Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opowiedziała się za znowelizowaniem kodeksowych przepisów o umowie ubezpieczenia, a to ze względu na rolę kodeksu, który powinien zawierać, jak to było od początku, ramową regulację umowy ubezpieczenia, jako umowy o ogromnej doniosłości społecznej i gospodarczej. Równocześnie projektowana nowelizacja jest dopełnieniem zmian, jakie dokonane zostały w kodeksowej regulacji stosowania wzorców umów, ogólne warunki umów ubezpieczenia bowiem, jakimi posługują się wszystkie zakłady ubezpieczeń, są wzorcami z art. 384 Kc w brzmieniu, jakie obowiązuje od dnia 1 lipca 2000 r.

Jakimi założeniami kieruje się projekt?

W projektowanej nowelizacji uwzględniono następujące założenia:

• zachowanie zgodności z dorobkiem UE (acquis communautaire), w którym dominuje idea ochrony interesów ubezpieczającego (ubezpieczonego) - niektóre układy podmiotowe stosunków ubezpieczenia (ubezpieczenie na cudzy rachunek, ubezpieczenie na korzyść trzeciego, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej) angażują interes nie tylko ubezpieczającego, jako strony umowy, ale przede wszystkim osoby trzeciej, dlatego szczególna ochrona objąć powinna w takich układach nie tylko ubezpieczającego, jako typowo „słabszą” stronę umowy, ale i ubezpieczonego, uposażonego i poszkodowanego, ich to bowiem interes jest w istocie przedmiotem ubezpieczenia bądź też ma zostać zaspokojony przez ubezpieczyciela,

• należało uwzględnić  szeroko już stosowane w prawie polskim (a przejęte z dorobku wspólnotowego) przejawy troski o przejrzystość umownego stosunku ubezpieczenia, sprzyjającą realizacji podstawowego prawa konsumenta do informacji i odpowiadające temu obowiązki ubezpieczyciela (zakładu ubezpieczeń).

Jakie zmiany projekt proponuje wprowadzić w kodeksie cywilnym?

Projekt proponuje zmianę art. 384 § 1, która polega na jasnym wysłowieniu zasady, że wzorzec umowy powinien być doręczany drugiej stronie przed jej zawarciem, jedynie to bowiem gwarantuje możliwość zapoznania się z treścią przyszłej umowy. Obecne określenie: „przy zawarciu umowy” interpretowane jest niekiedy tak, że wzorzec umowy udostępniany jest drugiej stronie dopiero w chwili jej podpisywania albo po podpisaniu.

Wobec krytyki art. 384 § 5 kodeksu cywilnego, postanowiono i jego zmienić. Przepis ten wprowadza nie dość usprawiedliwiony wyłom w systemie ochrony prawnej w stosunkach umownych (status prawny konsumenta został przypisany każdemu ubezpieczającemu, a zatem także osobom prawnym oraz także profesjonalistom korzystającym z ubezpieczenia ryzyk w swojej działalności gospodarczej). Jednym ze skutków takiego przypisania jest rozciągnięcie na wszystkie umowy ubezpieczenia  możliwości podważania stosowania klauzul arbitrażowych, a to jest sprzeczne nie tylko z rozpowszechnioną dobrą praktyką, ale także narusza przyjęte przez Polskę zobowiązania międzynarodowe.

Proponowane zmiany mają także wyeliminować z unormowania umowy ubezpieczenia określanie jej strony nazwą: „zakład ubezpieczeń”. Wyjątkowe (wyłącznie w umowie ubezpieczenia) nadanie słowu „zakład” znaczenia podmiotowego („zakład ubezpieczeń”) nie znajduje dostatecznego uzasadnienia i nie jest zgodne z ogólną kodeksową regułą nazewniczą, według której strony umów nazwanych oznaczane są określeniami pochodzącymi od nazwy odnośnej umowy (np. przy sprzedaży - sprzedający, przy najmie - wynajmujący, przy zleceniu - dający zlecenie, przy przewozie - przewoźnik itp.).

Projekt proponuje także uchylenie art. 807 §  2, które jest uzasadnione koniecznością usunięcia z prawa polskiego normy dopuszczającej całkowitą dowolność w ustalaniu treści warunków ubezpieczeń dla stosunków „dotyczących obrotu z zagranicą”, czyli zarówno takich, w których ubezpieczającym jest podmiot zagraniczny, jak i takich, w których występuje „element obcy” w postaci znajdującego się zagranicą przedmiotu ubezpieczenia (np.