Żądanie spłaty zachowku a pozorna umowa sprzedaży nieruchomości

Odpowiedź prawnika: Żądanie spłaty zachowku a pozorna umowa sprzedaży nieruchomości

Zgodnie z art. 991 par. 2 kodeksu cywilnego jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Powyższe reguły odnoszą się do sytuacji, gdy został sporządzony testament, a osoby, które dziedziczyłyby z ustawy nie otrzymały należnego im udziału. Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 2004r., sygn. akt II CK 444/2002 wskazał bowiem, że jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenie o zapłatę sumy
pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia. Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż zasada sformułowana w przytoczonej wyżej tezie znajduje zastosowanie zwłaszcza w sytuacji, gdy czysta wartość spadku wynosi zero (można domyślać się, że mieszkanie wyczerpywało skład masy spadkowej). Znalazłaby ona również zastosowanie w sytuacji, gdyby pozostawiony spadek był na tyle mały, iż spadkobiercy otrzymaliby kwoty mniejsze od należnego im zachowku. Wtedy mogliby dochodzić jego uzupełnienia m.in. od obdarowanych przez spadkodawcę, na omówionych w niniejszej odpowiedzi zasadach. Pogląd ten nie jest jednakże powszechnie akceptowany (tak np. glosa krytyczna Rzetecka-Gil A. OSP 2007/4/51).
Jeżeli więc, jeżeli Pani mama darując nieruchomość wyzbyła się całego majątku, wówczas Pani siostry nie będą miały czego dziedziczyć, a w związku z tym miałyby prawo zwrócić się o wypłatę zachowku do Pani jako obdarowanej. Celowo przy tym podkreślamy, że chodzi o obdarowanie - w przypadku bowiem, gdy siostry będą chciały uzyskać należny im zachowek, będą musiały wykazywać przed sądem, że umowa sprzedaży mieszkania była w rzeczywistości umową darowizny, o czym mowa poniżej.
Ponieważ po śmierci mamy konieczne będzie wystąpienie o stwierdzenie nabycia spadku, a następnie o dział spadku, na poczet schedy spadkowej zostaną doliczone darowizny uczynione przez spadkodawcę (wynika to z art. 1039 par. 1 kodeksu cywilnego). Zaliczeniu nie podlegają
jedynie drobne darowizny zwyczajowo przyjęte, np. prezenty okolicznościowe i darowizny, co do których darczyńca zwolnił obdarowanego z obowiązku doliczenia tego przedmiotu do schedy spadkowej.
Przypominamy, że zgodnie z art. 991 kc jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Należy przy tym pamiętać, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku - wynika to z art. 995 kodeksu cywilnego. Zatem, aby siostry mogły skutecznie występować o zapłatę zachowku, musiałyby udowodnić, że umowa sprzedaży zawarta między Panią a mamą była w rzeczywistości umową darowizny. Zgodnie bowiem z przepisem art. 83 par. 1 kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgoda dla pozoru. Jeżeli takie oświadczenie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.