Ugoda w sprawie zmniejszenia alimentów

Odpowiedź prawnika: Ugoda w sprawie zmniejszenia alimentów

Artykuł 138 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje, że zobowiązany wyrokiem lub umową do świadczeń alimentacyjnych może żądać zmniejszenia tego obowiązku w razie zmiany stosunków. Zasadniczo można żądać zmniejszenia świadczeń "na przyszłość", tj. od momentu uprawomocnienia się wyroku orzekającego zmianę. Zgodnie jednak z uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 23 października 1954 r. (sygn. akt I CO. 41/54): "Zobowiązany wyrokiem lub umową do świadczeń alimentacyjnych wynikających z przepisów ustawy może dochodzić zmniejszenia tych świadczeń lub ograniczenia czasu ich trwania także za okres poprzedzający wytoczenie powództwa, jeżeli w tym okresie zaszły okoliczności usprawiedliwiające jego żądanie". Zacytowane orzeczenie pozwala zatem żądać zmniejszenia obowiązku alimentacyjnego względem starszego syna za okres między powstaniem okoliczności usprawiedliwiających żądanie (np. urodzeniem drugiego dziecka), a dniem wytoczenia powództwa. Należy pamiętać, że roszczenia alimentacyjne za okres poprzedzający wytoczenie powództwa o nie wygasają, jeżeli uprawniony nie wykaże, iż jego potrzeby z tego okresu nie zostały zaspokojone albo nie ciążą na nim zobowiązania zaciągnięte w celu zaspokojenia tych potrzeb.

Co do roszczenia o zwrot świadczeń już spełnionych, to jego zasadność nie jest automatycznie przesądzona zmianą obowiązku alimentacyjnego z data wsteczną. Uprawniony do alimentów, a więc Pani syn, mógł bowiem zużyć te środki w sytuacji, gdy brak było podstaw do przyjęcia, iż powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu alimentów (art. 409 kc). Poza tym wydaje się, iż uprawniony mógłby bronić się przed zwrotem alimentów powołując się na zasady współżycia społecznego (art. 411 pkt. 2 kc). 

Zgodnie z art. 10 kodeksu postępowania cywilnego, w sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem. Przewodniczący powinien we właściwej chwili skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu, po wstępnym wyjaśnieniu stanowiska stron. Osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron.

Jest zatem dopuszczalne zawarcie przed sądem ugody z pozwanym uprawnionym z tytułu alimentów. Wydaje się również dopuszczalne zawarcie w takiej ugodzie uprawnienia zobowiązanego do obniżenia świadczeń alimentacyjnych wstecz (tj. od momentu narodzenia dziecka), ale zgodnie z istotą ugody musi się na to zgodzić również Pani syn.

Ugoda zawarta przed sadem nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, gdyż nie stanowi rozstrzygnięcia co do istoty sprawy. Oznacza to, że po zawarciu ugody przed sądem z synem jako uprawnionym z tytułu alimentów może Pani wnosić pozew o zmniejszenie alimentów także wstecz i pozew ten nie będzie odrzucony przez sąd bez rozstrzygania sprawy co do meritum. Synowi w takim wypadku będzie jednak przysługiwał zarzut sprawy ugodzonej co będzie skutkowało oddaleniem pozwu przez sąd.

Odnosząc się wprost do Pani pytania należy wskazać, że nie można żądać zwrotu alimentów od ojca. Zobowiązanym do ich ewentualnego zwrotu jest syn. Jeśli zawrze Pani ugodę z synem, może Pani następnie na zasadach opisanych wyżej skierować roszczenie o zwrot do syna.