Miejsce pobytu dziecka a władza rodzicielska
Sąd rozwodowy powierzył obojgu rodzicom wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem, przy czym określił miejsce pobytu dziecka przy matce. Następnie sąd rejonowy w składzie jednego sędziego zmienił orzeczenie zawarte w wyroku rozwodowym w ten sposób, że ustalił miejsce pobytu małoletniego przy ojcu. Rozpoznając zażalenie uczestniczki, Sąd Okręgowy powziął wątpliwości dotyczące składu sądu (czy powinien to być jeden sędzia, czy jeden sędzia i dwóch ławników) i przedstawił je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. W odpowiedzi SN podjął uchwałę podjął uchwałę:
Sprawa o zmianę zawartego w wyroku orzekającym rozwód rozstrzygnięcia o miejscu pobytu dziecka podlega rozpoznaniu przez sąd w składzie jednego sędziego.
Ogólna zasada co do składu sądu zawarta jest w art. 47 § 1 k.p.c., z którego wynika, że w pierwszej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi Inaczej. Zasada ta (przez art. 13 § 2 k.p.c.) ma zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym, z wyjątkiem ustanowionym w art. 509 k.p.c., zgodnie z którym skład ławniczy jest przewidziany w sprawach o przysposobienie oraz o pozbawienie lub o ograniczenie władzy rodzicielskiej. Sąd Okręgowy miał wątpliwości, czy sprawę o zmianę pobytu dziecka, określonego już w prawomocnym wyroku orzekającym rozwód rodziców, należy traktować jako sprawę o "ograniczenie władzy rodzicielskiej". Nie ma definicji tego pojęcia ani katalogu mieszczących się w nim spraw.
SN przypomniał, że art. 509 k.p.c. ma charakter wyjątkowy, toteż powinien być wykładany ściśle, a w razie istotnych wątpliwości – zwężająco. Wskazówek dostarczają tu przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Widać w nich wyraźne rozróżnienie między władzą rodzicielską nad dzieckiem a utrzymywaniem kontaktów z dzieckiem, które niewątpliwie wiążą się z miejscem jego przebywania. Z art. 58 § 1 i art. 113 § 1 k.r.o. wynika, że utrzymywanie kontaktów z dzieckiem (prawo do nich), nie jest składnikiem władzy rodzicielskiej. Skoro zaś osobista styczność z dzieckiem jest determinowana miejscem jego pobytu, to miejsce to – jego określenie lub zmiana – nie stanowi elementu władzy rodzicielskiej w rozumieniu art. 95 k.r.o. Pogląd ten utrwalony jest również w orzecznictwie. Także w europejskiej konwencji o wykonywaniu praw dzieci, sporządzonej w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1128), prawo styczności z dzieckiem zostało ściśle powiązane z miejscem jego pobytu (art. 1 ust. 3).
W tej sytuacji orzekanie o miejscu pobytu dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy władza rodzicielska żadnego z rodziców nie została odjęta ani ograniczona, w żaden sposób nie wpływa na jej zakres ani jej nie uszczupla. Zdaniem SN nie ma także podstaw do twierdzenia, aby orzeczenie dotyczące ustalenia miejsca pobytu dziecka wiązało się bezpośrednio z wykonywaniem pieczy (art. 95 § 1 k.r.o.), rozumianej jako zespół obowiązków i uprawnień rodzicielskich obejmujących troskę o dziecko, dbanie o jego komfort psychiczny, wychowanie i rozwój. Oczywiście jeżeli rodzice nie mieszkają razem, to miejsce pobytu dziecka musi być określone przy którymś z nich. Sama zmiana tego miejsca nie zmienia zakresu władzy rodzicielskiej, a w szczególności nie ogranicza władzy tego rodzica, u którego dziecko przebywało przed dokonaną zmianą. Nie powinna także, choć pewne zmiany są nieuniknione, prowadzić do ograniczenia kontaktów z dzieckiem. Utrzymywanie kontaktów jest obowiązkiem rodziców, szczególnie ze względu na psychiczny rozwój dziecka. Obowiązki te – a także władza rodzicielska – nie ustają zresztą również wtedy, gdy dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a bezpośrednią pieczę nad nim sprawuje opiekun lub rodzina zastępcza (art. 113[1] § 2 k.r.o.).
Niezależnie od powyższego SN zwrócił uwagę, iż skład ławniczy został zarezerwowany dla spraw o szczególnym znaczeniu społecznym, wymagających wyjątkowo wnikliwej i wszechstronnej oceny. Sprawa o ustalenie miejsca pobytu dziecka takiego szczególnego znaczenia nie ma.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 roku, sygn. akt III CZP 20/11
Zespół
e-prawnik.pl
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?