Zmiana przedmiotu powództwa w II instancji

Odpowiedź prawnika: Zmiana przedmiotu powództwa w II instancji

Art. 383 kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Zmiana żądania w tym wypadku wyraża się tym, że strona nie żąda czegoś, co nie było objęte przedmiotem sporu w I instancji, ale żąda wartości pierwotnego przedmiotu sporu lub innego nawet przedmiotu. Zmiana okoliczności musi nastąpić po wydaniu wyroku przez sąd I instancji, w postępowaniu międzyinstancyjnym lub już w postępowaniu przed sądem II instancji. Może to polegać m.in. na zniszczeniu, utracie rzeczy. (tak Tadeusz Ereciński w: Jędrzejewska Maria, Weitz Karol, Ereciński Tadeusz, Gudowski Jacek Najnowsze wydanie: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga, Postępowanie zabezpieczające. Warszawa 2009 LexisNexis (wydanie III) ss. 2308).

Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 1999 r., sygn. II CKN 586/98 orzekł, że „Uwarunkowanie dopuszczalności zmiany przedmiotu sporu w postępowaniu apelacyjnym od zmiany okoliczności nie oznacza zmiany podstawy faktycznej powództwa, która powinna być jednakowa tak dla żądania pierwotnego jak i zmienionego. Zmiana okoliczności musi dotyczyć przedmiotu sporu, musi nastąpić po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji i musi prowadzić do stanu, według którego powód utracił interes prawny w dochodzeniu żądania pierwotnego i ma taki interes w dochodzeniu żądania zmienionego.” W naszej ocenie możliwe będzie żądanie zmiany przedmiotu powództwa na domaganie się odszkodowania z tytułu uznania wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne. Tadeusz Wiśniewski w swoim komentarzu zwraca uwagę na istotną kwestię związaną z dokonaniem zmiany żądania powództwa na etapie postępowania apelacyjnego. Chodzi o związanie sądu zgłoszonym żądaniem zmiany powództwa. W komentarzu do kodeksu postępowania cywilnego czytamy, że: „Udzielenie właściwej odpowiedzi na to pytanie wymaga przede wszystkim wstępnego ustalenia, czy omawiana zmiana powództwa wiąże sąd drugiej instancji. Przepisy dotyczące postępowania apelacyjnego zagadnienia tego bezpośrednio nie regulują, wobec czego uwzględnić tu trzeba przepisy dotyczące postępowania przed sądem pierwszej instancji (art. 391). Z przepisów tych, w szczególności z art. 193, wynika, że zasadniczo zmiana powództwa nie jest uwarunkowana ani zgodą pozwanego, ani zgodą sądu. To sfera swobodnej dyspozycji strony powodowej. Problem ma się inaczej, jeżeli zmiana powództwa polega na ograniczeniu żądania, które w istocie należy traktować jako częściowe cofnięcie pozwu (zob. J. Jodłowski (w:) J. Jodłowski, Z. Resich. J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2007, s. 143). W takim wypadku stosuje się art. 203 § 4 z którego wynika, że sąd może sprzeciwić się zmianie powództwa, jeżeli oznaczałaby ona cofnięcie pozwu, zrzeczenie się pierwotnego roszczenia powoda lub jego ograniczenie (por. W. Siedlecki (w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 1, red. Z. Resich, W. Siedlecki, s. 349; A. Wiśniewska, Przedmiotowa zmiana powództwa w procesie cywilnym, Warszawa 1986, s. 64; zob. też orzeczenie SN z dnia 15 października 1953 r. I C 3178/52 OSN 1954, nr 3, poz. 69). W związku z tym trzeba przyjąć, że jeżeli sąd drugiej instancji będzie zobligowany stosować art. 203 § 4 k.p.c., to będzie też uprawniony do sprzeciwienia się zmianie powództwa tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że czynność ta jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Wymaga to każdorazowo starannego porównania powództwa zmienianego z pierwotnym. W. Siedlecki (w:) Kodeks postępowania cywilnego..., t. 1, red. Z. Resich, W. Siedlecki, s. 349)”

W art. 383 kpc nie został określony termin, do którego można dokonać zmiany powództwa. Dlatego przyjąć trzeba, że na podstawie tego przepisu powód uprawniony jest do tej zmiany aż do czasu zamknięcia rozprawy przed sądem drugiej instancji. W razie zmiany powództwa sąd powinien umożliwić pozwanemu ustosunkowanie się co do nowego stanowiska procesowego powoda. Zaznaczyć należy, że przewidzianej w komentowanym artykule zmiany powództwa oraz jego rozszerzenia można dokonać już w apelacji.