Sąd będzie pełnił rolę arbitra, a inicjatywa dowodowa spocznie na stronach postępowania – to jedna z kluczowych zmian wprowadzanych w podpisanej przez Prezydenta RP nowelizacji Kodeksu postępowania karnego.
Przeniesienie z sądu na strony postępowania głównych obowiązków przeprowadzenia dowodu w procesie karnym – czyli zwiększenie kontradyktoryjności – ma ograniczyć przewlekłość postępowań i stworzyć lepsze warunki do wyjaśnienia prawdy materialnej i poszanowania praw uczestników procesu. Oceniając aktualny model postępowania w sprawach karnych projektodawca stwierdził, że jego podstawową wadą jest zbędna dwutorowość.
Z jednej strony w toku postępowania przygotowawczego zmierza się do wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy i zabezpieczenia w możliwie szerokim zakresie dowodów dla sądu, z drugiej zaś całe postępowanie dowodowe jest powtarzane przed sądem. Chcąc zaradzić takiej dwutorowości zredukowano znaczenie postępowania dowodowego prowadzonego na etapie przygotowawczym, jednocześnie zwiększając rolę kontradyktoryjnego wyjaśniania faktów sprawy w sądzie. W nowelizacji zastrzeżono też, że w wyjątkowych przypadkach również sędziowie będą mogli wprowadzić do procesu dowód.
Po zmianach zwiększy się też zakres postępowań, w których będzie można zawierać porozumienia procesowe. Dzięki temu więcej spraw będzie mogło zakończyć się np. ugodą i dobrowolnym poddaniem się karze. Pozwoli to dodatkowo przyspieszyć działanie wymiaru sprawiedliwości i odciążyć sądy.
Po wejściu w życie nowelizacji nowy kształt zyskają też przepisy dotyczące postępowania odwoławczego. Poszerzona zostanie możliwość tzw. orzekania reformatoryjnego. Polega ono na zmianie orzeczenia sądu I instancji przez sąd II instancji, poprzez rozstrzygnięcie istoty sprawy. Dotychczas dominującą rolą sądów apelacyjnych była funkcja kasacyjna – a więc odsyłanie spraw do ponownego rozpatrzenia przez sąd I instancji.
Konsekwencją przemodelowania postępowania w sprawach karnych jest konieczność zapewnienia szerokiego dostępu do obrony z urzędu. Tylko na etapie postępowania przygotowawczego wyznaczenie obrońcy z urzędu wymagało będzie wykazania braku możliwości poniesienia kosztów obrony. W postępowaniu sądowym wyznaczenie obrońcy z urzędu następować będzie na wniosek oskarżonego, bez związku z jego sytuacją majątkową.
Wyznaczenie obrońcy z urzędu nie jest jednak równoznaczne z obciążeniem Skarbu Państwa wynikłymi z tego kosztami. Istnieje bowiem możliwość obciążenia oskarżonego kosztami wyznaczenia obrońcy z urzędu w zależności od wyniku postępowania.
Nowelizacja wprowadza również przepisy, których celem jest ograniczenie zbyt długiego stosowania aresztu tymczasowego. Ten kierunek zmian jest zgodny z uwagami zgłaszanymi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.
W ramach zmian w Kodeksie podwyższono do 1/4 płacy minimalnej (czyli obecnie do 400 zł) kwotę, po przekroczeniu której kradzież będzie traktowana nie jak wykroczenie, ale jak przestępstwo. Podniesienie progu przyspieszy rozpatrywanie tego typu spraw. Jeśli ktoś dokona kradzieży poniżej 400 zł to popełni wykroczenie i będzie groziło mu m.in.: do 30 dni aresztu, skazanie na prace społeczne, czy też mandat w wysokości do 1000 zł. Wprowadzenie tej zmiany jest odpowiedzią na wielokrotnie formułowane postulaty związane z potrzebą podniesienia kwoty progowej, jako nieodzwierciedlającej obecnych realiów ekonomicznych i wzrostu minimalnego oraz średniego wynagrodzenia w ciągu ostatnich 15 lat, tj. od wejścia w życie Kodeksu postępowania karnego w 1998r.
Ponadto po zmianach w Kodeksie osoby prowadzące w stanie nietrzeźwości pojazdy inne niż mechaniczne (np. rower) będą odpowiadały za wykroczenie, a nie jak do tej pory za przestępstwo. Oznacza to m.in., że sądy będą poświęcać zdecydowanie mniej czasu na zajmowanie się sprawami dotyczącymi np. pijanych rowerzystów. Ta modyfikacja jest podyktowana nieskutecznością obowiązujących od kilkunastu lat rozwiązań. Pomimo groźby dotkliwych kar liczba nietrzeźwych rowerzystów nie spadła.
W zasadniczej części ustawa wejdzie w życie od 1 lipca 2015r., co powinno korzystnie wpłynąć na możliwość przygotowania się przez wymiar sprawiedliwości do wdrożenia zmian.
www.prezydent.pl