Substytucja powiernicza w testamencie

Odpowiedź prawnika: Substytucja powiernicza w testamencie

Testament został sporządzony w 1959 r. przez męża (spadkodawcę), co oznacza, że jego forma i merytoryczna treść jest oceniania z punktu widzenia obowiązującego w tym czasie (tj. w 1959 r.) Prawa spadkowego - Dekretu z dnia 8 października 1946 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 328). Zgodnie z przepisem art. 105 istniała w owym czasie możliwość ustanowienia substytuta (czyli osoby podstawionej, który otrzymuje spadek w sytuacji, gdy powołana przez spadkodawcę osoba nie może nabyć statusu spadkobiercy ponieważ tego nie chce lub nie może. Stąd płynie wniosek, iż treść merytoryczna testamentu jest skonstruowana prawidłowo i ma ona moc obowiązującą. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks Cywilny uchyliły moc obowiązującą Prawa spadkowego Dekret z dnia 8 października 1946 r. (Dz. U. Nr 60, poz. 328).

Obowiązujący Kodeks Cywilny z 1964 r. również zawiera analogiczną regulację, która brzmi następująco:  Można powołać spadkobiercę testamentowego, na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie - czyli substytucja) - art 963 KC.

Ważne jest również, aby testament tłumaczyć w taki sposób, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy (948 par. 1 KC).

Ustanowienie substytuta polega na tym, że spadkodawca wskazuje  jakąś osobę dochodzącą do dziedziczenia, gdyby powołany jako pierwszy nie chciał lub nie mógł dziedziczyć. Takie rozwiązanie prawne jest wyrazem zasady swobody testowania i daje spadkodawcy możliwość dokładniejszego określenia porządku dziedziczenia, zwłaszcza, że liczba spadkobierców podstawionych (czyli substytutów) nie jest nieograniczona. Osoba uprawniona nie chce być spadkobiercą, gdy odrzuca spadek. Nie może nim być, gdy przykładowo zmarła przed spadkodawcą - testatorem, została uznana za niegodną. W niniejszym przypadku te okoliczności nie zachodziły, wobec czego spadkobierca nabył spadek - z tą chwilą podstawienie utraciło swój sens.

Zatem jedyną i wyłączną spadkobierczynią jest żona spadkodawcy. Jej substytutem jest pasierbica spadkodawcy, która dziedziczy, w przypadku, kiedy żona zmarłego nie chce lub nie może dziedziczyć.

Żona zmarłego przyjęła spadek po zmarłym mężu, w skutek czego ma ona prawo nim rozporządzać zgodnie ze swoja wolą.  W 1978 r. żona (spadkobierczyni) darowała cały majątek swojej wnuczce (dokument bez potwierdzenia notarialnego), "pomijając" wspomnianą w testamencie córkę. Dokonana czynność prawna polegająca na darowaniu majątku wnuczce jest ważna jedynie do tych części majątku, które są rzeczami ruchomymi. Natomiast aby skutecznie obdarować wnuczkę nieruchomością, konieczna jest umowa sporządzona w formie notarialnej. W przeciwnym razie umowa jest nieważna. 

Spadkobierczyni nabyła z chwilą przyjęcia spadku prawo własności na tej masie majątkowej i od tej chwili ma prawo rozporządzać zgodnie ze swoja wolą. Brak dokumentu notarialnego poświadczającego czynność darowizny (co do rzeczy ruchomych) nie powoduje nieważności tej darowizny. Forma notarialna jest obowiązkowa, gdy przedmiotem umowy darowizny jest nieruchomość. 

Zatem, rozwiewając ostatecznie Pana / Pani wątpliwości stwierdzamy, iż darowizna jaką poczyniła spadkobierczyni na rzecz swojej córki "z pominięciem pasierbicy spadkodawcy" jest dopuszczalna przez prawo.