Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Najważniejsze informacje
Wniosek o skierowanie na przymusowe badania psychiatryczne świadka, który jest jednocześnie oskarżycielem posiłkowym i osobą poszkodowaną, może złożyć jedynie sąd lub prokurator. Świadek nie może się temu sprzeciwić, ale ma prawo odmówić zgody na dodatkowe badania psychologiczne. Status oskarżyciela posiłkowego nie wpływa na możliwość zastosowania tej procedury.
Podstawy prawne przesłuchania świadka z udziałem biegłego psychologa
Zgodnie z art. 192 § 2 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić.
Przy czym w myśl art. 192 § 1 k.p.k. jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym.
Kto może zarządzić badanie?
Uprawnienie do zarządzenia przesłuchania świadka z udziałem biegłego psychologa przysługuje wyłącznie:
Sąd
W postępowaniu sądowym sąd może z urzędu lub na wniosek stron zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego psychologa.
Prokurator
W postępowaniu przygotowawczym prokurator prowadzący sprawę ma prawo podjąć taką decyzję.
Uwaga
Strony postępowania, w tym oskarżyciel posiłkowy, nie mają bezpośredniego uprawnienia do zarządzenia takiego przesłuchania. Mogą jedynie składać wnioski w tej sprawie do właściwego organu procesowego.
Przesłanki zastosowania art. 192 § 2 KPK
Aby możliwe było zarządzenie przesłuchania z udziałem biegłego psychologa, muszą zostać spełnione określone przesłanki. Zgodnie z orzecznictwem i doktryną, przedmiotem oceny biegłego może być: ocena stanu psychicznego świadka, ocena stanu rozwoju umysłowego świadka, ocena zdolności spostrzegania i ocena zdolności odtwarzania spostrzeżeń.
Musi istnieć uzasadniona wątpliwość co do zdolności świadka do prawidłowego postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń.
Wątpliwości muszą być oparte na konkretnych okolicznościach i dowodach, a nie na domysłach.
Stan psychiczny świadka musi potencjalnie wpływać na treść lub wiarygodność jego zeznań.
Ograniczenia w stosowaniu przepisu
Podstawy do zastosowania przepisu art. 192 § 2 KPK nie może stanowić samo w sobie zażywanie przez świadków substancji psychoaktywnych. Podstawy do zastosowania tego przepisu nie może stanowić również odmienność zeznań składanych przez świadków na kolejnych etapach postępowania karnego.
Status oskarżyciela posiłkowego a badanie psychologiczne
Fakt, że świadek pełni jednocześnie funkcję oskarżyciela posiłkowego nie stanowi przeszkody w zastosowaniu art. 192 § 2 KPK. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Ważne
Oskarżyciel posiłkowy zachowuje wszystkie prawa strony postępowania, w tym prawo do składania wniosków dowodowych, ale może być zobowiązany do uczestnictwa w przesłuchaniu z biegłym psychologiem jako świadek.
Zakres uprawnień biegłego psychologa
Biegły psycholog uczestniczący w przesłuchaniu świadka nie tylko obserwuje przebieg przesłuchania, ale ma prawo zadawać pytania tyczące kwestii istotnych dla wykonania zadania biegłego, to jest wydania opinii co do stanu psychicznego świadka.
Uprawnienia biegłego
Zadawanie pytań świadkowi, obserwacja zachowania, wydanie opinii o stanie psychicznym i zdolnościach poznawczych.
Ograniczenia
Biegły nie może oceniać wiarygodności zeznań - to należy wyłącznie do organu procesowego.
Przekroczenie kompetencji
Zadaniem biegłego psychologa jest wydanie opinii co do stanu psychicznego świadka, jego rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania postrzeżeń. Biegły nie może oceniać wiarygodności zeznań - przekracza wówczas swoje kompetencje.
Dodatkowe badania psychologiczne
Oprócz uczestnictwa w przesłuchaniu, świadek może zostać poddany dodatkowym badaniom. Dla celów dowodowych można również świadka, za jego zgodą, poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu.
Różnica między przesłuchaniem a badaniem
Przesłuchanie z biegłym (art. 192 § 2)
Świadek nie może się sprzeciwić. Biegły uczestniczy w przesłuchaniu i zadaje pytania.
Badanie psychologiczne (art. 192 § 4)
Wymaga zgody świadka. Może obejmować specjalistyczne testy i badania.
Procedura składania wniosku
Wniosek o przesłuchanie świadka z udziałem biegłego psychologa może złożyć każda ze stron postępowania, w tym oskarżyciel posiłkowy. Wniosek powinien zawierać:
Konkretne okoliczności wskazujące na potrzebę udziału biegłego psychologa.
Materiał dowodowy lub inne okoliczności uzasadniające wątpliwości co do stanu psychicznego świadka.
Określenie, w jakim zakresie ma zostać wydana opinia biegłego.
Wartość dowodowa opinii
Gdy wydanie opinii poprzedzają przeprowadzone przez biegłego badania, na co świadek musi wyrazić zgodę, to wartość dowodowa takiej opinii jest nieporównywalnie większa niż opinii sporządzonej jedynie na podstawie udziału biegłego w przesłuchaniu.
Ocena dowodu
Opinia biegłego psychologa stanowi tylko jeden z dowodów w sprawie i podlega swobodnej ocenie sądu. Sąd nie jest związany ustaleniami biegłego i może je odrzucić, jeśli uzna je za niewystarczające lub niezasadne.
Podsumowanie
Przesłuchanie świadka z udziałem biegłego psychologa jest ważnym instrumentem procesowym, który może zostać zastosowany także wobec oskarżyciela posiłkowego występującego w roli świadka. Decyzja o jego zastosowaniu należy wyłącznie do sądu lub prokuratora, a podstawą muszą być konkretne, uzasadnione wątpliwości co do zdolności świadka do prawidłowego postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń.