne interesy zostały, bezpośrednio, w sposób realny zagrożone działaniami funkcjonariusza publicznego. W odniesieniu do rozpatrywanego stanu faktycznego status pokrzywdzonych sąd przyznałby mieszkańcom gminy, a nie radnym, którzy złożyli zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Sąd argumentował, że co prawda to mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową, ale podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy, a ponadto, że gmina posiada osobowość prawną. Co za tym idzie sąd ustalił, że „Czyn będący przedmiotem śledztwa, a polegający na sprzedaży bez przeprowadzenia przetargu działek stanowiących własność gminy, w sposób bezpośredni naruszał jedynie interesy majątkowe tej jednostki samorządu terytorialnego. Zatem oczywistym jest, że skoro naruszono interesy majątkowe tej konkretnej osoby prawnej, to tylko ta osoba prawna może zostać uznana za pokrzywdzonego, zaś skarżący, upatrując swego „pokrzywdzenia” w tym, iż „niższe wpływy do budżetu miasta skutkują mniejszymi środkami na potrzeby mieszkańców” wskazują sami na to, że jeżeli ich dobra prawne zostały dotknięte ewentualnym przestępstwem burmistrza R., to co najwyżej w sposób pośredni”. Wydaje się, że problem rozpatrywany w tym postanowieniu Sądu Najwyższego można odnieść również do Pana sytuacji – tutaj pokrzywdzonymi będą mieszkańcy Pana gminy jako ogół jednostek tworzących tę jednostkę samorządową, którzy na skutek niewypełniania obowiązków przez wójta mają ograniczony dostęp do informacji publicznych dotyczących działalności gminy.

Pana subiektywne odczucie o byciu pokrzywdzonym przestępstwem niedopełnienia obowiązków nie idzie w parze z uznaniem za pokrzywdzonego w znaczeniu prawnym. We wskazanym orzeczeniu sędziowie podkreślili, że pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 § 1 kpk może być jedynie ten kogo przestępstwo dotyka bezpośrednio. W literaturze jednoznacznie wskazuje się, że bezpośredniość zachodzi, gdy pomiędzy czynem zawierającym przedmiotowe znamiona przestępstwa a naruszeniem lub zagrożeniem dobra danego podmiotu nie ma ogniw pośrednich, tj. gdy czyn uderza wprost w jego dobro. Warunek bezpośredniości naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego ogranicza zakres pojęcia pokrzywdzonego, eliminując z kręgu pokrzywdzonych przestępstwem te wszystkie podmioty, które wprawdzie mogą być dotknięte czynem przestępnym, lecz tylko w sposób pośredni (Z. Gostyński (red.), J. Bratoszewski, L. Gardocki, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 2003, str. 426; A. Rybak-Starczak, op. cit., str. 83).

W związku z powyższym można Panu przyznać status pokrzywdzonego pośrednio działaniem wójta, co w świetle powyższych rozważań nie uzasadnia jednak uznania Pana za pokrzywdzonego w znaczeniu art. 49 kpk. Co za tym idzie nie może Pan zaskarżyć postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa na zasadzie art. 306 § 1 kpk. Pana ewentualne zażalenie pozostałoby bez rozpoznania.