13.2.2015

Paulina Kopańska

Aplikant Radcowski

Z dniem 10 stycznia 2015r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 1215/2012 tzw. Bruksela I bis

Po ponad dwuletnim vacatio legis, z dniem 10 stycznia 2015r., weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, które zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej L 351 z dnia 20 grudnia 2012r., zwane Bruksela I bis. Nowe rozporządzenie zastąpiło dotychczas obowiązujące rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r., znane powszechnie jako rozporządzenie Bruksela I. Po ponad dekadzie stosowania rozporządzenia Bruksela I, przyszedł czas na zmiany. Nowe rozporządzenie ma ogromne znaczenie prawne, gdyż stanowi filar szeroko pojętego europejskiego prawa procesowego.

Analizę kluczowych zmian rozpocząć należy od tej najistotniejszej. Na takie miano zasługuje rezygnacja przez unijnego prawodawcę z procedury exequatur, co w praktyce oznacza, że orzeczenie wydane w państwie członkowskim, może być wykonane w innym państwie członkowskim, bez konieczności prowadzenia postępowania o stwierdzenie wykonalności takiego orzeczenia, jak to miało miejsce dotychczas. W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art. 3 rozporządzenia Bruksela I bis pojęcie "sąd" należy rozumieć autonomicznie i na potrzeby rozporządzenia termin "sąd" oznaczać ma nie tylko organy zwane w państwach członkowskich sądami, ale także inne, wymienione w rozporządzeniu "organy w zakresie, w jakim są one właściwe w sprawach wchodzących w zakres stosowania wspomnianego rozporządzenia." Zgodnie z powyższym na Węgrzech w postępowaniu uproszczonym dotyczącym nakazu zapłaty (fizetési meghagyásos eljárás) terminem "sąd" objęty jest również notariusz (közjegyző), zaś   w Szwecji - w postępowaniu uproszczonym, dotyczącym nakazu zapłaty (betalningsföreläggande) i pomocy (handräckning) terminem „sąd” objęto nie tylko sąd ale i służbę komorniczą (kronofogdemyndigheten). Powyższe należy analizować łącznie z art. 2 rozporządzenia Bruksela I bis, który formułuje na potrzeby rozporządzenia definicję słowa "orzeczenie". We wspomnianym art. 2 litera a. znajdujemy definicję  "orzeczenia," które w rozporządzeniu ma być rozumiane również w sposób autonomiczny i ma oznaczać „każde orzeczenie wydane przez sąd państwa członkowskiego - niezależnie od tego, jak zostanie określone - w tym wyrok, postanowienie, nakaz, nakaz egzekucyjny oraz postanowienie w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania wydane przez urzędnika sądowego.” W praktyce orzeczeniem będzie również nakaz zapłaty wydany przez węgierskiego notariusza, czy też szwedzką służbę komorniczą. Jak uprzednio wskazano, oba organy w rozumieniu rozporządzenia w ściśle określonym zakresie mogą wydawać orzeczenia, które bez konieczności przeprowadzania procedury exequatur, będą mogły być wykonane w innym państwie członkowskim. Powyższe znajduje wyraz w art. 39 rozporządzenia Bruksela I bis, który stanowi, że: "orzeczenie wydane w państwie członkowskim, które jest wykonalne w tym państwie członkowskim, jest wykonalne w innym państwie członkowskim bez potrzeby stwierdzania jego wykonalności.

Kolejną potrzebną zmianą są modyfikacje regulacji dotyczącej umów jurysdykcyjnych. Analizując nowe przepisy należy zauważyć, że prawodawca miał zamiar wzmocnić znaczenia woli stron, wyrażonej w umowie jurysdykcyjnej. Regulację dotyczącą tej kwestii znajdujemy w art. 25 rozporządzenia 1215/2012, który stanowi, że „jeżeli strony, niezależnie od ich miejsca zamieszkania uzgodniły, że sąd lub sądy państwa członkowskiego powinny rozstrzygać spór już wynikły albo spór przyszły mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję, chyba że umowa ta jest nieważna pod względem materialnym, na mocy prawa danego państwa członkowskiego. Tak określona jurysdykcja jest jurysdykcją wyłączną, o ile strony nie uzgodniły inaczej.” Przytoczony przepis powoduje, że postanowienia zawarte w ważnej umowie jurysdykcyjnej mają pierwszeństwo przed innymi sądami, właściwymi według ogólnych reguł z rozporządzenia takimi jak. np. miejsce zamieszkania pozwanego. W tym miejscu trzeba mieć na uwadze fakt, iż strony nie mogą zawrzeć ważnej umowy jurysdykcyjnej w przypadkach, w których zastosowanie znajdzie art. 24. rozporządzenia Bruksela I bis, wskazujący na przypadki, w których niezależnie od miejsca zamieszkania stron, jurysdykcje wyłączną mają konkretne sądy – tzw. jurysdykcja wyłączna (wyjątek ten uregulowano w art. 25 pkt. 5 rozporządzenia Bruksela I bis) Kontynuując analizę art. 25 rozporządzenia 1215/2012, wskazać należy, iż w dalszej części przepis traktuje o formie umowy jurysdykcyjnej, wskazując iż taką umowę zawiera się:

• a) w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie;
• b) w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami; lub
• c) w handlu międzynarodowym - w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają.

Z uwagi na fakt, iż praktyka, dotycząca stosowania rozporządzenia Bruksela I, ujawniła braki w dotychczasowej regulacji, prawodawca zdecydował się na uregulowanie kwestii zmian również drogą elektroniczną. W art. 25 pkt 3. prawodawca wskazuje, iż „wszelkie przekazy elektroniczne umożliwiające trwały zapis umowy są traktowane na równi z formą pisemną.

Nadto istotną regulację zawiera punkt 5 omawianego przepisu, który mówi, że "umowę jurysdykcyjną, która stanowi część umowy podstawowej, traktuje się jak umowę niezależną od innych postanowień umowy podstawowej. Ważności umowy jurysdykcyjnej nie można podważać, opierając się jedynie na przesłance nieważności umowy podstawowej."

Powyższe zmiany ocenić należy pozytywnie i należy przy tym podkreślić, że unijny ustawodawca zrobił duży krok w kierunku przyspieszenia i uproszczenia procedury wykonywania orzeczeń pochodzących od sądów państw członkowskich co bez wątpienia ułatwi windykację na terenie państw członkowskich i może wpłynąć na szybsze wszczęcie procedury egzekucyjnej bez konieczności inicjowania procedury exequatur. Przełomem dla wielu dłużników może się okazać np. sytuacja, w której komornik będzie prowadził egzekucję na podstawie nakazu zapłaty wydanego przez węgierskiego notariusza. Prognozuje się również, że będzie rosła ilość zawieranych umów jurysdykcyjnych, które z uwagi na liberalizację warunków ich zawierania oraz zmian, częściej będą mogły mieć znaczenie procesowe.