Wszedł w życie program „Nowoczesne Więziennictwo”

19.9.2022

17 września br. weszła w życie część przepisów zawartych w programie „Nowoczesne Więziennictwo”. Ustawy składające się na program powstały w Ministerstwie Sprawiedliwości pod kierunkiem wiceministra Michała Wosia.

Nowe przepisy to m.in. likwidacja przywilejów w korzystaniu przez skazanych z opieki zdrowotnej, wzmocnienie bezpieczeństwa w zakładach karnych, lepsze wyszkolenie i skuteczność Służby Więziennej, rozszerzenie pracy więźniów, rozwój dozoru elektronicznego, koniec z ignorowaniem kary więzienia. Tak kompleksowej zmiany w więziennictwie nie było od 25 lat.

Likwidacja absurdów i przywilejów

Dotąd więźniowie kierowani są do lekarzy, w tym specjalistów, poza kolejnością i systemem udzielania świadczeń zdrowotnych. Więźniom przysługuje prawo do opieki medycznej, ale nie ma uzasadnienia, by korzystali ze służby zdrowia na lepszych warunkach niż ogół Polaków objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Dlatego reforma wprowadza zasadę udzielania świadczeń zdrowotnych osobom pozbawionym wolności z zachowaniem reguł obowiązujących wszystkich pacjentów.

Ponadto skazani mają być obciążani kosztami badań laboratoryjnych w przypadku pozytywnego wyniku badania na obecność substancji psychoaktywnej. Kosztów takich badań nie powinien ponosić budżet państwa, na który składają się podatnicy.

Nowe przepisy ograniczą też składanie absurdalnych skarg przez więźniów, takich jak zażalenie na posiłek … sprzed sześciu lat. Jeden z więźniów w ciągu pół roku wysłał tyle skarg, że same znaczki pocztowe, za które płaciła Służba Więzienna, kosztowały 26 tys. zł.

Rozmowy telefoniczne staną się dostępne na równych zasadach dla wszystkich osadzonych. Osadzeni nie będą mogli organizować tzw. telekonferencji, podczas których pod jeden numer dzwoniło kilku przestępców. Dzięki nowym przepisom takie połączenia będą natychmiast przerywane, a sprawcy poniosą konsekwencje.

W sposób racjonalny uregulowano zasady opuszczania przez osadzonych jednostek penitencjarnych i brania przez nich udziału w zajęciach sportowych, kulturalnych czy oświatowych. Kodeks karny wykonawczy wprowadza ścisły limit takich wyjść, które będą przyznawane skazanym uczestniczącym w procesie resocjalizacji.

Wzmocnienie bezpieczeństwa

Wygoda osadzonego nie może być stawiana ponad bezpieczeństwo funkcjonariuszy Służby Więziennej, stąd bardzo głębokie zmiany w kodeksie karnym wykonawczym, ale też w ustawach o SW.

Zmiany wprowadzą szereg rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo w zakładach karnych. Zgodnie z nowymi rozwiązaniami funkcjonariusze Służby Więziennej wykonując czynności służbowe będą mieli prawo podjąć pościg, np. jeżeli zbieg znajduje się w polu widzenia funkcjonariusza lub jest znany kierunek jego ucieczki.

Jako zasada wprowadzony będzie udział skazanych w posiedzeniach sądowych w formie zdalnej, co umożliwi zmniejszenie kosztów konwojowania więźniów, często między odległymi miastami.

Powstanie Inspektorat Wewnętrzny Służby Więziennej, który zajmie się zwalczaniem przestępstw, np. narkotykowych, popełnianych przez więźniów, a także wzmocnioną kontrolą działań funkcjonariuszy.

Praca dla więźniów

Program „Praca dla więźniów”, który przynosi świetne efekty, zostanie jeszcze bardziej rozszerzony. Przed 2016 r. odsetek zatrudnionych więźniów wynosił tylko 36 proc. Dziś, mimo ograniczeń związanych z pandemią, zatrudnionych jest 88 proc. skazanych zdolnych do pracy.

Nowe przepisy oznaczająm.in., że skazani, odbywający karę pozbawienia wolności, będą mogli wykonywać pracę na terenie jednostki penitencjarnej, by spłacić orzeczone wobec nich grzywny.

Regulacje pozwolą też na szybkie włączenie skazanych do udziału w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych. Pozwoli to na wsparcie służb ratunkowych w pomocy ludziom znajdującym się w sytuacji zagrożenia życia, zdrowia lub groźby utraty mienia.

Rozwój dozoru elektronicznego

Do niedawna dozór elektroniczny ograniczał się do skazanych na rok więzienia. Dziś, po wejściu w życie nowelizacji zwiększającej górną granicę wykonywania w Systemie Dozoru Elektronicznego (SDE), kary pozbawienia wolności do roku i 6 miesięcy. W związku z tym została przeprowadzona przez Ministerstwo Sprawiedliwości niezbędna rozbudowa systemu SDE.

Program „Nowoczesne Więziennictwo” przewiduje dalsze poszerzenie i usprawnienie stosowania dozoru elektronicznego dla sprawców lżejszych przestępstw. Działające w zakładach karnych komisje penitencjarne zyskają upoważnienie do wydawania zezwoleń na odbywanie kary w SDE skazanym, którzy rozpoczęli odbywanie kary nie przekraczającej cztery miesiące. Przyspieszy to rozpatrywanie wniosków i odciąży sądy, które obecnie się tym zajmują.

W przypadku więźniów skazanych na dłuższe kary, ostatnie pół roku pobytu w zakładzie karnym będą mogli odbyć w SDE. Pozwoli to kontrolować wdrożenie się skazanych do życia na wolności.

Koniec ignorowania kary więzienia

Plagą wymiaru sprawiedliwości jest ogromna liczba przestępców skazanych prawomocnie na karę więzienia, którzy uchylają się od wykonania kary. W drugiej połowie 2021 r. zaledwie 4,27 proc. skazanych dobrowolnie stawiło się do odbycia kary. Wykorzystywali przepisy nieskuteczne w egzekwowaniu kary. Nic nie grozi dziś za jej unikanie, a policja mogła zatrzymać i doprowadzić skazanego do więzieniu dopiero po wydaniu polecenia przez sąd.

Reforma kończy z tym procederem. Skazany zostanie natychmiast doprowadzony do zakładu karnego przez policję, bez uprzedniego wezwania przez sąd. Jeśli sprawca będzie się ukrywać, zostanie za nim wydany list gończy, który co do zasady będzie rozpowszechniony za pomocą internetu, a dane o skazanym trafią do internetowej bazy danych poszukiwanych prowadzonej przez policję. Dodatkowo przy rozpatrywaniu wniosków o przedterminowe zwolnienie sąd będzie brał pod uwagę, czy ktoś uchylał się od odbycia kary.

Nowe rozwiązania w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw

Celem ustawy jest poprawa warunków bezpieczeństwa jednostek penitencjarnych i warunków wykonywania obowiązków przez funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, ochrona społeczeństwa przed sprawcami najcięższych przestępstw, usprawnienie procedur wykonywania kar i tymczasowego aresztowania, a także poprawa skuteczności wykonania kary pozbawienia wolności, poszerzenie możliwości odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego oraz zwiększenie oddziaływania prewencji ogólnej i indywidualnej w przypadku niektórych typów przestępstw, bez podwyższenia zagrożenia karą.

Zmiany stanowić mają „kompleksowe podejście do rozwiązania najbardziej żywotnych problemów” funkcjonariuszy w ich codziennej służbie. Nowe rozwiązania mają wzmocnić ochronę społeczeństwa przed „transferem umiejętności” do krajowych i międzynarodowych grup przestępczych, zapobiegać rekrutacji do tych grup oraz radykalizacji osadzonych, tj. skazanych lub tymczasowo aresztowanych. Ustawa ma ponadto wyeliminować sprzeczności wynikłe z wielokrotnych nowelizacji ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy.

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r.:

przewiduje między innymi możliwość pozostawiania bez rozpoznania wniosków, skarg i próśb osadzonych, uznanych za oczywiście bezzasadne;
wprowadza minimalny standard w zakresie korzystania przez skazanych pozbawionych wolności z samoinkasujących aparatów telefonicznych;
przyznaje prokuratorowi prawo udziału w posiedzeniu w przedmiocie wstrzymania wykonania orzeczenia, którego skutkiem byłoby zwolnienie skazanego z Zakładu Karnego albo Aresztu Śledczego;
doprecyzowuje przepisy dotyczące zawiadamiania pokrzywdzonych (ich przedstawicieli albo opiekunów) i świadków o opuszczeniu Zakładu Karnego przez sprawcę;
zmierza do poprawy skuteczności osadzania w ZK w związku z utrzymującą się od lat dużą liczbą skazanych, którzy nie stawiają się do odbycia kary i w tym zakresie przewiduje m.in. wydawanie listów gończych i ich rozpowszechnianie przede wszystkim w Internecie;
wprowadza zmiany w zakresie zdalnych posiedzeń sądu penitencjarnego z udziałem skazanego;
modyfikuje zasady i tryb udzielania zezwoleń na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego;
wprowadza możliwość zaliczania na poczet kary za nieuiszczoną grzywnę – w przypadku skazanych odbywających karę pozbawienia wolności – możliwość zaliczenia na poczet takiej kary prac porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych SW oraz innych podmiotów, m.in. samorządu terytorialnego albo spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu lub województwa;
ułatwia przekształcanie zakładów karnych w areszty śledcze i odwrotnie;
przewiduje ujednolicenie kompetencji komisji penitencjarnej w dziedzinie ustalania indywidualnych programów oddziaływania oraz indywidualnych programów terapeutycznych;
wprowadza nowe kryterium klasyfikacji skazanych, tzn. ich stosunek do popełnionego przestępstwa;
doprecyzowuje warunki zwiększonej izolacji i zabezpieczenia wobec skazanych i tymczasowo aresztowanych objętych szczególną ochroną eliminuje konieczność sporządzania projektów indywidualnych programów oddziaływania przed wyrażeniem przez skazanych zgody na współudział w ich opracowaniu i wykonaniu;
umożliwia osadzonym udział w usuwaniu skutków sytuacji kryzysowych i klęsk żywiołowych, bez konieczności kierowania ich do pracy i tym samym spełniania wymogów formalnych i administracyjnych związanych z wykonywaniem pracy;
wprowadza zasadę, że osadzony ponosi koszty swojej korespondencji, w tym korespondencji urzędowej z możliwością zastosowania odstępstwa w tym zakresie w szczególnie uzasadnionym wypadku;
doprecyzowuje przepisy dotyczące cel mieszkalnych (ich wyposażenia i panujących w nich warunków);
uzupełnia regulację dotyczącą przedmiotów, których skazany nie może posiadać poza depozytem;
wprowadza zryczałtowaną miesięczną opłatę za dodatkowy sprzęt elektryczny lub elektroniczny (np. radio, TV, komputer, czajnik elektryczny) posiadany w celi za zgodą dyrektora ZK;
dostosowuje przepisy dotyczące lokowania przez skazanych środków pieniężnych (pozostałych po wywiązaniu się ze zobowiązań), eliminując archaiczną instytucję książeczki oszczędnościowej;
w zakresie kar dyscyplinarnych uzupełnia ich katalog o pozbawienie skazanego możliwości korzystania z widzeń i samoinkasującego aparatu telefonicznego przez okres do 28 dni (kara umieszczenia w celi izolacyjnej na okres do 28 dni ma być wymierzana obligatoryjnie nie tylko za czynną napaść na funkcjonariusza, ale również za każde naruszenie jego nietykalności cielesnej);
modyfikuje generalną zasadę, że w postępowaniu wykonawczym właściwy jest sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji (właściwy będzie sąd, w którego okręgu skazany ma miejsce stałego pobytu);
wprowadza pojęcie „substancji psychoaktywnej”, obejmując nim alkohol, środki odurzające, substancje psychotropowe, ich prekursory, środki zastępcze lub nowe substancje psychoaktywne.

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2023 r. Część zmian, w tym związanych z prawem do odbywania rozmów telefonicznych przez skazanych
i tymczasowo aresztowanych, ma obowiązywać po upływie 14-dniowej vacatio legis.