Zmiana warunków pracy a czasowe powierzenie

Odpowiedź prawnika: Zmiana warunków pracy a czasowe powierzenie

Zgodnie z art. 42 par. 4 Kodeksu pracy, k.p. - pracodawca ma prawo powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż zostało to określone w umowie o pracę. Wymagane jest jednak spełnienie łącznie następujących warunków:

- zachodzą uzasadnione potrzeby zakładu pracy,

- zmiana rodzaju pracy nie powoduje zmiany wysokości wynagrodzenia pracownika,

- powierzona praca odpowiada kwalifikacjom posiadanym przez pracownika,

- okres wykonywania innej (powierzonej) pracy nie przekracza w roku kalendarzowym trzech miesięcy.

Za uzasadnione potrzeby zakładu pracy, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, uznaje się uzasadnione potrzeby zakładu pracy jako całości, a nie tylko jednostki (komórki) organizacyjnej zakładu pracy do pracy, w której pracownik został skierowany (por. wyrok z dnia 8 sierpnia 1979 r., I PR 55, OSNCP 1980 r. nr 2 poz. 30). Potrzebą powierzenia pracownikowi innej pracy może być np. potrzeba zastąpienia innego pracownika, konieczność usunięcia awarii albo sytuacja, gdy stanowisko pracy, na które pracownik został przywrócony orzeczeniem sądu, zostało obsadzone przez inną osobę i trzeba odpowiedniego czasu na dokonanie zmian organizacyjno-personalnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1976 r., I PR 103/76 OSPiKA 1978 r. nr 3 poz. 44). Natomiast pojęcie potrzeb pracodawcy nie obejmuje zmiany zakresu obowiązków pracownika z powodu stanu jego zdrowia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1999 r., I PKN 293/99, OSNP 2001 nr 13 poz. 113).

Po powierzeniu pracownikowi wykonywania innej pracy jego dotychczasowe wynagrodzenie nie może ulec zmianie. Dla porównania wynagrodzenia przed i po powierzeniu innej pracy badamy wysokość wynagrodzenia pracownika obliczonego na zasadach ustalenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1990 r., I PR 362/90 nr 9 poz. 213).

Pracą odpowiednią do kwalifikacji pracownika jest praca, która ich nie przekracza i przy której te kwalifikacje znajdą choćby częściowe zastosowanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r., I PKN 515/97, OSNAP 1999 r. nr 2 poz. 46). Natomiast za kwalifikacje uznaje się nie tylko przygotowanie zawodowe pracownika, jego formalne wykształcenie, zdobyte doświadczenie zawodowe i potrzebne umiejętności, ale także właściwości psychofizyczne oraz zdolności do wykonywania określonych czynności z punktu widzenia zdrowia psychicznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2000 r., I PKN 61/2000 Monitor Prawniczy 2001 r. nr 11 str. 574).

Okres powierzenia innej pracy nie może przekraczać 3 miesięcy w roku kalendarzowym, przy czym okres ten może być dzielony na krótsze okresy.

Wobec powyższego należy stwierdzić, że obie instytucje nie powinny nakładać się na siebie. Jeżeli pracodawca (lub osoba wykonująca w jego imieniu funkcje z zakresu prawa pracy) uzna, że istnieją przesłanki do powierzenia pracownikowi wykonywanie innej pracy w trybie art. 42 par. 4 k.p., to nie musi stosować procedury wypowiedzenia zmieniającego. Natomiast art. 42 par. 1 znajdzie zastosowanie do sytuacji gdy pracodawca chce trwale zmienić warunki pracy pracownika (najczęściej na mniej korzystne). W związku z tym jeżeli pracodawca zastosuje procedurę z art. 42 par. 1 k.p. to mógłby skorzystać z powierzenia na mocy art. 42 par. 4 tylko przy zachowaniu wskazanych wyżej warunków. Teoretycznie sytuacja taka jest więc możliwa, np. w sytuacji gdy wypowiedzenie zmieniające dotyczy przeniesienia na równoległe stanowisko pracy albo samo powierzenie nie ma związku z wypowiedzeniem zmieniającym a odbywa się z zachowaniem wskazanych wyżej warunków.

Pracownik może odmówić podjęcia innej pracy, niż określona w umowie na mocy powierzenia z art. 42 par. 4 k.p. jeżeli nie są spełnione warunki, o których wspominamy wyżej. W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1978 r. (I PRN 54/78, OSNCP 1979/3 poz. 60) w przypadku odmowy świadczenia pracy innej, niż określona w umowie, w warunkach przewidzianych w tym artykule, której skutkiem było rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia, do kompetencji sądu pracy należeć będzie ocena, czy potrzeby zakładu pracy uzasadniały skorzystanie z jego dyspozycji. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1999 r. (I PKN 370/99, OSNAPiUS 2001/7 poz. 225) orzeczono, że nie uchybia obowiązkowi pracowniczemu (a więc umowa o pracę nie może być rozwiązana bez wypowiedzenia) pracownik odmawiający wykonania polecenia kierującego go do innej pracy, sprzecznego z przedstawionymi powyżej warunkami art. 42 par. 4 kodeksu pracy. Jeżeli jednak pracodawca spełnił omówione powyżej warunki powierzenia pracownikowi innej pracy niż określona w umowie, bez przeprowadzania procedury wypowiedzenia zmieniającego, a pracownik odmawia podjęcia powierzonych mu czynności pracowniczych, to pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Niewykonanie takiego polecenia jest bowiem ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych (zobacz wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 lipca 1984 r.; I P 812/8, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1985/7 str. 63).

Powierzenie wykonywania pracy innego rodzaju nie musi nastąpić w formie pisemnej. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1979 r. (I PRN 18/79, LexPolonica nr 317915), w którym stwierdzono, że powierzenie pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę, na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym, niepowodujące obniżenia wynagrodzenia i odpowiadające kwalifikacjom pracownika nie wymaga zachowania formy pisemnej. Wykazanie takiego faktu w razie sporu, dopuszczalne będzie za pomocą wszelkich dopuszczalnych środków dowodowych (zeznania świadków, dokumenty pośrednio wskazujace na te okoliczność).