Uregulowanie spraw spadkowych po rodzicach
Pytanie:
"Jakiej muszę dokonać procedury by przepisać gospodarstwo rolne wraz z zabudowaniem o obszarze 6,43 ha na siebie. W księdze wieczystej wpisany jest jako właściciel nieżyjący Teodor M., czyli mój ojciec. Wszystkie pozostałe dokumenty w geodezji i urzędzie miasta widnieją na Rozalię M. żonę zmarłego w związku z uwłaszczeniem ziemi w 1971 roku. Rozalia M., nieżyjącą od 1977, nie została wpisana do księgi, natomiast posiadam akt własności ziemi na w/w osobę. Nieżyjąca matka nie zostawiła testamentu. Po rodzicach zostało pięcioro dzieci z czego czworo w momencie śmierci było już na własnym utrzymaniu. Natomiast ja, jeden z synów opiekowałem się matką, prowadziłem gospodarstwo rolne i opłacałem wszystkie związane z tym podatki. W chwili obecnej mam 60 lat i wraz z żoną mieszkam w tym gospodarstwie. Jakich muszę dokonać procedur by stać się właścicielem tego gospodarstwa? Czy gospodarstwo musi być podzielone na równe części dla wszystkich dzieci? Czy sąd może wyznaczyć mnie jako jedynego spadkobiercę? Jakie muszę złożyć wnioski w sądzie? Jak długo trwa taki proces? Czy rodzeństwo może się zrzec prawa do spadku, a jeżeli nie, to co wtedy? Czy nie nabyłem własności gospodarstwa przez zasiedzenie? "
Odpowiedź prawnika: Uregulowanie spraw spadkowych po rodzicach
Poniższa odpowiedź została udzielona na pytanie zadane w dniu 23 października 2003 roku.
Nabycie własności całej spadkowej nieruchomości rolnej w drodze zasiedzenia jest możliwe dopiero po upływie 30 lat od momentu objęcia nieruchomości w samoistne posiadanie, czyli termin zasiedzenia upłynie dopiero w 2007 r. W analizowanym przypadku należy bowiem przyjąć, że posiadacz był w złej wierze, tj. miał świadomość, że nieruchomość mu nie przysługuje. Dla uzyskania własności całego gospodarstwa rolnego jest zatem konieczne przeprowadzenie postępowania spadkowego. Postępowanie zmierzające do uzyskania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku zostaje wszczęte na wniosek spadkobiercy. Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę i pozostałych spadkobierców. Podczas postępowania sąd bada z urzędu, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, ponieważ gospodarstwo rolne w momencie otwarcia spadku zarówno po matce, jak i po ojcu, czyli w roku 1971 i 1977 podlegało szczególnym regułom dziedziczenia. Przepisy szczególne dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych obowiązujące w 1971 i 1977 r. stanowiły, iż małżonek i dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie nieprzerwanie co najmniej od roku albo w chwili otwarcia spadku byli członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracowali w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo w chwili otwarcia spadku bądź prowadzili inne indywidualne gospodarstwa rolne, bądź też pracowali w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo w chwili otwarcia spadku były małoletnie lub uczęszczały do szkoły, albo w chwili otwarcia spadku były trwale niezdolne do pracy. Jeśli choć jeden z opisanych warunków został przez Pana spełniony, a żadne z Pana rodzeństwa nie spełniało ani jednego z wymogów wymienionych powyżej w momencie otwarcia spadku po ojcu (1971 r.) i matce (1977 r.), zostanie Pan powołany do dziedziczenia gospodarstwa rolnego jako jedyny spadkobierca. Jeżeli natomiast pozostałe rodzeństwo spełniało warunki uprawniające do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, powołane do dziedziczenia będą wszystkie dzieci spadkodawców w częściach równych. Po stwierdzeniu nabycia spadku możliwe jest jednak dokonanie działu spadku w ten sposób, iż pozostałe rodzeństwo postanowi, że całość gospodarstwa rolnego przypadnie Panu. W razie braku zgody wszystkich współspadkobierców, sąd przyzna (w postępowaniu działowym) gospodarstwo rolne temu z nich, który to gospodarstwo prowadzi lub stale w nim pracuje, pozostałym spadkobiercom przyznając spłaty od osoby, której przyznana zostanie całość gospodarstwa rolnego. Fakt, że nieżyjąca matka nie została wpisana w księdze wieczystej, nie ma znaczenia dla wpisania prawa własności aktualnych właścicieli, ponieważ do ujawnienia prawa własności w księdze wieczystej wystarcza, aby następstwo prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane odpowiednimi dokumentami (czyli stwierdzeniem nabycia spadku po ojcu i po matce; umową lub orzeczeniem o dziale spadku).
W związku z upływem czasu koniecznym do zasiedzenia nieruchomości - gospodarstwa rolnego (30 lat) na dzień dzisiejszy prostszym sposobem nabycia tego gospodarstwa byłoby złożenie w sądzie wniosku o stwierdzenie nabycia prawa przez zasiedzenie. Jednakże na dzień udzielenia odpowiedzi właściwym sposobem było przeprowadzenie postępowania spadkowego jak to zostało opisane wyżej.