Pytanie klienta:
Straż Miejska udzieliła mi upomnienia, że umieściłam przed swoim sklepem na chodniku tzw. \"potykacz\" - rozkładaną reklamę wielkości plakatu, jakie powszechnie ustawia się przed sklepami, restauracjami itp. Chodnik ma ok. 2m szerokości. Reklama stała ok. 0,5m od krawężnika, a więc od drogi. Nie utrudniała ruchu pieszym, a tym bardziej ruchu samochodowego. Sklep znajduje się w wynajmowanym przeze mnie lokalu. Skoro płacę podatek od nieruchomości (włącznie z chodnikiem, który np. zimą muszę odśnieżać), to dlaczego powinnam płacić opłatę za umieszczenie reklamy w pasie drogowym jeżeli:
- reklama stała na chodniku, blisko sklepu, a nie drogi
- część chodnika przed sklepem jest również przeze mnie \"wynajmowana\", skoro muszę o niego dbać, więc jest już \"zapłacony\"
Odpowiedź prawnika:
Kluczowa informacja - chodnik to część pasa drogowego
Najważniejsze: Chodnik jest częścią drogi przeznaczoną do ruchu pieszych i wchodzi w skład pasa drogowego. Umieszczenie na nim jakiejkolwiek reklamy - w tym popularnego "potykacza" - wymaga uzyskania zezwolenia zarządcy drogi i wiąże się z obowiązkiem ponoszenia opłat. To, że odśnieżasz chodnik lub płacisz podatek od nieruchomości, nie daje Ci prawa do umieszczania na nim reklam bez zezwolenia.
Wielu przedsiębiorców popełnia ten sam błąd - zakładają, że skoro chodnik znajduje się "przy ich sklepie" i muszą go odśnieżać, to mają prawo umieścić na nim reklamę. Niestety, prawo reguluje tę kwestię zupełnie inaczej.
Co mówi prawo - definicje i podstawy prawne
Czym jest pas drogowy?
Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o drogach publicznych, pas drogowy to wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu.
W skład pasa drogowego wchodzą:
- Jezdnia
- Chodnik
- Pobocze
- Rowy
- Zieleń przydrożna
- Przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu
Kluczowa zasada: Chodnik jest częścią drogi przeznaczoną do ruchu pieszych. Nawet jeśli znajduje się bezpośrednio przed Twoim sklepem, nadal jest częścią publicznego pasa drogowego, którym zarządza właściwa jednostka samorządowa.
Czym jest reklama w rozumieniu prawa?
Zgodnie z ustawą o drogach publicznych, reklamą jest nośnik informacji wizualnej w jakiejkolwiek materialnej formie wraz z elementami konstrukcyjnymi i zamocowaniami, umieszczony w polu widzenia użytkowników drogi. Za reklamy uznaje się:
- Potykacze - rozkładane stojaki reklamowe
- Tablice reklamowe i billboardy
- Banery i plakaty
- Szyldy wystające nad chodnik
- Materiały wyborcze
- Reklamy na ogrodzeniach i rusztowaniach
Co istotne, Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie orzekał, że przez pas drogowy należy rozumieć nie tylko powierzchnię drogi, ale także określoną przestrzeń nad tą powierzchnią. Oznacza to, że nawet reklama zamocowana na budynku, która wystaje nad chodnik, zajmuje pas drogowy.
Dlaczego nie możesz po prostu postawić potykacza?
Wiele osób zastanawia się: "płacę podatki, dbam o chodnik, więc dlaczego nie mogę na nim postawić reklamy?". Odpowiedź jest prosta, ale wymaga zrozumienia kilku kwestii prawnych:
Odśnieżanie chodnika to Twój obowiązek ustawowy
Obowiązek odśnieżania i utrzymania chodnika wynika z przepisów o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. To nie jest "czynsz" za prawo do korzystania z chodnika, tylko Twój obowiązek jako właściciela lub użytkownika przyległej nieruchomości.
Podatek od nieruchomości nie obejmuje pasa drogowego
Płacisz podatek od swojej nieruchomości (lokalu, działki), a nie od chodnika. Chodnik stanowi własność publiczną i jest zarządzany przez właściwą jednostkę samorządową.
Pas drogowy służy ruchowi, nie reklamie
Pas drogowy jest przeznaczony do ruchu pieszych i kołowego. Umieszczanie w nim jakichkolwiek obiektów niezwiązanych z tym celem wymaga szczególnego uzasadnienia i zgody zarządcy drogi.
Zasada równego dostępu do przestrzeni publicznej
Gdyby każdy przedsiębiorca mógł swobodnie umieszczać reklamy na chodniku, doszłoby do chaosu w przestrzeni publicznej. System zezwoleń i opłat ma zapewnić równy dostęp i uporządkowanie.
Jakie są wymogi prawne dla umieszczenia potykacza?
Aby legalnie umieścić potykacz lub inną reklamę na chodniku, musisz spełnić następujące wymogi:
1. Uzyskanie zezwolenia zarządcy drogi
Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy o drogach publicznych, umieszczenie reklamy w pasie drogowym wymaga zezwolenia zarządcy drogi wydanego w formie decyzji administracyjnej.
Do kogo się zwrócić? Zarządca drogi to:
- Dla dróg krajowych - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad
- Dla dróg wojewódzkich - zarząd województwa lub zarząd dróg wojewódzkich
- Dla dróg powiatowych - zarząd powiatu lub zarząd dróg powiatowych
- Dla dróg gminnych - urząd gminy/miasta lub zarząd dróg miejskich/gminnych
- W miastach na prawach powiatu - prezydent miasta (wszystkie drogi z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych)
2. Wykazanie "szczególnie uzasadnionego przypadku"
Zarządca drogi może wydać zezwolenie tylko w "szczególnie uzasadnionych przypadkach". W praktyce oznacza to, że we wniosku musisz wykazać, że umieszczenie reklamy:
- Nie będzie powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu
- Nie utrudni ruchu pieszych
- Jest niezbędne dla prowadzenia działalności
3. Spełnienie wymogów bezpieczeństwa
Reklama nie może:
- Oślepiać lub wprowadzać w błąd uczestników ruchu
- Imitować znaków drogowych
- Zasłaniać znaków drogowych lub urządzeń bezpieczeństwa
- Blokować przejść dla pieszych, wjazdów, parkingów
- Utrudniać poruszania się osobom z niepełnosprawnościami
4. Zgodność z uchwałą krajobrazową (jeśli obowiązuje)
Od 2015 roku gminy mogą wprowadzać tzw. uchwały krajobrazowe, które dodatkowo regulują zasady umieszczania reklam. Jeśli taka uchwała obowiązuje w Twojej gminie, musisz spełnić także jej wymogi dotyczące:
- Wielkości reklam
- Ich wyglądu i kolorystyki
- Miejsc, gdzie można je umieszczać
- Dodatkowych opłat
Ile kosztuje legalne umieszczenie reklamy na chodniku?
Koszty umieszczenia reklamy w pasie drogowym składają się z kilku elementów:
Opłaty za zajęcie pasa drogowego
Wysokość opłat zależy od kategorii drogi i jest ustalana przez właściwą jednostkę samorządową. Opłatę oblicza się według wzoru:
Opłata = powierzchnia reklamy (m2) × liczba dni × stawka dzienna za 1 m2
Stawki dla dróg krajowych (2025):
Reklama własna (do 1 m2)
Umieszczona nad obiektem, w którym prowadzisz działalność, zawierająca tylko informacje o Twojej firmie
2 zł/dzień/m2
Dla reklam świetlnych: 4 zł/dzień/m2
Reklama informacyjna
Zawierająca informacje o gminie, powiecie, województwie (plany, mapy, tablice)
0,30 zł/dzień/m2
Inne reklamy
Wszystkie pozostałe rodzaje reklam
4 zł/dzień/m2
Dla reklam świetlnych: 8 zł/dzień/m2
Stawki dla dróg samorządowych:
Dla dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych stawki ustala właściwy organ samorządowy w drodze uchwały. Maksymalna stawka nie może przekroczyć 10 zł za jeden dzień zajmowania 1 m2 pasa drogowego.
W praktyce stawki wynoszą od 1 zł do 10 zł za m2/dzień w zależności od gminy i lokalizacji.
Przykładowe wyliczenie dla potykacza:
Przykład: Potykacz o powierzchni 1 m2, ustawiony na chodniku przy drodze gminnej przez 365 dni w roku, przy stawce 1,50 zł/dzień/m2:
1 m2 × 365 dni × 1,50 zł = 547,50 zł rocznie
Jeśli potykacz ma powierzchnię 0,5 m2, i tak płacisz jak za 1 m2 (powierzchnia mniejsza niż 1 m2 jest traktowana jak 1 m2).
Dodatkowa opłata reklamowa (jeśli obowiązuje uchwała krajobrazowa)
W gminach, które wprowadziły uchwałę krajobrazową, oprócz opłaty za zajęcie pasa drogowego może obowiązywać dodatkowa opłata reklamowa. Od 1 stycznia 2025 roku maksymalne stawki wynoszą:
- Część stała: do 3,72 zł dziennie (niezależnie od powierzchni)
- Część zmienna: do 0,34 zł dziennie za 1 m2
Jakie są kary za nielegalne umieszczenie reklamy?
UWAGA: Za umieszczenie reklamy w pasie drogowym bez zezwolenia zarządca drogi wymierza karę pieniężną w wysokości dziesięciokrotności opłaty, którą należałoby zapłacić za legalne zajęcie pasa drogowego (art. 40 ust. 12 ustawy o drogach publicznych).
Przykład rzeczywistej kary:
Sprawa przed NSA (wyrok z 16 maja 2018 r., sygn. akt II GSK 87/18):
Spółka powiesiła baner o wymiarach 8 × 8 m na konstrukcji przy budynku. Baner wisiał nad chodnikiem przez niecały miesiąc (27 dni). Prezydent miasta nałożył karę w wysokości 17.920 zł.
Wyliczenie kary: 64 m2 × 27 dni × 10 zł/dzień = 17.280 zł (dziesięciokrotność opłaty podstawowej 1.728 zł).
Dla typowego potykacza:
Jeśli przez 30 dni trzymasz potykacz o powierzchni 1 m2 na chodniku bez zezwolenia, przy stawce 1,50 zł/dzień/m2:
- Opłata podstawowa: 1 m2 × 30 dni × 1,50 zł = 45 zł
- Kara: 45 zł × 10 = 450 zł
Jeśli potykacz stoi przez rok:
- Opłata podstawowa: 1 m2 × 365 dni × 1,50 zł = 547,50 zł
- Kara: 547,50 zł × 10 = 5.475 zł
Jak uzyskać zezwolenie na potykacz?
Krok 1: Ustal, kto jest zarządcą drogi
Sprawdź w urzędzie gminy lub na stronie internetowej, kto zarządza drogą, przy której znajduje się Twój sklep. W większości przypadków będzie to urząd gminy/miasta.
Krok 2: Sprawdź uchwałę krajobrazową
Zapytaj w urzędzie, czy w Twojej gminie obowiązuje uchwała krajobrazowa i jakie są jej wymogi.
Krok 3: Przygotuj dokumentację
Złóż wniosek o zezwolenie na zajęcie pasa drogowego wraz z:
- Planem sytuacyjnym pokazującym lokalizację reklamy
- Projektem/wizualizacją reklamy z wymiarami
- Uzasadnieniem, dlaczego umieszczenie reklamy jest konieczne
Krok 4: Czekaj na decyzję
Zarządca drogi ma obowiązek wydać decyzję w ciągu miesiąca (w sprawie skomplikowanej - do 2 miesięcy). Decyzja może być pozytywna lub negatywna.
Krok 5: Opłać należności
Po otrzymaniu pozytywnej decyzji opłać należne składki w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.
Krok 6: Umieść reklamę
Dopiero po uzyskaniu zezwolenia i uiszczeniu opłat możesz umieścić reklamę w pasie drogowym.
Kiedy możesz nie otrzymać zezwolenia?
Zarządca drogi odmówi wydania zezwolenia, jeśli:
- Reklama będzie powodować zagrożenie bezpieczeństwa ruchu
- Utrudni ruch pieszych lub kołowy
- Zasłoni znaki drogowe lub urządzenia bezpieczeństwa
- Narusza wymogi uchwały krajobrazowej
- Nie wykazałeś "szczególnie uzasadnionego przypadku"
- Umieszczenie reklamy może uszkodzić drogę lub jej urządzenia
Alternatywy dla potykacza na chodniku
Jeśli nie chcesz zajmować się procedurą uzyskiwania zezwolenia lub zarządca drogi odmówił jego wydania, rozważ alternatywne rozwiązania:
Szyld na budynku
Możesz umieścić szyld na ścianie budynku (w granicach Twojej nieruchomości), pod warunkiem że nie wystaje nad pas drogowy. Jeśli wystaje - też potrzebujesz zezwolenia.
Reklama w witrynie
Umieszczenie reklamy wewnątrz lokalu, widocznej przez witrynę, nie wymaga żadnych zezwoleń.
Potykacz na własnej działce
Jeśli posiadasz kawałek terenu przed lokalem (np. ogródek, taras), możesz ustawić potykacz tam - bez zezwolenia.
Najczęstsze błędne przekonania
Mit 1: "Wszyscy tak robią, więc mogę i ja"
Prawda: To, że inne sklepy mają potykacze na chodniku, nie oznacza że są legalne. Wielu przedsiębiorców działa nielegalnie i może zostać ukaranych w każdej chwili.
Mit 2: "Reklama nie przeszkadza, więc jest legalna"
Prawda: Nawet jeśli potykacz nie utrudnia ruchu, nadal zajmuje pas drogowy i wymaga zezwolenia. To kwestia prawna, a nie faktyczna.
Mit 3: "To tylko mała reklama, nikt się nie przyczepi"
Prawda: Straż Miejska i zarządcy dróg regularnie kontrolują przestrzeń publiczną. Może minąć rok, ale kara może być naliczona za cały okres nielegalnego zajęcia pasa.
Mit 4: "Skoro płacę podatki, mam prawo do chodnika"
Prawda: Podatki nie dają Ci żadnych szczególnych praw do przestrzeni publicznej. Chodnik należy do gminy i jest zarządzany dla dobra wszystkich mieszkańców.
Co zrobić, jeśli otrzymałeś upomnienie lub mandat?
Jeśli Straż Miejska lub zarządca drogi zwrócił Ci uwagę na nielegalnie umieszczoną reklamę:
- Niezwłocznie usuń reklamę - to zatrzyma naliczanie dalszych kosztów
- Skontaktuj się z zarządcą drogi - zapytaj o możliwość uzyskania zezwolenia
- Złóż wniosek o zezwolenie - jeśli chcesz kontynuować reklamę legalnie
- Jeśli otrzymałeś decyzję o karze - masz 14 dni na odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego
Podsumowanie - najważniejsze informacje
Umieszczenie potykacza lub innej reklamy na chodniku przed sklepem jest możliwe, ale wymaga spełnienia określonych wymogów prawnych:
- Chodnik jest częścią pasa drogowego - to publiczna przestrzeń zarządzana przez gminę
- Potrzebujesz zezwolenia - wydawanego przez zarządcę drogi w formie decyzji administracyjnej
- Musisz płacić opłaty - od kilkuset do kilku tysięcy złotych rocznie, w zależności od wielkości reklamy i stawek
- Nielegalnie umieszczona reklama = kara 10-krotności opłaty - może to być kilka tysięcy złotych
- Odśnieżanie chodnika nie daje Ci praw - to Twój obowiązek ustawowy, a nie forma "czynszu"
- Sprawdź uchwałę krajobrazową - w Twojej gminie mogą obowiązywać dodatkowe ograniczenia
Nasza rada: Nie ryzykuj wysokich kar. Jeśli chcesz umieścić potykacz na chodniku, zrób to legalnie. Koszt zezwolenia i opłat może być niższy niż potencjalna kara, a przede wszystkim unikniesz problemów prawnych i konieczności natychmiastowego usunięcia reklamy w najmniej odpowiednim momencie.