24.7.2008
A.J.
Zespół e-prawnik.pl
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości
S. Coleman pracowała w kancelarii adwokackiej w Londynie od stycznia 2001 r. w charakterze asystentki prawnej. W 2002 r. urodziła niepełnosprawne dziecko, którego stan wymaga specjalistycznej i szczególnej opieki. Opiekę tę zapewnia dziecku zasadniczo ona sama.
W dniu 4 marca 2005 r. S. Coleman z własnej woli odeszła z pracy, co spowodowało rozwiązanie umowy o pracę z jej byłym pracodawcą. W dniu 30 sierpnia 2005 r. wniosła powództwo do Employment Tribunal, London South przeciwko byłemu pracodawcy, w którym podnosi, że została przymuszona do rozwiązania stosunku pracy i że traktowano ją mniej przychylnie niż innych pracowników z tego względu, że jest głównym opiekunem niepełnosprawnego dziecka. Twierdzi, że takie traktowanie zmusiło ją do zaprzestania pracy u byłego pracodawcy. W uzasadnieniu swojej skargi przedstawia okoliczności faktyczne składające się, według niej, na dyskryminację lub molestowanie, ponieważ w podobnych okolicznościach rodzice dzieci, które nie są niepełnosprawne, byli traktowani inaczej. Utrzymuje między innymi, że były pracodawca odmówił jej po powrocie z urlopu macierzyńskiego powrotu na stanowisko pracy, jakie zajmowała dotychczas, że odmówił jej również korzystania z elastycznego czasu pracy oraz że czyniono obraźliwe i nie na miejscu komentarze wobec niej i jej dziecka.
W tych okolicznościach Employment Tribunal zwrócił się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości celem ustalenia, czy wykładni dyrektywy dotyczącej równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz.U. L 303, s. 16) należy dokonywać w ten sposób, że zakazuje ona dyskryminacji bezpośredniej ze względu na niepełnosprawność oraz że zakazuje molestowania związanego z niepełnosprawnością wyłącznie wobec pracownika, który sam jest niepełnosprawny, lub czy stosuje się również do pracownika, który sam nie jest niepełnosprawny, lecz który jest mniej korzystnie traktowany z uwagi na niepełnosprawność swego dziecka, któremu zapewnia podstawową opiekę stosowną do stanu zdrowia.
Trybunał (wielka izba) orzekł, co następuje:
1) Wykładni dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, a w szczególności jej art. 1 oraz 2 ust. 1 i 2 lit. a), należy dokonywać w ten sposób, że zakaz dyskryminacji bezpośredniej, jaki przewidują, nie ogranicza się tylko do osób, które same są niepełnosprawne. Jeśli pracodawca traktuje pracownika, który sam nie jest niepełnosprawny, mniej przychylnie niż traktuje, traktował lub traktowałby innego pracownika w porównywalnej sytuacji i gdy wykazano, że mniej korzystne traktowanie tego pracownika związane jest z niepełnosprawnością jego dziecka, któremu zapewnia on zasadniczą opiekę stosowną do potrzeb, to takie traktowanie jest sprzeczne z zakazem dyskryminacji bezpośredniej, o której mowa w art. 2 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy.
2) Wykładni dyrektywy 2000/78, a w szczególności jej art. 1 oraz 2 ust. 1 i 3 należy dokonywać w ten sposób, że przewidziany w nich zakaz molestowania nie jest ograniczony tylko do osób, które same są niepełnosprawne. Jeśli zostanie wykazane, że mające miejsce wobec pracownika, który sam nie jest niepełnosprawny, niepożądane zachowanie stanowiące molestowanie ma związek z niepełnosprawnością jego dziecka, któremu pracownik ten zapewnia zasadniczą opiekę, stosownie do potrzeb tego dziecka, to takie zachowanie jest sprzeczne z zakazem molestowania, o którym mowa w art. 2 ust. 3 dyrektywy.
Trybunał przypomniał, że dyrektywa definiuje zasadę równego traktowania jako zasadę oznaczającą brak jakiejkolwiek dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej, między innymi ze względu na niepełnosprawność, i że stosuje się do wszystkich osób w odniesieniu do warunków zatrudnienia i pracy, łącznie z warunkami zwalniania i wynagradzania.
ETS stwierdził, że o ile dyrektywa zawiera przepisy mające na celu uwzględnienie szczególnych potrzeb osób niepełnosprawnych, o tyle okoliczność ta nie pozwala na wysnucie wniosku, że ustanowiona w dyrektywie zasada równego traktowania powinna być interpretowana w sposób zawężający, to znaczy zakazując wyłącznie dyskryminacji bezpośredniej ze względu na niepełnosprawność i obejmując wyłącznie same osoby niepełnosprawne.
Potrzebujesz porady prawnej?
Jak uzyskać 500 zł z programu „Rodzina 500 plus”?
Najważniejsze informacje o programie Program „Rodzina 500 plus” to 500 zł miesięcznie na drugie i kolejne dziecko do ukończenia 18 roku życia. Rodziny o niskich dochodach otrzymają wsparcie także na pierwsze dziecko po spełnieniu kryterium dochodowego. Wniosek o świadczenie wychowawcze można złożyć w gminie, za pośrednictwem Poczty Polskiej oraz przez internet: (...)
Jak skorzystać z bonu turystycznego 500+?
Polski Bon Turystyczny Polski Bon Turystyczny jest formą wsparcia dla polskich rodzin oraz branży turystycznej w związku z trudną sytuacją gospodarczą wywołaną epidemią COVID-19. Za pomocą bonu można zapłacić za usługi hotelarskie lub imprezy turystyczne w Polsce do końca marca 2022 r. ##baner## Ważne dla osoby uprawnionej do bonu Świadczenie w formie bonu turystycznego będzie (...)
Jak orzeka się o niepełnosprawności?
Kiedy występuje niepelnosprawność? Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełnosprawność, (...)
Dyskryminacja w pracy ze względu na chore dziecko
Pracodawca nie może mniej korzystnie traktować podwładnego ze względu na niepełnosprawność jego potomka. W wyroku z 17 lipca 2008 r. Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał, że prawo wspólnotowe chroni pracownika, który jest dyskryminowany ze względu na niepełnosprawność swojego dziecka (sprawa C-303/06, Coleman/Attridge Law i Steve Law). S. Coleman pracowała w kancelarii (...)
Przetwarzanie danych przy rekrutacji pracowników a RODO
Jak potencjalni pracodawcy powinni przetwarzać dane osobowe kandydatów do pracy zgodnie z RODO, czyli ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych? Jakie dane kandydatów mogą pozyskiwać i jak długo mogą je przetwarzać? Rekrutacja po nowemu 25 maja 2018 roku we wszystkich krajach należących do Unii Europejskiej zaczęło być stosowane Ogólne Rozporządzenie (...)
Nowe uprawnienia niepełnosprawnych
Z jakich nowych uprawnień np. do świadczeń medycznych mogą teraz skorzystać niektóre osoby niepełnosprawne? Jakie prawa zyskali rodzice niepełnosprawnych dzieci? - Przeczytaj. Rehabilitacja osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności Nowe przepisy przewidują korzystne zmiany dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności - dodatkowe pieniądze na leczenie i (...)
Jak uzyskać zasiłek macierzyński?
Komu przysługuje zasiłek macierzyński? Zasiłek macierzyński przysługuje: pracownikom, członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osobom, które wykonują pracę nakładczą (czyli tzw. pracę chałupniczą, która jest wykonywana w domu i w godzinach wybranych przez pracownika, na podstawie umowy o pracę nakładczą; (...)
Ułatwienia dla rodzin z osobami niepełnosprawnymi
W Sejmie o II etapie „Za życiem” Sejm rozpoczął prace nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Ma on zapewnić realizację drugiego etapu Programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”. Jego podstawowym zadaniem jest wspieranie rodzin z osobami niepełnosprawnymi, w szczególności (...)
PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) jest funduszem celowym działającym na mocy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych którego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz ich zatrudnianie. Środki (...)
Dla kogo świadczenie „Dobry Start”?
Na czym polega program „Dobry Start”? Program „Dobry Start” to inwestycja w edukację polskich dzieci. To 300 zł jednorazowego wsparcia dla wszystkich uczniów rozpoczynających rok szkolny. Rodziny otrzymają świadczenie bez względu na dochód. To wsparcie dla 4,6 miliona uczniów. Świadczenie dobry start przysługuje raz w roku na dziecko uczące (...)
Jakie prawa przysługują kobiecie w ciąży i po urodzeniu dziecka, z jakiego wsparcia może korzystać świeżo upieczona mama, jaki urlop jej przysługuje? Dowiedz się więcej. Czy kobieta w ciąży, która jest zatrudniona na umowę o pracę, może zostać zwolniona? Co do zasady, od momentu zajścia w ciążę do dnia porodu, a także później przez cały okres urlopu macierzyńskiego, (...)
Senat za II etapem programu „Za życiem” Po wprowadzeniu pierwszego etapu programu „Za życiem” czas na jego kolejną odsłonę. Dzięki uchwaleniu przez Senat nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych II etap programu „Za życiem” już za chwilę stanie się faktem. Nowa ustawa wprowadza stworzenie (...)
Emp@tia Dobry Start - Złóż wniosek o świadczenie „dobry start”
1 lipca ruszyło przyjmowanie wniosków o świadczenie z programu Emp@tia „Dobry Start”. To po 300 zł raz w roku dla każdego ucznia rozpoczynającego rok szkolny. Świadczenie "Dobry Start" przysługuje raz w roku na rozpoczynające rok szkolny dzieci do ukończenia 20 roku życia. Dzieci niepełnosprawne uczące się w szkole otrzymają je do ukończenia przez nie 24 roku życia. Program „Dobry (...)
Jak najkorzystniej zatrudnić nianię?
Kim jest niania i kto ją zatrudnia? Niania sprawuje opiekę indywidualną, co oznacza, że opiekuje się tylko jednym dzieckiem bądź rodzeństwem, w pełni uwzględniając potrzeby każdego z nich. Dzięki temu dzieci są nie tylko bezpieczne, ale też rozwijają się psychofizycznie w warunkach domowych. Niania może sprawować opiekę nad dziećmi w różnym wieku (od 20 tygodnia życia (...)
Kto może otrzymać zasiłek opiekuńczy?
Komu przysługuje zasiłek opiekuńczy? Zasiłek opiekuńczy przysługuje wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, a więc: pracownikom, członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osobom wykonującym pracę nakładczą, osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej (...)
Wsparcie osób niepełnosprawnych na rynku pracy
Osoby niepełnosprawne nie są skazane na brak pracy. Mogą sobie radzić na rynku pracy równie dobrze jak pełnosprawni pracownicy. Instrumenty wsparcia Warto powiedzieć o instrumentach wsparcia, które wspomagać mają zatrudnienie osób niepełnosprawnych, a które funkcjonują na gruncie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu (...)
Jak dostać orzeczenie o niepełnosprawności dla dziecka?
Jeżeli Twoje dziecko jest niepełnosprawne, możesz uzyskać orzeczenie, które to potwierdzi. Dzięki niemu dziecko może skorzystać z wielu ulg i przywilejów. Sprawdź, jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności. ##baner## Kto może uzyskać orzeczenie? Takie orzeczenie może dostać dziecko, które ma mniej niż 16 lat i spełnia WSZYSTKIE poniższe warunki: ma ograniczoną (...)
Sprawdź jakie masz prawa w pracy za granicą
1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Od tego dnia Polacy zatrudnieni w krajach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (czyli w Islandii, Lichtensteinie i Norwegii) objęci zostali ochroną, jaką gwarantuje koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego. Od kwietnia 2006 r. zasady koordynacji mają także zastosowanie do Polaków podejmujących (...)
500+ na nowy okres świadczeniowy
Zawnioskuj o 500+ na nowy okres świadczeniowy Już 1 lipca ruszyło przyjmowanie wniosków online o „500+” na nowy okres świadczeniowy. Dotyczy to rodzin zainteresowanych kontynuowaniem korzystania z tej formy wsparcia, jak i tych, które chcą dopiero dołączyć do rządowego programu „Rodzina 500+”. Im wcześniej złożymy wniosek, tym szybciej otrzymamy świadczenie (...)
Wsparcie dla rodzin „Za życiem”
Celem ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw jest realizacja działań wymienionych w programie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2016 r. w sprawie programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”. Realizacja II etapu Programu kompleksowego (...)
Ulga rehabilitacyjna do rozliczenia za 2021 rok
Podatnik będący osobą niepełnosprawną i posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, który ponosi wydatki na cele rehabilitacyjne lub na cele ułatwiające wykonywanie czynności życiowych, może w zeznaniu rocznym odliczyć od dochodu (przychodu) niektóre z tych wydatków w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Z odliczenia (przy spełnieniu odpowiednich warunków) (...)
Komu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny?
Jaka pomoc finansowa przysługuje osobie niepełnosprawnej według ustawy o świadczeniach rodzinnych? Od dnia 1 maja 2004 r. obowiązują nowe przepisy w zakresie świadczeń rodzinnych, które regulują m.in. świadczenia przyznawane osobom niepełnosprawnym lub rodzinom, które wychowują niepełnosprawne dziecko. Obecnie osoba niepełnosprawna może zostać wsparta zasiłkiem (...)
Urlop okolicznościowy - kiedy i ile dni przysługuje?
Czym jest urlop okolicznościowy? Urlop okolicznościowy to zwolnienie z pracy udzielane przez pracodawcę ze względu na szczególne okoliczności, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej wykonywanie. Komu pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu okolicznościowego? Obowiązek zwolnienia pracownika od pracy Pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od (...)
Ustawa o bonie turystycznym gotowa
Ustawa o Polskim Bonie Turystycznym przewiduje przyznanie osobom pobierającym świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, świadczenia w formie bonu w wysokości 500 zł na każde dziecko, przeznaczonego na sfinansowanie usług hotelarskich lub imprez turystycznych realizowanych na terenie kraju; przyznania osobom wychowującym (...)
Prawa taty Ojcostwo wiąże się nie tylko z obowiązkami, ale także z pewnymi przywilejami. Dowiedz się, jakie uprawnienia przysługują mężczyznom wychowującym dzieci. Do najważniejszych uprawnień przysługujących mężczyznom wychowującym dzieci należą m.in.: urlop ojcowski, zwolnienie od pracy z tytułu urodzenia dziecka, urlop rodzicielski, urlop wychowawczy, możliwość obniżenia (...)
Czy warto zapisać dziecko do klubu dziecięcego?
Klub dziecięcy - czyli co? Klub dziecięcy jest jedną z form opieki nad małymi dziećmi (do 3 r.ż.), których celem jest pomoc rodzicom w godzeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi (opieką nad dziećmi). Realizuje te same funkcje, które pełni żłobek, ale w mniejszym zakresie ze względu na krótszy czas przebywania w nim dzieci. W klubie dziecięcym dziecko ma zapewnioną (...)
Jak ubiegać się o refundację wynagrodzenia i składek ZUS niepełnosprawnych pracowników?
Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego został ustawowo zobowiązany do określenia szczegółowych zasad dokonywania takiej refundacji. 7 listopada 2007 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007 r. w sprawie refundacji wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenia społeczne pracodawcy zatrudniającemu osoby (...)
Ulga na dzieci w rozliczeniu PIT za 2021 rok
Komu przysługuje ulga prorodzinna? Prawo do odliczenia od podatku kwoty tzw. ulgi prorodzinnej i otrzymania dodatkowego zwrotu z tytułu tej ulgi przysługuje podatnikowi, który w roku podatkowym: 1. w stosunku do małoletniego dziecka: wykonywał władzę rodzicielską; pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało; sprawował opiekę poprzez (...)
Wczorajszy Dzień Ojca to dobra okazja, by lepiej przyjrzeć się prawom przysługującym mężczyznom wychowującym dzieci. Sprawdź przewodnik MPiPS po uprawnieniach ojców w Polsce. To doskonała okazja do podziękowania wszystkim ojcom za ich trud wychowawczy, a także do przypomnienia, jakie prawa przysługują mężczyznom wychowującym dzieci. Do najważniejszych uprawnień (...)
Co po likwidacji Funduszu Alimentacyjnego?
Od 1 maja 2004 r. Fundusz Alimentacyjny przestał już funkcjonować, w jego miejsce państwo wprowadziło inny rodzaj pomocy. Jednak pewnym jest, że wysokość pomocy socjalnej państwa zmaleje. Dlaczego zlikwidowano Fundusz Alimentacyjny? Główną przyczyną jest bardzo dynamiczny wzrost ilości osób korzystających ze świadczeń - powodowało to wzrost nakładów państwa (...)
Dzień Ojca to okazja do podziękowania wszystkim ojcom za ich trud wychowawczy, a także do przypomnienia, jakie prawa przysługują mężczyznom wychowującym dzieci. ##baner## Urlop ojcowski Mężczyznom wychowującym dzieci przysługuje urlop ojcowski w wymiarze do dwóch tygodni. Ojcowie mogą skorzystać z tego urlopu w jednej lub dwóch częściach w dowolnie wybranym przez siebie (...)
Urlop macierzyński - Najważniejsze informacje o urlopie macierzyńskim
Ile trwa urlop macierzyński? Obecnie urlopy macierzyńskie przysługują pracownicy w poniższym wymiarze (art. 180 § 1 obecnego Kodeksu pracy): 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia (...)
„Za życiem” - wsparcie kobiet w ciąży i rodzin
Kto może skorzystać z uprawnień w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”? Może z nich skorzystać: każda kobieta w ciąży i jej rodzina (w zakresie informacji i poradnictwa na temat rozwiązań wspierających rodzinę), rodziny, w których przyjdzie albo przyszło na świat ciężko chore dziecko (tzn. ciężko i nieodwracalnie upośledzone (...)
Odliczenie od dochodów wydatków na cele rehabilitacyjne dziecka
3 kwietnia 2019 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie (sygn. akt SK 13/16) w sprawie skargi konstytucyjnej B. K. dotyczącej odliczenia od dochodów wydatków na cele rehabilitacyjne dziecka w PIT. Wydatki na cele rehabilitacyjne dziecka i PIT a Konstytucja Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 26 ust. 7e ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym (...)
Jakie wynagrodzenie należy się za pracę?
Istotą stosunku pracy jest odpłatność. Wynagrodzenie za pracę jest więc obowiązkowym i okresowym świadczeniem ze stosunku pracy, którego pracownik może skutecznie się domagać. Jakie akty prawne określają warunki wynagradzania? Warunki wynagradzania określają między innymi stawki, składniki i sposób obliczania wysokości wynagrodzenia za pracę oraz innych (...)
Na jakich zasadach wydawane są karty parkingowe? Zgodnie z dyspozycją art. 6 ust 1 ustawy z dnia 23 października 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustawkarty parkingowe wydane na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 30 czerwca 2014 roku zachowały ważność tylko do dnia określonego jako data ważności karty, nie dłużej niż (...)
Może zapisać dziecko do żłobka?
Czym jest żłobek? Chcesz wrócić do pracy po urlopie macierzyńskim albo wychowawczym? A może chcesz zacząć nową pracę? Zapisz swoje dziecko do żłobka. Żłobek jest jedną z kilku form opieki nad małymi dziećmi (do 3 r.ż.), których celem jest pomoc rodzicom w godzeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi (opieką nad dziećmi). Ma wspierać rodziców w opiece (...)
Uprawnienia pracownicze rodziców
Ochrona kobiet w ciąży Stan ciąży pracownicy powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica (...)
Pracownicze Plany Kapitałowe - informacje dla pracowników
Z dniem 1 stycznia 2019 r. weszła w życie ustawa o pracowniczych planach kapitałowych. Pracownicze Plany Kapitałowe obejmą stopniowo: od 1 lipca 2019 r. – firmy zatrudniające co najmniej 250 osób według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r.; od 1 stycznia 2020 r. – firmy zatrudniające co najmniej 50 osób według stanu na dzień 30 czerwca 2019 r.; od 1 lipca (...)
Oświadczenia i wnioski mające wpływ na wysokość zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych
Objaśnienia podatkowe Objaśnienia podatkowe MF z 30 grudnia 2022 r. dotyczą oświadczeń i wniosków mających wpływ na wysokość zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (dalej:zaliczka lub zaliczki), które obliczają i pobierają płatnicy tego podatku. Poniżej wskazano, co z nich wynika. Objaśnienia zawierają ogólne wyjaśnienia na temat podmiotów (...)
