Projekt ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego rolników

Co nowego przewiduje projekt?

Ubezpieczenie społeczne rolników, tak jak dotychczas dzielić się będzie na dwa ubezpieczenia: wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe. Odnośnie zasad obejmowania ubezpieczeniem nie wprowadzono generalnych zmian. Tak jak dotychczas, z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników podlega rolnik oraz jego domownik, (który obecnie nazwany został osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności rolniczej) jeżeli gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny produkcji rolnej, jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu (np. z tytułu zatrudnienia lub prowadzenia pozarolniczej działalności), albo nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo świadczeń z ubezpieczeń społecznych (tj. zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego przyznanych na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa). Pozostały krąg osób obejmowany ubezpieczeniem społecznym rolników, w pełnym bądź ograniczonym zakresie, z mocy ustawy albo dobrowolnie, nie uległ generalnym zmianom.

Projekt uściślił definicję gospodarstwa rolnego.

Za gospodarstwo rolne uznawać się będzie wszystkie nieruchomości rolne, będące w posiadaniu rolnika, czyli grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne. Jednocześnie zdefiniowano i ograniczono krąg osób, które mogą uzyskać status osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności rolniczej (w gospodarstwie rolnym lub dziale specjalnym), wyłącznie do członków rodziny rolnika lub jego małżonka. Dopuszczono jednak możliwość ubezpieczenia jako osobę współpracującą konkubenta rolnika. Dotychczas funkcjonował w tej kwestii nieprecyzyjny przepis, że domownikiem rolnika może być osoba bliska rolnikowi.

W nowym systemie ubezpieczenia społecznego rolników rolnicy i osoby współpracujące będą mogły nadal, tak jak obecnie, podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeżeli po 3-letnim nieprzerwanym okresie podlegania temu ubezpieczeniu podejmą prowadzenie pozarolniczej działalności, o ile będzie to działalność prowadzona wyłącznie w niewielkim rozmiarze. Kryterium pozostania w systemie rolnym nie będzie jednak, jak obecnie, stanowić forma opodatkowania tej działalności, a kryterium dochodowe.

Co roku, do końca maja, przeprowadzana będzie przez KRUS weryfikacja uprawnień tych osób do dalszego podlegania ubezpieczeniu w KRUS na podstawie wskaźnika dochodowego, a nie jak dotychczas w terminie do 14 lutego na podstawie kwoty należnego podatku dochodowego od tej działalności. Obliczenie wskaźnika dochodowego, według wzoru określonego w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, dla osób prowadzących pozarolniczą działalność ubezpieczonych w ZUS, będzie obowiązkiem ubezpieczonego. Wskaźnik dochodowy uprawniający do pozostania w KRUS nie może przekroczyć 0,5. Wskaźnik ten określa rozmiar prowadzonej pozarolniczej działalności na poziomie dotychczasowym. Zasady ustalania wskaźnika dochodowego zawiera projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Generalnej zmianie uległy w projekcie zasady opłacania składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, z którego finansowane są emerytury i renty dla rolników. Składka na to ubezpieczenie uzależniona została od wielkości posiadanego gospodarstwa rolnego wyrażonej w ha przeliczeniowych.

Podstawę wymiaru tej składki stanowi najniższa emerytura. Najniższy poziom składki wynosić będzie 40% najniższej emerytury kwartalnie. Składka w tej wysokości opłacana będzie za wszystkich ubezpieczonych w gospodarstwach rolnych poniżej 3 ha przeliczeniowych oraz działach specjalnych. Od ubezpieczonych w gospodarstwach rolnych od 3 do 5 ha przeliczeniowych składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe wynosić będzie 45% najniższej emerytury. W gospodarstwach większych składka wzrastać będzie o 3% za każdy pełny ha przeliczeniowy powyżej 5 ha. Osobom prowadzącym podwójną działalność - rolniczą i pozarolniczą dodatkowo składka wzrośnie o 400 zł kwartalnie. Maksymalny poziom składki nie może przekroczyć wysokości sumy najniższej składki na ubezpieczenia rentowe i emerytalne, opłacanej przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność ubezpieczonych w ZUS, czyli 32,52% trzykrotności kwoty stanowiącej 60% przeciętnego wynagrodzenia.

Przy tak ustalonym poziomie składek, przyjmując za podstawę wymiaru składek aktualną kwotę najniższej emerytury, wynoszącą od 1 marca 2004 r. 562,58 zł, składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za każdego ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym, dla którego źródłem utrzymania jest wyłącznie gospodarstwo rolne, wyniesie:
- w gospodarstwie rolnym do 3 ha przeliczeniowych - 225,03 zł kwartalnie, co wynosi 75,01 zł miesięcznie,
- w gospodarstwie rolnym od 3 do 5 ha przeliczeniowych - 253,16 zł kwartalnie co stanowi 84, 39 zł miesięcznie,
- w gospodarstwach większych, za każdy pełny ha przeliczeniowy składka za każdego ubezpieczonego będzie wzrastać o 3% podstawy wymiaru (tj. o 16, 88 zł kwartalnie, co stanowi 5,63 zł miesięcznie) - max poziom osiągnie w gospodarstwie o powierzchni 68 ha przeliczeniowych, gdzie składka od każdego ubezpieczonego wyniesie 1305,66 kwartalnie, co stanowi 435,22 miesięcznie (tyle co minimalne składki w ZUS dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą ).

Odpowiednio wysokość składki będzie inna, gdy osoba ubezpieczona w gospodarstwie rolnym prowadzić będzie pozarolniczą działalność gospodarczą - maksymalny poziom składki osiągnięty zostanie w gospodarstwie o powierzchni 44 ha przeliczeniowych.

W zakresie przyznawania i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia projekt wprowadza pewne modyfikacje, nie zmieniając jednocześnie obowiązujących dotychczas zasad generalnych.

 
Wprowadzono nowe świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego - zasiłek rehabilitacyjny, który zastąpił dotychczasowy przedłużony zasiłek chorobowy. Zasiłek rehabilitacyjny przysługiwać będzie ubezpieczonemu, który wyczerpał przysługujący okres wypłaty zasiłku chorobowego (180 dni) i jest nadal niezdolny do pracy, jednak rokuje odzyskanie zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym w wyniku leczenia i rehabilitacji w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Zasiłek rehabilitacyjny przysługiwać będzie także ubezpieczonemu, ubiegającemu się o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, który nie korzystał z zasiłku chorobowego, jeżeli jest okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym i rokuje odzyskanie do osobistego prowadzenia działalności rolniczej w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Zasiłek rehabilitacyjny przyznaje się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, jednak nie dłużej niż na 12 miesięcy. Wysokość zasiłku rehabilitacyjnego będzie równa zasiłkowi chorobowemu.

W ubezpieczeniu emerytalno-rentowym:
- uproszczono sposób obliczania wysokości renty rodzinnej,
- zniesiono możliwość pobierania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, powstałej wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, w zbiegu ze świadczeniem emerytalno-rentowym z innego ubezpieczenia społecznego, gdyż nie przewiduje się dodatkowego finansowania przez ubezpieczonych rent z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, jak ma to miejsce w systemie powszechnym,
- zniesiono prawo do wcześniejszej emerytury rolniczej,
- ograniczono możliwość uzyskania częściowej wypłaty części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej w przypadku gdy emeryt lub rencista nadal prowadzi działalność rolniczą tylko do dwóch przypadków, tj. gdy działalność ta prowadzona jest z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i podlega ubezpieczeniu z mocy ustawy oraz gdy rencista pobiera rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 2 lata,
- wprowadzono nowe zasady ustalania wysokości emerytur rolniczych dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego.
Uproszczony sposób obliczania renty rodzinnej polega na wprowadzeniu zasady, że renta rodzinna przysługuje w wysokości 85% świadczenia jakie pobierałby zmarły dla jednej osoby uprawnionej i adaptuje w ten sposób zasady obliczania analogicznego świadczenia w systemie powszechnym.

Przewidziane są zwiększenia po 5% na każdą następną osobę uprawnioną do renty rodzinnej oraz dodatek 10%, gdy śmierć spowodowana została wypadkiem przy pracy rolniczej lub rolniczą chorobą zawodową, które będą doliczane do części składkowej świadczenia. Tak jak dotychczas, łącznie świadczenie nie może być wyższe od świadczenia jakie przysługiwałoby zmarłemu, ale nie może być niższe od najniższej emerytury.

Funkcjonująca do tej pory w systemie rolnym wcześniejsza emerytura rolnicza (dla rolników w wieku o 5 lat niższym niż emerytalny) zastąpiona została obecnie, przez znacznie atrakcyjniejsze co do wysokości, renty strukturalne przyznawane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Renty strukturalne współfinansowane są w 80% przez  Sekcję Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Udział budżetu państwa wynosi tylko 20%. Przy czym osoby pobierające rentę strukturalną nadal będą opłacać składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, ponieważ w przyszłości pobierać będą emeryturę rolniczą lub rentę rolniczą. Renta strukturalna jest bowiem świadczeniem okresowym. Składki naliczane będą w dotychczasowej wysokości, tj., po 30% najniższej emerytury kwartalnie.

Zniesiono możliwości cząstkowych wypłat części uzupełniającej emerytury lub renty rolniczej w przypadku gdy emeryt lub rencista nadal prowadzi działalność rolniczą. Jest to zgodne z generalną zasadą systemu, że pełna wypłata emerytury lub renty rolniczej następuje po zaprzestaniu prowadzenia działalności rolniczej, tj. przekazaniu gospodarstwa rolnego. Dotychczas obowiązywało zbyt dużo wyjątków od tej reguły. I tak zniesiono możliwość wypłaty 75% części uzupełniającej emerytury lub renty rolnej w przypadku gdy:
- rolnik nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego co najmniej po cenie odpowiadającej ich oszacowaniu wg przepisów o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ponieważ obecnie jest już zwiększony popyt na ziemię rolną; procedura postępowania o stwierdzenie niemożliwości sprzedaży prowadzona przez Agencję Nieruchomości Rolnych była kosztowna, a wydatki z nią związane pokrywała Kasa; ponadto dotychczasowe przepisy nie przewidywały żadnego systemu weryfikacji spełnienia warunku niemożliwości sprzedaży po przyznaniu świadczenia (nawet po kilku latach),
- trwają czynności zmierzające do wywłaszczenia nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, ponieważ wywłaszczanie nie jest już obecnie powszechnie obowiązującą procedurą; na cele publiczne grunty od rolników są wykupywane,
- nieruchomości wchodzące w skład gospodarstwa rolnego położone są w strefach ochronnych w związku z wprowadzeniem ograniczeń w użytkowaniu tych gruntów, ponieważ istnieją obecnie programy rolno-środowiskowe, współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, w ramach których rolnik może otrzymać rekompensatę pieniężną z tytułu ograniczeń w produkcji rolnej.
Projekt pozostawia możliwość nieodpłatnego przejęcia gospodarstwa rolnego na rzecz Skarbu Państwa przez Agencję Nieruchomości Rolnych na wniosek zainteresowanego emeryta lub rencisty rolnego, analogicznie jak w przypadku ubiegania się o rentę strukturalną współfinansowaną z budżetu UE.

Wprowadzenie nowej zasady ustalania wysokości emerytur dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, wynikało z konieczności dostosowania się do zasad wypłacania świadczeń emerytalnych tym osobom, obowiązujących w zreformowanym systemie powszechnym. Obowiązywać będzie tzw. zasada pro-raty. Za okresy ubezpieczenia rolnego świadczenie  emerytalne ustalać będzie KRUS, a za okresy ubezpieczenia w systemie powszechnym - ZUS. Każda instytucja według odrębnych zasad ustawowych. Dla uproszczenia obliczania wysokości tych świadczeń za okresy ubezpieczenia w KRUS, wprowadzono zasadę, że wypłata części uzupełniającej emerytury rolniczej przysługuje tylko wtedy gdy nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej, tj. przekazane zostało gospodarstwo rolne. Nie przewiduje się żadnych odstępstw od tej reguły. Jednocześnie zmniejszono wysokość części uzupełniającej, której wypłata podlega zawieszeniu w razie prowadzenia działalności rolniczej przez emeryta, do 60% najniższej emerytury, a zwiększono wymiar części składkowej do 2% najniższej emerytury za każdy rok ubezpieczenia, która jest wypłacana bez konieczności przekazania gospodarstwa rolnego. W ogólnym rozrachunku wysokość świadczeń wyliczana w ten sposób jest porównywalna z obliczaniem wysokości emerytury dla osób, którym świadczenia emerytalne przyznawane będą na dotychczasowych zasadach - osób, których nie objęła reforma systemu powszechnego.

Zasadnicze zmiany wprowadzono w zakresie organizacji KRUS. KRUS otrzymuje status państwowej jednostki organizacyjnej z osobowością prawną. Organami KRUS są: Zarząd KRUS, którego przewodniczącym jest Prezes KRUS oraz Rada Nadzorcza KRUS. Prezes KRUS powoływany będzie przez Prezesa Rady Ministrów po przeprowadzeniu konkursu na to stanowisko przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Kadencja Prezesa KRUS trwać będzie 5 lat. Fundusz składkowy zachowa nadal osobowość prawną, a zarządzać nim będzie jednoosobowo, jak obecnie, Prezes KRUS, pełniący z urzędu funkcje zarządu tego funduszu, pod nadzorem Rady Nadzorczej funduszu składkowego. Fundusz składkowy pozostaje funduszem samofinansującym (nie korzystającym z dotacji budżetowej), który dla pomnażania środków pochodzących ze składek ubezpieczonych rolników będzie miał prawo do prowadzenia działalności gospodarczej na posiadanym majątku oraz prowadzenia działalność lokacyjnej. Pozostałe zmiany porządkujące system finansowy KRUS polegają na zmniejszeniu liczby funduszy zarządzanych przez KRUS oraz wyeliminowaniu finansowania przez fundusz emerytalno-rentowy świadczeń nie związanych z systemem rent i emerytur rolnych.

Znosi się fundusz administracyjny, z którego dotychczas finansowana była działalność administracyjna KRUS. KRUS jako państwowa osoba prawna będzie samodzielnie gospodarować własnymi środkami finansowymi, pochodzącymi m.in. z odpisów od funduszu składkowego, funduszu emerytalno-rentowego, środków na realizację zadań powierzonych na podstawie innych ustaw lub porozumień oraz dotacji budżetowej. Z funduszu emerytalno-rentowego finansowane będą wyłącznie świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz dodatki do emerytur i rent, przysługujące na podstawie odrębnych ustaw, finansowane z budżetu państwa. W projekcie proponuje się odstąpienie od regulowania zagadnień dotyczących zawierania przez rolnika umowy z następcą w sprawie przyrzeczenia przekazania gospodarstwa rolnego, jak przewidywały to przepisy dotychczasowe. Proponuje się aby ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2006 r. Od 1 stycznia 2005 r. proponuje się wprowadzić jedynie zmiany dotyczące nowego sposobu naliczania wysokości składek oraz świadczeń z tego ubezpieczenia.

Źródło:

- Projekt ustawy na stronach sejmowych (druk 3380).