Stan faktyczny
4 lata temu pracowałem dla ogromnej firmy (doskonale prosperującej) w Polsce. W związku ze swoim wykształceniem (3 studia wyższe) i zainteresowaniami próbowałem się przenieść do działu planowania finansowego. W tym celu poza godzinami pracy (używając starych danych firmy, żeby zilustrować przydatność i umożliwić czytającym zrozumienie) przygotowałem 80 stronicowa prezentacje (wykraczającą zupełnie poza moje obowiązki; nie miałem wpisanej w umowie o pracy klauzuli, że wszystko co stworzę także poza godzinami pracy należy do mojego ówczesnego pracodawcy) w jaki sposób firma może dodatkowo zarobić kilka milionów dolarów powiększając swój udział rynkowy (poprzez lepszą koordynacje działów sprzedaży, marketingu, dystrybucji). Prezentacje przekazałem dyrektorowi finansowemu pytając czy było by dla mnie miejsce w dziale planowania finansowego. Potem zostało to przekazane do dyrektora zarządzającego, który przekazał to dyrektorowi sprzedaży. Przez pół roku nie otrzymałem odpowiedzi. Zostałem zmuszony do opuszczenia firmy. Na co przystałem, jako że chciałem pracować dla działu planowania, a nie kontynuować pracę na swoim dotychczasowym stanowisku w dziale systemów finansowych. Ku mojemu zaskoczeniu w Sylwestra (01.01.2005) usłyszałem od Dyrektora Firmy na Kraje Europy Południowej, że moje opracowanie "jest wciąż aktualne". Osoba ta nie miała prawa wiedzieć, że moje opracowanie istnieje. Fakt, że ten człowiek dowiedział się o mojej prezentacji oznacza, że przez wiele lat mój dokument żył swoim życiem. Chciałbym zapytać czy prawa własności intelektualnej wygasają np. przed upływem 5 lat? Dlaczego moje opracowanie / prezentacja była i jest wykorzystywana przez dział sprzedaży owej firmy, podczas gdy mnie zmuszono do opuszczenia firmy? Co mogę zrobić dalej? Do kogo (jakiego prawnika) się zwrócić, by upomnieć ową (bardzo bogatą) firmę, że w ten sposób się nie postępuje? Jakie mogły by być szacunkowe koszty?
Opinia prawna
Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:
-
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r., Nr 80 poz. 904 ze zmianami),
-
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2001 r., Nr 49 poz. 508 ze zmianami).
Ochrona na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
W przedstawionym stanie faktycznym niezwykle istotne znaczenie mają podane przez Pana szczegóły. Na ich podstawie można uznać, że stworzone przez Pana opracowanie posiada jednocześnie charakter utworu w rozumieniu prawa autorskiego (chronionego prawem autorskim) jak i projektu racjonalizatorskiego, którego prawna regulacja ochrony twórcy znajduje się w ustawie prawo własności przemysłowej.
Opracowanie, które Pan stworzył ma charakter utworu, ponieważ posiada on dwie cechy niezbędne do uznania danego wytworu za utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Opracowanie to jest bowiem przejawem działalności twórczej (cecha oryginalności), gdyż jest wytworem stworzonej przez Pana koncepcji, pomysłu, a także posiada indywidualny charakter (cecha indywidualności), gdyż przedstawia nowe, indywidualne rozwiązania. Posiadanie przez opracowanie tych dwóch cech wystarcza za uznanie takiego opracowania za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, będącego przedmiotem ochrony prawno - autorskiej. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ochrona prawno – autorska powstaje w razie stworzenia utworu ustalonego w jakiejkolwiek postaci, bez względu na sposób jego wyrażenia, przeznaczenia lub wartości. Do objęcia danego utworu ochroną prawną nie jest wobec tego konieczne zgłoszenie danego utworu do określonej instytucji czy też oznaczenie go specjalnym znakiem (jak w prawie amerykańskim – poprzez dodanie znaku ©).
Duże znaczenie dla prawnej oceny przedstawionego stanu faktycznego ma okoliczność, że opracowanie wykonał Pan jako pracownik pewnej firmy (dalej: Firmy). Zgodnie z ogólną zasadą wyznaczoną przez art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, majątkowe prawa autorskie do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, przechodzą na pracodawcę w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej. Aby jednak majątkowe prawa autorskie do utworu stworzonego przez pracownika przeszły na pracodawcę, konieczne jest stwierdzenie, iż utwór ten powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.
Aby ocenić, czy ta okoliczność w analizowanym stanie faktycznym miała miejsce, należy dokonać analizy Pańskich obowiązków pracowniczych, określonych w umowie o pracę. Na podstawie informacji przekazanych przez Pana (tj. zatrudnienie w dziale, który nie zajmował się kwestiami zawartymi w stworzonym przez Pana opracowaniu, wykonanie opracowania poza godzinami pracy, we własnym zakresie w domu) można uznać, że stworzony przez Pana utwór nie podlega regulacji art. 12 prawa autorskiego, tj. majątkowe prawa autorskie do tego utworu nie przechodzą niejako automatycznie na pracodawcę. Przyjmując taką okoliczność należy stwierdzić, że majątkowe prawa autorskie do stworzonego przez Pana opracowania należą tylko do Pana, a Pański były pracodawca nie ma żadnych praw do tego opracowania.
Prawa do utworu obejmują autorskie osobiste prawo do utworu oraz majątkowe prawo do utworu. Zgodnie z art. 16 prawa autorskiego, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
-
autorstwa utworu,
-
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
-
nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
-
decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
-
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Cechą autorskich praw osobistych jest ich nierozerwalna więź z twórcą, powodująca, iż osobistych praw autorskich nie sposób się zrzec ani przenieść na osobę trzecią. Inne znaczenie ma natomiast majątkowe autorskie prawo do utworu, które obejmuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Majątkowe prawa autorskie do utworu mają charakter zbywalny, tj. podlegają przeniesieniu na osoby trzecie.
W analizowanym stanie faktycznym mamy do czynienia z dysponowaniem utworu stworzonego przez Pana. Brak jest natomiast jakichkolwiek informacji na temat rzeczywistego wykorzystania tego utworu przez poprzedniego pracodawcę, tj. skorzystania z rozwiązań zaproponowanych w opracowaniu. Podane przez Pana okoliczności faktyczne wskazują jednak na prawdopodobieństwo wykorzystania Pańskiego opracowania.
W związku z zaistniałą sytuacją, przysługują Panu następujące uprawnienia wynikające z prawno – autorskiej ochrony stworzonego przez Pana utworu:
-
W zakresie autorskich praw osobistych do najistotniejszych uprawnień należy prawo do zaznaczenia autorstwa opracowania poprzez oznaczenie go swoim nazwiskiem lub pseudonimem oraz do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
-
W zakresie majątkowych praw autorskich przysługuje Panu wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim ewentualnie prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez osoby trzecie (tj. przez byłego pracodawcę).
Należy zauważyć, że w analizowanym przypadku naruszenie majątkowych praw autorskich polegać będzie na korzystaniu z Pańskiego opracowania przez byłego pracodawcę, jednak nie zostało definitywnie stwierdzone, że korzystanie z opracowania przyniosło określony efekt, tj. rzeczywiście skorzystano z zaproponowanych przez Pana w opracowaniu rozwiązań. Niezależnie od powyższego, przysługują Panu określone uprawnienia za naruszenie Pańskich osobistych i majątkowych praw autorskich.
Roszczenia twórcy wynikające z naruszenia majątkowych praw autorskich
Roszenia wynikające z naruszenia majątkowych praw autorskich twórcy określone są w art. 79 Prawa autorskiego. Na podstawie tego przepisu twórca może domagać się od podmiotu dokonującego naruszenia :
-
zaniechania naruszeń
-
usunięcia skutków niedozwolonych działań
-
wydania uzyskanych korzyści
-
zapłacenia w podwójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia (art. 79 ust.1 PrAut)
Powyższe uprawnienia ulegają modyfikacjom w przypadku udowodnienia sprawcy zawinionego naruszania majątkowych praw autorskich. Wówczas twórca może domagać się zapłaty stosownego wynagrodzenia w potrójnej wysokości a także żądać naprawienia szkody na podstawie kodeksu cywilnego. Niezależnie od zawinienia, jeżeli naruszenie majątkowych praw autorskich nastąpiło w ramach prowadzonej przez sprawcę naruszenia działalności gospodarczej, uprawniony może domagać się od sprawcy uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na Fundusz Promocji Twórczości (art.79 ust.2 PrAut).
Roszczenie o zaniechanie naruszeń dotyczy przyszłości i polega na żądaniu zaprzestania dokonywania bezprawnego korzystania z cudzego utworu w sposób niedozwolony przez ustawodawcę. Wystąpienie o wydanie uzyskanych korzyści możliwe jest tylko w sytuacji uzyskania takich korzyści przez podmiot bezprawnie naruszający prawa autorskie i korzyści te w sposób bezsporny powiązane są z wykorzystywanym prawem autorskim. Pomiędzy utworem a uzyskanymi korzyściami musi istnieć związek przyczynowy.
Odmienne jest natomiast roszczenie o zapłatę wielokrotności (podwójnej albo potrójnej) należnego wynagrodzenia. Jest to uprawnienie niezależne od uzyskania przez podmiot naruszający jakichkolwiek korzyści. Zapłata należnego wynagrodzenia wynika bowiem z samego bycia twórcą danego utworu (w analizowany przypadku: opracowania). Twórca może żądać podwójnego wynagrodzenia w każdym wypadku naruszenia. W przypadku gdy naruszenie było zawinione, twórca uprawniony jest do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę należnego wynagrodzenia w potrójnej wysokości. O zawinieniu podmiotu bezprawnie korzystającego z majątkowych praw autorskich można mówić zarówno w przypadku winy umyślnej (sprawca chciał naruszyć prawo lub też wiedział o możliwości naruszenia prawa i z taką sytuacją godził się) jak i w przypadku winy nieumyślnej przejawiającej się w postaci lekkomyślności lub niedbalstwa. Ponieważ Pana były pracodawca występuje w profesjonalnym obrocie gospodarczym, należało od niej wymagać dbałości o legalne jej funkcjonowanie na każdym polu działalności. Również wykorzystywanie Pańskiego opracowania bez wynagrodzenia dla jego twórcy jest przejawem braku profesjonalizmu i niedbalstwa w działalności byłego pracodawcy. Dlatego też można przyjąć, iż naruszenie majątkowego prawa autorskiego przez byłego pracodawcę jest zawinione. Uzasadnia to z kolei żądanie zapłaty należnego twórcy wynagrodzenia w potrójnej wysokości.
Przyjęcie, iż naruszenie majątkowego prawa autorskiego nastąpiło w sposób zawiniony pozwala zgłosić roszczenie o naprawienie wyrządzonej naruszeniem szkody. Żądanie naprawienia szkody jest niezależne od roszczenia o zapłatę potrójnego wynagrodzenia. Podstawą prawną dla wystąpienia z takim roszczeniem jest art. 415 k.c.
Należy jednak podkreślić, iż warunkiem skutecznego domagania się od sprawcy naruszenia w/w należności jest wykazanie istnienia przesłanek do wystąpienia z odpowiednimi roszczeniami. Zgodnie bowiem z zasadą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Z przedstawionej w analizowanym stanie faktycznym sytuacji wynika, że będzie Pan zobowiązany wykazać takie fakty jak :
-
posiadanie praw autorskich do opracowania (tu w szczególności wykazanie, że opracowanie zostało stworzone przez Pana poza obowiązkami wynikającymi z umowy o pracę, co przesądza o tym, iż majątkowe prawa autorskie do opracowania przysługują wyłącznie Panu, a nie byłemu pracodawcy)
-
naruszenie majątkowych praw autorskich poprzez wykazanie bezpłatnego korzystania z opracowania Pana autorstwa,
-
wykazanie wysokości ewentualnych szkód, które poniósł Pan w wyniku dokonanego naruszenia.
Roszczenia twórcy wynikające z naruszenia osobistych praw autorskich
Niezależnie od roszczeń za naruszenie majątkowych praw autorskich, przysługują Panu uprawnienia z tytułu naruszenia osobistych praw autorskich do stworzonego przez Pana opracowania. Zgodnie z art. 78 ust. 1, roszczenia te przysługują w razie zagrożenia autorskich osobistych praw do utworu. Nie jest konieczne wykazanie rzeczywistego naruszenia, lecz jedynie istnienie zagrożenia takiego naruszenia. W przypadku zagrożenia naruszenia osobistych praw autorskich, twórca może żądać od osoby lub podmiotu, które takie zagrożenie spowodowała, zaniechania takiego działania. W analizowanym przypadku może Pan więc żądać od byłego pracodawcy, aby zapewnił Panu nadzór na sposobem korzystania z Pańskiego opracowania. W razie dokonanego naruszenia osobistych praw autorskich, przysługuje Panu natomiast roszczenie o dokonanie czynności potrzebnych do usunięcia skutków tego naruszenia. Jeżeli naruszenie to było zawinione, na Pana wiosek sąd może przyznać Panu odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Analogicznie jak w przypadku roszczeń z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich, ciężar udowodnienia istnienia zagrożenia naruszenia oraz samego naruszenia osobistych praw autorskich spoczywać będzie na Panu.
Czas trwania praw autorskich
Czas trwania i tym samym ochrony majątkowych praw autorskich wynosi 70 lat od dnia śmierci twórcy. Natomiast osobiste prawa majątkowe są nieograniczone w czasie.
Sugerowane postępowanie
Z uwagi na fakt, iż Pańskie opracowanie może być wykorzystane przez Pana byłego pracodawcę, powinien Pan uświadomić mu, iż opracowanie to objęte jest ochroną wynikającą z prawa autorskiego. Powinien Pan przedstawić swe żądania na piśmie (tj. żądanie wydania opracowania, zaprzestania korzystania z niego w chwili obecnej i w przyszłości oraz wynagrodzenia za dotychczasowe korzystanie z opracowania). Pismo to należy skierować do byłego pracodawcy listem poleconym, za zwrotnym potwierdzeniem odbioru, gdyż pismo to może stanowić ważny materiał dowodowy w ewentualne sprawie sądowej.
Z uwagi na wagę opracowania i możliwe korzyści z jego wykorzystania, zalecane jest skorzystanie z usług profesjonalnego doradcy prawnego, specjalizującego się w ochronie praw autorskich i powierzenie mu prowadzenia sprawy.
Ochrona na gruncie ustawy prawo własności przemysłowej
Wykonane przez Pana opracowanie nosi jednocześnie znamiona projektu racjonalizatorskiego, w rozumieniu ustawy prawo własności przemysłowej. Zgodnie z art. 7 ust. 1 powołanej ustawy, przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji. W analizowanym stanie faktycznym nie wskazano, czy u Pana byłego pracodawcy obowiązywał regulamin racjonalizacji. Jeżeli regulamin taki nie obowiązywał, oznacza to, że były pracodawca nie mógł skorzystać z Pańskiego opracowania jak z projektu racjonalizatorskiego. Oznacza to, że całkowita i wystarczająca ochrona Pańskiego opracowania nastąpi na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.