7.10.2020

Zespół
e-prawnik.pl

Co to jest przedawnienie?

Przedawnienie oznacza  możliwość uchylenia się dłużnika od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu.

Przedawnienie polega więc na tym, że przysługujące komuś prawo nie może być egzekwowane w związku z tym, że nie zostało ono zrealizowane w określonym czasie, o ile zobowiązany podniesie zarzut przedawnienia. Istotny sens przedawnienia polega na tym, że po upływie określonego prawem terminu ten, przeciwko komu kieruje się roszczenie (czyli dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia (chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia; jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne).

Przykład:

Kowalski zawarł umowę pożyczki z Nowakiem, pożyczając mu określoną kwotę, ale nie wypłacił Nowakowi tej sumy; po upływie czasu wskazanego w ustawie (6 miesięcy - art. 722 K.c.) nastąpi przedawnienie roszczenia Nowaka, czyli - inaczej mówiąc - jeżeli Nowak wniesie wtedy pozew przeciwko Kowalskiemu o wypłacenie mu pożyczonej (przyrzeczonej) kwoty, Kowalski może powołać się na przedawnienie (podnieść zarzut przedawnienia), w następstwie czego sąd oddali powództwo Nowaka.

Należy pamiętać jednak, że ani sądy, ani inne organy państwowe powołane do rozstrzygnięcia sprawy nie mogą powoływać się na przedawnienie z urzędu. Decyzję o uwzględnieniu przedawnienia sąd może podjąć dopiero wtedy, gdy strona, przeciwko której przysługuje roszczenie, sama podniesie zarzut przedawnienia. 

Jednak jeśli dłużnikiem jest konsument, można domagać się spełnienia świadczenia tylko przed upływem terminu przedawnienia. Po upływie terminu przedawnienia w ogóle nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Co ulega przedawnieniu?

Przedmiotem przedawnienia mogą być wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe (czyli takie, które w pierwszej kolejności prowadzą do powiększenia bądź utrzymania dotychczasowego stanu majątkowego osoby uprawnionej). Jednak ze stosunku pracy podlegają przedawnieniu również roszczenia niemajątkowe (art. 291 K.p.). 

 Nie podlegają zaś przedawnieniu:

• roszczenia nie mające charakteru cywilnoprawnego - np. procesowe;
• uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia - np. prawa podmiotowe bezwzględnie, jak np. prawo własności,
• roszczenia niemajątkowe, np. służące ochronie dóbr osobistych,;
• cywilnoprawne roszczenia majątkowe w wyjątkowych, wyraźnie w ustawie przewidzianych przypadkach, np. roszczenia służące ochronie prawa własności nieruchomości. Wyjątkowo nie przedawnia się więc roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości, co jednak nie wyklucza jej zasiedzenia.

Jakie są skutki przedawnienia?

Roszczenie przedawnione nie gaśnie, czyli nie przestaje istnieć, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo zrealizowane.

W przypadku upływu terminu przedawnienia bowiem sąd oddali powództwo uprawnionego (wierzyciela), jeżeli tylko dłużnik podniesie zarzut przedawnienia. Roszczenie to nie korzysta wprawdzie z pełnej ochrony prawnej, ale nadal uznawane jest za prawnie istniejące; zatem dłużnik nie może domagać się zwrotu spełnionego po upływie terminu przedawnienia świadczenia, wynikającego z przedawnionego zobowiązania, jako nienależnego.

Nieuwzględnienie upływu terminu przedawnienia roszczenia wobec konsumentów

W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z tego uprawnienia sąd powinien rozważyć w szczególności:

1. długość terminu przedawnienia;
2. długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
3. charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Kiedy przedawniają się roszczenia?

Terminy przedawnienia są określone przez normy prawa bezwzględnie wiążące, czyli takie które nie mogą być zmienione poprzez umowę stron. Strony więc nie mogą zawrzeć w swojej umowie postanowień, które by wydłużały bądź skracały terminy przedawnień, gdyż takowe postanowienia będą bezwzględnie nieważne.

Ogólne terminy przedawnienia to 3 i 6 lat (w przepisach szczególnych występują też inne terminy przedawnienia określonych roszczeń). Koniec terminu przedawnienia przypada przy tym na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.

3-letni okres przedawnienia obejmuje roszczenie:

• o świadczenie okresowe, czyli takie, które polega na tym, że dłużnik obowiązany jest spełniać je periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu. Przykładami takich świadczeń mogą być czynsz najmu, świadczenia rentowe czy odsetki.
• związane z prowadzeniem działalności gospodarczej - w tym wypadku istotne znaczenie ma to, komu roszczenie przysługuje. Powinna to być osoba fizyczna lub prawna, która profesjonalnie i zarobkowo zajmuje się działalnością gospodarczą, a równocześnie roszczenie jej jest związane z tym właśnie zakresem aktywności (więc na przykład jeżeli Kowalski, który jest przedsiębiorcą, pożyczył pieniądze Nowakowi jako kolega, to owa pożyczka nie będzie podpadała pod trzyletni okres przedawnienia)

6-letni okres przedawnienia odnosi się do wszelkich innych roszczeń nie objętych trzyletnim okresem przedawnienia ani dla których przepisy nie przewidują innych terminów przedawnienia. Przedawnienie sześcioletnie jest bowiem regułą.

Przepisy szczególe przewidują jednak w pewnych przypadkach inne terminy przedawnienia, na przykład 6 miesięcy (np. roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z utraty rzeczy wniesionych do hotelu - art. 848 K.c.), 1 rok (np. roszczenia z umowy składu - 859[9] K.c.), 2 lata (np. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy - art. 554 K.c.), 3 lata (np. roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntów Skarbu Państwa lub gruntów jednostek samorządu terytorialnego), 5 lat (np. roszczenia z tytułu zapisu - art. 981 K.c.).

Przepisy obowiązujące na dzień dzisiejszy nie ustanawiają terminu przedawnienia dłuższego niż 10 lat.

Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia. Zasady te stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Gdy doszło do przedawnienia roszczenia, z którego wynikają odsetki - odsetki te, jako świadczenie akcesoryjne, ulegają przedawnieniu wraz z roszczeniem głównym. Jeśli natomiast do wygaśnięcia zobowiązania doszło z innych przyczyn, np. poprzez opóźnioną zapłatę, albo jeśli doszło do przerwania biegu przedawnienia w stosunku do roszczenia odsetkowego - wówczas roszczenie odsetkowe nabywa samodzielności i przedawnia się, jako okresowe, w terminie 3 lat (tak: Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. I ACa 795/2005). 

Zgodnie z art. 125 K.c., roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem 6 lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat.

Roszczenia ze stosunku pracy ulegają - co do zasady - przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jednakże roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Jeśli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem organu powołanego do rozstrzygania sporów, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą w trybie określonym w kodeksie pracy przed takim organem, ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody (zob. art. 291 K.p.).

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. umownie).

Jak oblicza się termin przedawnienia?

Bieg terminów przedawnienia rozpoczyna się zazwyczaj (o ile przepisy szczególne same nie wskazują, od kiedy należy je liczyć) od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli od dnia, w którym wierzyciel skutecznie mógł żądać świadczenia od dłużnika. Z reguły wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego - w szczególności od wezwania dłużnika do wykonania świadczenia w najwcześniej możliwym terminie. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie (czyli o zaprzestanie określonych działań) rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu albo przerwaniu.

Zawieszenie polega na tym, że przy ustalaniu biegu terminów przedawnienia nie uwzględnia się okresów, w których występowały okoliczności uniemożliwiające dochodzenie roszczeń przez uprawnionego. Nastepujące typy zdarzeń powodują zawieszenie biegu przedawnienia:

• roszczenia przysługujące dzieciom przeciwko ich rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
• roszczenia przysługujące osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym nad nimi opieką lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
• roszczenia przsługujące jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
• siła wyższa, jeżeli uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przed sądem lub innym organem państwowym świadczenia/spełnienia roszczenia (np. ustanie działalności sądów).

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się więc, a rozpoczęty ulega zawieszeniu: 

1. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2. co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3. co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

Z kolei przerwę biegu przedawnienia powodują trzy zdarzenia:

1. podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do egzekwowania roszczeń danego rodzaju;
2. uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. wszczęcie mediacji.

Bieg przedawnienia przerywa się zatem:

1. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Po przerwaniu biegu przedawnienia w zasadzie termin przedawnienia zaczyna biec od nowa. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Pamiętaj, że:

• Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (czyli zobowiązać się do wykonania roszczenia, pomimo upływu terminu przedawnienia). Takowe zrzeczenie się, aby być ważną czynnością, musi zostać zakomunikowane wierzycielowi. Może ono być dokonane dopiero po upływie terminu przedawnienia i jest czynnością nieodwołalną.
• Jeżeli pomimo upływu terminu przedawnienia dłużnik spełni świadczenie, to nie może się on później domagać jego zwrotu, powołując się na to, że termin przedawnienia upłynął i że miał prawo już nie wykonywać danego świadczenia. Spełnił on bowiem należne w świetle prawa zobowiązanie.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).