Przesłanki odpowiedzialności za fałszywe zeznania

Pytanie:

Matka w imieniu swoich dzieci występuje o alimenty. Jako osoba dorosła sprawująca opiekę nad dziećmi składa zeznania dotyczące sytuacji rodzinnej, materialnej itp. W trakcie przesłuchania w trybie art. 304 kpc wielokrotnie składa zeznania niezgodne z prawdą, na co są dowody w postaci urzędowych zaświadczeń i jej własnych relacji zawartych w korespondencji. Fałszywe zeznania stały się jedną z podstaw wydania wyroku - w uzasadnieniu sąd powołuje się na fałszywe informacje przekazane przez matkę powódek w trakcie zeznań (w trybie art. 304 kpc), jako przesłanki uzasadniające wyrok (niekorzystny dla pozwanych). Po złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez matkę powódek pozwany ojciec otrzymał decyzję prokuratury o odmowie wszczęcia śledztwa z "ciekawym" uzasadnieniem. Cytuję: "... po zapoznaniu się z aktami sprawy stwierdzono, że w toku postępowania sądowego ... matka małoletnich powodów występowała jako strona postępowania . W dn.... na rozprawie nie była ona słuchana w charakterze świadka z uprzedzeniem o treści art. 233 § 1 kk, lecz podobnie jak pozwany ... była ona słuchana przez sąd w charakterze strony postępowania w trybie art. 304 kpc z jednoczesnym pouczeniem o obowiązku mówienia prawdy - bez odebrania przyrzeczenia. W tej sytuacji nie podlega ona konsekwencjom określonym w art. 233 § 1 kk, albowiem nie była ona przesłuchiwana jako świadek z pouczeniem o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, ani nie składała zeznań po uprzednim odebraniu od niej przyrzeczenia przez sąd. Nie wdając się w ocenę wiarygodności oświadczeń ... należy stwierdzić, że nie podlega ona odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, zgodnie z § 2 do art. 233 kk warunkiem odpowiedzialności karnej jest, aby zeznający był uprzedzony przez przyjmującego zeznania o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań albo składał zeznania po uprzednim odebraniu od niego przyrzeczenia. ..." Jak wynika z treści uzasadnienia prokuratura nie kwestionuje faktu pouczenia "...była ona słuchana przez sąd w charakterze strony postępowania w trybie art. 304 kpc z jednoczesnym pouczeniem o obowiązku mówienia prawdy - bez odebrania przyrzeczenia...". Podstawą kwestionowania odpowiedzialności karnej jest składanie zeznań nie jako świadek, lecz jako strona. Fragment "nie była ona przesłuchiwana jako świadek z pouczeniem o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań" stoi w mojej opinii w sprzeczności z fragmentem "była ona słuchana przez sąd w charakterze strony postępowania w trybie art. 304 kpc z jednoczesnym pouczeniem o obowiązku mówienia prawdy - bez odebrania przyrzeczenia". Fakt uprzedzenia o odpowiedzialności karnej wynika bowiem z samej treści art. 304 kpc. Nie można moim zdaniem twierdzić, że zeznający nie został uprzedzony o odpowiedzialności z składanie fałszywych zeznań, gdy równocześnie stwierdza się, że zeznający został pouczony w trybie art. 304 kpc o obowiązku mówienia prawdy. Jak należy interpretować zapis w protokole rozprawy "pouczony w trybie art. 304 kpc staje ... podaje:"? zeznający został pouczony o odpowiedzialności, czy nie? (w rzeczywistości strony zostały uprzedzone o treści tego art.-w protokole znalazło to tylko taki lakoniczny zapis). Czy wymagany jest zapis w protokole pełnej treści pouczenia, dla możliwości karnego ścigania zeznającego nieprawdę? Jaka jest inna możliwa interpretacja zdania "pouczony w trybie art. 304 kpc; staje ...podaje:", niż taka, że przesłuchiwany został pouczony o odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań - treść art. 304 kpc? Czy matka powódek (dzieci) składając zeznania przed sądem jest świadkiem, czy stroną w toczącym się postępowaniu? Czy zeznając (w trybie art. 304 kpc-odnotowane w protokole wcześniejszej sprawy) jako strona ponosi odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań? Czy odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań w procesie cywilnym ponosi wyłącznie osoba zeznająca jako świadek? Czy zeznając w procesie cywilnym w trybie art. 304 kpc (odnotowane w protokole rozprawy) strona (nie świadek) nie ponosi odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań?

Masz inne pytanie do prawnika?

10.7.2006

Zespół
e-prawnik.pl

Odpowiedź prawnika: Przesłanki odpowiedzialności za fałszywe zeznania

Z art. 259 pkt 2 wynika, iż nie mogą być świadkami przedstawiciele ustawowi stron. Przyjmuje się, iż mogą być oni przesłuchani tylko w ramach przesłuchania stron - a zatem odnoszą się do nich reguły mające zastosowanie do przesłuchania stron. Małoletnie powódki, to strona w niniejszym postępowaniu, matka sprawująca nad nimi opiekę - to ich przedstawiciel ustawowy. Matka nie może zatem w tym postępowaniu zeznawać jako świadek i może być przesłuchana tylko w ramach przesłuchania stron. Stosownie do art. 304 kpc sąd uprzedza strony, że obowiązane są zeznawać prawdę i stosownie do okoliczności mogą być przesłuchane ponownie po odebraniu od nich przyrzeczenia. Przed odebraniem przyrzeczenia sąd uprzedza stronę o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. „Pouczony w trybie art. 304 kpc...” może oznaczać, że:

strona została pouczona o obowiązku mówienia prawdy, jeśli jest przesłuchiwana po raz pierwszy - czyli bez odbierania przyrzeczenia. Wówczas, naruszenie obowiązku mówienia prawdy nie skutkuje możliwością pociągnięcia strony do odpowiedzialności karnej.
strona została pouczona o odpowiedzialności karnej grożącej za składanie fałszywych zeznań, jeśli stosownie do okoliczności jest przez sąd przesłuchiwana ponownie po odebraniu przyrzeczenia. W tej sytuacji złożenie fałszywych zeznań jest podstawą pociągnięcia strony do odpowiedzialności. Znaczenie tego zapisu w protokole ("pouczony w trybie art. 304 kpc) zależne jest więc od sytuacji, w jakiej strona jest przesłuchiwana.

Literalne brzmienie cytowanego przepisu mogłoby sugerować, iż pociągnięcie przesłuchiwanej strony do odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań może nastąpić tylko w wyniku uprzedzenia (pouczenia) o tejże odpowiedzialności, które miało miejsce przed odebraniem przyrzeczenia w związku z ponownym przesłuchaniem. Odebranie przyrzeczenia ma to znaczenie, że przesłuchiwany (w Państwa wypadku: przedstawiciel ustawowy małoletnich powodów czyli osoba przesłuchiwana w charakterze strony) może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej w trybie art. 233 § 1 kk, pod warunkiem, iż został o tym uprzednio pouczony. Oznacza to, że naruszenie samego obowiązku mówienia prawdy, nawet po uprzednim pouczeniu (o powinności wypełnienia go) przez sąd, w sytuacji, gdy strona była przesłuchiwana bez przyrzeczenia, nie skutkuje możliwością pociągnięcia jej do odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań.

Aby przesłuchiwana strona mogła zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (ale, jak zaznaczono wyżej: dopiero w przypadku ponownego jej przesłuchania z odebraniem przyrzeczenia), fakt pouczenia o tejże odpowiedzialności musi być udokumentowany i znaleźć wyraz w protokole rozprawy (wynika to z art. 158 § 1 pkt 2 kpc stanowiącego, iż treść protokołu winna odzwierciedlać przebieg posiedzenia; por. wyrok SN z dnia 20 grudnia 1973r.; II CR 712/73; teza orzeczenia dostępna na http://www.lexpolonica.pl/). Zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu Karnego (kk), odpowiedzialności karnej podlega osoba składająca zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu (sądowym lub innym prowadzonym na podstawie ustawy) - dotyczy to zarówno świadka, strony, jak i jej przedstawiciela ustawowego (czyli osoby składającej zeznania w ramach przesłuchania stron). Jednakże warunkiem do pociągnięcia danej osoby do tej odpowiedzialności jest zarówno pouczenie, jak i udokumentowanie pouczenia.

Przesłanki odpowiedzialności za fałszywe zeznania

Odpowiedź prawnika: Przesłanki odpowiedzialności za fałszywe zeznania

Zapytaj prawnika:

PORADY PRAWNIKA