Odpowiedź prawnika: Rezygnacja ze stanowiska prezesa.
Problematyka rezygnacji członka zarządu z zajmowanej funkcji regulowana jest tylko fragmentarycznie przez ustawodawcę. Słusznie wskazuje Andrzej Kidyba w Komentarzu aktualizowanym do art. 208 Kodeksu spółek handlowych, iż przez członka zarządu należy rozumieć każdego członka zarządu bez względu na jego określenie w umowie spółki (prezes, wiceprezes, zastępca prezesa). Te ostatnie określenia mają różnicować pozycję poszczególnych członków zarządu, ale nie z punktu widzenia praw i obowiązków, lecz wewnętrznego usytuowania organizacyjnego.
Do złożenia rezygnacji z funkcji prezesa przez członka zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu zlecenia przez przyjmującego zlecenie. Zastosowanie znajdzie zatem art. 746 § 2 k.c., zgodnie z którym przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę. Przepisy prawa nie przewidują przy tym ograniczeń, aby można było zrezygnować z funkcji prezesa pozostając w składzie zarządu.
Z powyższych przepisów jednoznacznie zatem wynika, iż złożenie rezygnacji przez prezesa zarządu z pełnionej przez siebie funkcji jest w pełni dopuszczalne. Ustawodawca nie wprowadza bowiem żadnych ograniczeń w tym zakresie. O ile jednak dopuszczalność złożenia rezygnacji nie budzi wątpliwości, to problematyczne jest ustalenie, w jaki sposób należy dokonać takiej czynności.
Jak zauważa J. Naworski w Komentarzu do Kodeksu spółek handlowych: Jeżeli umowa spółki nie reguluje kwestii wymienionych w poprzedniej uwadze [dot. rezygnacji – przyp. red.], w rachubę wchodzą stosowane odpowiednio przepisy o zleceniu, tj. art. 746 § 2 i 3 k.c., a zatem rezygnacja może nastąpić w każdym czasie i jest skuteczna z chwilą dotarcia do spółki oświadczenia woli członka zarządu w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 zd. 1 k.s.h.).
W dalszej części komentarza autor rozważa szczegółowo sposób w jaki rezygnacja ma być złożona. Słusznie bowiem przyjmuje, że stwierdzenie, iż oświadczenie o rezygnacji powinno zostać złożone spółce samo w sobie nie pozwala na ustalenie komu takie oświadczenie należy złożyć. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że członek zarządu rezygnację powinien złożyć na ręce rady nadzorczej albo pełnomocnika spółki, a więc w trybie art. 210 § 1 k.s.h. Wydaje się, że analogiczne postępowanie powinno znaleźć miejsce w przypadku rezygnacji wyłącznie z funkcji prezesa z jednoczesnym pozostaniem członkiem zarządu.
art. 210 k.s.h.
§ 1. W umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.§ 11. Uchwała o powołaniu pełnomocnika, o którym mowa w § 1, powołanego w celu zawarcia z członkiem zarządu umowy spółki, która ma zostać zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może być podjęta przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym.
§ 2. W przypadku gdy wspólnik, o którym mowa w art. 173 § 1, jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu § 1 nie stosuje się. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego.
§3. Wymogu zachowania formy aktu notarialnego, o którym mowa w § 2, nie stosuje się do czynności prawnej dokonywanej przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym.
Dopiero w braku tych podmiotów rezygnacja winna zostać złożona osobie uprawnionej do powołania członka zarządu albo wspólnikom. Powyższy pogląd nie jest jednakże powszechnie akceptowany w literaturze i judykaturze. Według niektórych przedstawicieli doktryny oświadczenie o rezygnacji z funkcji członka zarządu (a więc także rezygnacji z pełnienia samej funkcji prezesa) powinno być złożone na ręce innego członka zarządu albo prokurenta.
Warto przy tym zauważyć, iż pierwsze ze wskazanych powyżej stanowisk, zakładające, że rezygnacja powinna być złożona na ręce rady nadzorczej lub pełnomocnika spółki powołanego uchwałą jest dość mocno ugruntowany w orzecznictwie i doktrynie. Świadczą o tym następujące wypowiedzi przedstawicieli literatury:
„W zakresie złożenia przez członka zarządu oświadczenia woli o rezygnacji z funkcji członka zarządu stosować należy art. 210 k.s.h. W konsekwencji członek zarządu powinien złożyć oświadczenie woli o rezygnacji radzie nadzorczej lub pełnomocnikowi powołanemu uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 210 § 1 k.s.h.).” - Borkowski Marcin, Glosa do wyroku SN z dnia 3 listopada 2010 r., V CSK 129/10. Teza nr 3, LEX 143274/3.
„Wypowiedzenie z art. 746 k.c. ma na celu przerwanie istniejącego stosunku prawnego pro futuro z chwilą dojścia do drugiej strony oświadczenia woli o wypowiedzeniu (art. 61 k.c.). Adresatem tego oświadczenia w odniesieniu do rezygnacji z funkcji członka zarządu powinna być rada nadzorcza bądź pełnomocnik, którzy reprezentują spółkę w umowach oraz w sporach z członkami zarządu.” - Gburzyńska-Dulewicz Agata, Charakter prawny członkostwa w zarządzie spółek kapitałowych. Teza nr 9, St.Iur.2005.44.109.
„Prawidłowe wydaje się złożenie rezygnacji kierowane do rady nadzorczej lub pełnomocnika. Należy więc rozszerzyć zawartą w art. 210 § 1 i art. 379 § 1 k.s.h. regułę dotyczącą reprezentacji również na jednostronne czynności prawne członków zarządu. Dla zakończenia wątpliwości teoretycznych, jak i praktycznych celowa byłaby jednak nowelizacja wskazanych przepisów i zastąpienie w nich zwrotu "w umowie" zwrotem "przy czynnościach prawnych".” - Wajda Dominika, Rezygnacja z członkostwa w zarządzie spółki kapitałowej. Teza nr 1, Pr.Spółek.2008.6.23.
„Aby [...] skutecznie złożyć rezygnację, przy braku rady nadzorczej jedyny członek zarządu [spółki z ograniczoną odpowiedzialnością] powinien złożyć rezygnację na rzecz pełnomocnika lub, gdy go nie ma, doprowadzić do jego powołania.” - Tomczak Michał, Kodeks spółek handlowych, cz. XVI. Rezygnacja członka władz. Teza nr 2, Rzeczposp. PCD.2000.12.1
Powyższe zapatrywania doktryny znalazły również odzwierciedlenie w orzecznictwie:
„Oświadczenie woli o rezygnacji, podobnie jak wypowiedzenie, wymaga zakomunikowania innej osobie (...). Podmiotem zainteresowanym tym oświadczeniem w sensie materialnoprawnym jest spółka jako osoba prawna. (...) Oświadczenie o rezygnacji z funkcji członka zarządu powinno być złożone na ręce rady nadzorczej. (...) W braku odmiennych postanowień regulaminu rady nadzorczej - dojście oświadczenia woli o rezygnacji z funkcji członka zarządu do jednego z członków rady nadzorczej w sposób określony w art. 61 k.c., można uznać za chwilę złożenia rezygnacji.” - postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2004 r., V CK 600/03, LEX nr 359340.
„Rezygnacja z pełnienia funkcji członka zarządu następuje poprzez złożenie oświadczenia woli i jest ona skuteczna- zgodnie z art. 61 i 746 § 2 k.c. w zw. z art. 202 § 5 k.s.h.- w chwili zakomunikowania go spółce, którą w tym przypadku reprezentuje rada nadzorcza. Jest to jednostronna czynność prawna, jej skuteczność nie zależy od jej przyjęcia przez spółkę ani od istnienia i podania ważnych powodów, następuje ona ze skutkiem ex nunc. Brak ważnych powodów skutkować może tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą członka zarządu w stosunku do spółki za straty wynikłe z rezygnacji.” – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 24 marca 2009 r., I SA/Łd 1452/08 LEX nr 550368
W świetle powyższych uwag, powinien zatem Pan złożyć rezygnację z funkcji prezesa na ręce rady nadzorczej lub pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników. Jeśli w spółce nie funkcjonuje rada nadzorcza, to rezygnacja powinna zostać złożona na ręce pełnomocnika spółki. W tym celu powinien Pan zwołać zgromadzenie wspólników, na którym powinna być podjęta uchwała o wyborze takiego pełnomocnika.
Może się jednak zdarzyć, że w spółce nie funkcjonuje rada nadzorcza oraz nie ma możliwości powołania pełnomocnika. Taką sytuację słusznie rozważa J. Naworski stawiając pytanie: Quid iuris, gdy spółka nie ma rady nadzorczej i nie został powołany specjalny pełnomocnik? Autor jednocześnie odpowiada: Według A. Szumańskiego (w: Kodeks spółek..., s. II, s. 473) rezygnacja powinna być złożona na ręce wspólników. Autor jednak przyznaje, że może to mieć miejsce w spółkach o małej liczbie wspólników. Przedstawiona przez R. Pabisa (Spółka..., s. 286-287) koncepcja powiadomienia wszystkich organów spółki, zwołania zgromadzenia w celu wyboru nowego zarządcy i złożenia dopiero na zgromadzeniu rezygnacji wydaje się zbyt skomplikowana. Przesądzenie, że spółkę reprezentują podmioty wymienione w art. 210 § 1, podważa stanowisko A. Szumańskiego. Sąd Najwyższy w powołanym w poprzedniej uwadze wyroku z 27 stycznia 2010 r., II CSK 301/2009, LexPolonica nr 2440310, teza 3 i 4, które dotyczy likwidatora, co nie ma znaczenia z punktu widzenia rozważanego problemu) przyjmuje konsekwentnie, że w przypadku, gdy nie działa rada nadzorcza i nie został ustanowiony specjalny pełnomocnik, członek zarządu powinien doprowadzić do jego powołania i zakomunikować mu oświadczenie o rezygnacji. Zakomunikowanie oświadczenia o rezygnacji jedynemu wspólnikowi, gdy wchodzi w rachubę zastosowanie art. 210 § 1, nie może zostać uznane za skuteczne. Pozostaje pytanie, na które Sąd Najwyższy nie odpowiedział: komu ma złożyć oświadczenie o rezygnacji zarządca, w sytuacji, w której zgromadzenie wspólników nie podjęło uchwały o ustanowieniu pełnomocnika do przyjęcia jego oświadczenia woli? Zaniechanie powołania specjalnego pełnomocnika uniemożliwiłoby członkowi zarządcy złożenie rezygnacji. Sytuacja byłaby zatem patowa, bo przecież nie sposób uznać, że likwidator powinien wystąpić do sądu o ustanowienie kuratora stosownie do art. 42 § 1 k.c. Można też zadać retoryczne pytanie, mając na uwadze stan faktyczny, na kanwie którego zapadł wyrok Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2010 r., o sens zwoływania zgromadzenia wspólników jednoosobowej spółki, na którym jedyny wspólnik powoła pełnomocnika, o którym mowa w art. 210 § 1. W konsekwencji należy uznać, że złożenie przez zarządcę rezygnacji na ręce jedynego wspólnika było skuteczne. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, ze względów praktycznych, w przypadku obstrukcji ze strony wspólników, którzy nie ustanawiają specjalnego pełnomocnika, zgodzić trzeba się z A. Szumańskim (w: Kodeks spółek..., s. II, s. 473), że rezygnacja może być złożona na ręce wszystkich wspólników (zakomunikowana poszczególnym wspólnikom).
Podsumowanie:
Według niektórych przedstawicieli doktryny oświadczenie o rezygnacji z funkcji członka zarządu powinno być złożone na ręce innego członka zarządu albo prokurenta. Naszym zdaniem zasadnym jest jednak w tej sytuacji oparcie swoich działań o regulację zawartą w art. 210 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem rezygnację z pełnienia funkcji prezesa bez rezygnacji z członkostwa w zarządzie spółki z o.o. powinien Pan złożyć radzie nadzorczej lub pełnomocnikowi. Jeśli w Pana spółce brak jest tych podmiotów, rezygnacja winna zostać złożona osobie uprawnionej do powołania członka zarządu albo wspólnikom.
W sytuacji braku rady nadzorczej i pełnomocnika, w celu złożenia rezygnacji z funkcji prezesa powinien Pan w pierwszej kolejności zwołać zgromadzenie wspólników wskazując, że w jego porządku obrad będzie podjęcie uchwały w sprawie wyboru pełnomocnika spółki do przyjęcia od Pana oświadczenia o rezygnacji z funkcji prezesa oraz uchwały o wyborze nowego prezesa. Po powołaniu pełnomocnika powinien Pan złożyć na jego ręce oświadczenie o rezygnacji, a ponadto może je Pan zakomunikować obecnym na zgromadzeniu wspólnikom spółki.
W przypadku niemożności powołania pełnomocnika spółki, o którym mowa powyżej, powinien Pan wysłać oświadczenie o rezygnacji z funkcji prezesa z jednoczesnym oświadczeniem o pozostaniu członkiem zarządu wszystkim pozostałym wspólnikom spółki (np. listem poleconym za potwierdzeniem odbioru). Dla uniknięcia wątpliwości takie oświadczenie powinien też Pani złożyć innym członkom zarządu.
Teść takiego oświadczenia może być następująca: „Niniejszym oświadczam, iż rezygnuję z dniem (…) z funkcji Prezesa C Zarządu Spółk(…) z siedzibą w Warszawie. Jednocześnie oświadczam, iż moja rezygnacja nie dotyczy członkostwa w zarządzie Spółki (…) Powodem mojej rezygnacji jest (…)”
Po dokonaniu rezygnacji z funkcji prezesa należy pamiętać, by o zaistniałej sytuacji zawiadomić sąd rejestrowy, składając wniosek o zmianę wpisu do KRS.
