Projekt zmian w Kodeksie cywilnym i w ubezpieczeniach

Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 20 września br. przyjęła projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.  

Po co nowelizacja?

Zdaniem rządu nowelizacja uregulowań dotyczących umowy ubezpieczenia stanowi konieczne uzupełnienie reformy prawa ubezpieczeń gospodarczych, jakiej dokonano wydanymi 22 maja 2003 r. czterema ustawami:  

Porady prawne
  • o działalności ubezpieczeniowej,  

  • o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych,

  • o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych,  

  • o pośrednictwie ubezpieczeniowym.  

Ustawy te weszły w życie w dniu 1 stycznia 2004 r. 

Spośród dwóch opcji - nowelizacji Kodeksu cywilnego albo wydania odrębnej ustawy o umowie ubezpieczenia - wybrano tę pierwszą. 

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opowiedziała się za znowelizowaniem kodeksowych przepisów, ze względu na rolę kodeksu, który powinien zawierać, jak to było od początku, ramową regulację umowy ubezpieczenia, jako umowy o ogromnej znaczeniu społecznym i gospodarczym.  

Projektowana nowelizacja ma stanowić również dopełnienie zmian, które zostały dokonane w kodeksowej regulacji stosowania wzorców umów. Ogólne warunki umów ubezpieczenia, jakimi posługują się wszystkie zakłady ubezpieczeń, są wzorcami z art. 384 Kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2000 r. 

Założenia projektu

W projektowanej nowelizacji przyjęto dwa założenia. Chodzi o zachowanie zgodności z dorobkiem Wspólnoty Europejskiej (acquis communautaire), w którym dominuje idea ochrony interesów ubezpieczającego (ubezpieczonego) oraz  uwzględnienie szeroko już stosowanych w prawie polskim (przejętych z dorobku wspólnotowego) przejawów troski o przejrzystość umownego stosunku ubezpieczenia, sprzyjającą realizacji podstawowego prawa konsumenta do informacji i odpowiadające temu obowiązki ubezpieczyciela (zakładu ubezpieczeń).  

Co przewiduje projekt?

Spośród wielu obszernych zmian, jakie przewiduje projektowana nowelizacja, poniżej wskażemy ważniejsze.

Wzorzec umowy

W projekcie ustawy sformułowano wyraźnie zasadę, że wzorzec każdej umowy (np. ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin) powinien być doręczony drugiej stronie przed jej zawarciem. Tylko takie unormowanie gwarantuje bowiem możliwość zapoznania się z treścią przyszłej umowy. 

W przypadku umowy ubezpieczenia różnice między uzgadnianymi indywidualnie postanowieniami umowy a ogólnymi warunkami ubezpieczyciel zobowiązany będzie przedstawić ubezpieczającemu w formie pisemnej przed zawarciem umowy. W razie niedopełnienia tego obowiązku ubezpieczyciel nie będzie mógł powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego. Zasada ta nie znajdzie jednak zastosowania do umów ubezpieczenia zawieranych w drodze negocjacji.

Jeżeli  w odpowiedzi na złożoną ofertę ubezpieczyciel doręczy ubezpieczającemu dokument ubezpieczenia (polisę), zawierający postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel obowiązany będzie zwrócić ubezpieczającemu na to uwagę na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu, wyznaczając mu co najmniej 7 dniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu. W razie niewykonania tego obowiązku zmiany dokonane na niekorzyść ubezpieczającego mają nie być skuteczne, a umowa zostanie zawarta zgodnie z warunkami oferty.

Natomiast w razie braku sprzeciwu umowa dojdzie do skutku zgodnie z treścią dokumentu ubezpieczenia następnego dnia po upływie terminu wyznaczonego do złożenia sprzeciwu.

Zmiana kodeksowych określeń

Zmieniono też w Kodeksie cywilnym określenie „zakład ubezpieczeń” na „ubezpieczyciel (w K.c. nazwa „zakład” używana jest bowiem w znaczeniu przedmiotowym).  

Umowa ubezpieczenia

Zmiana art. 805 § 1 K.c. polega na dodaniu do kodeksowej definicji umowy ubezpieczenia zwrotu: „w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa” - co charakteryzuje ujęcia słowne kodeksowych umów zawieranych wyłącznie przez profesjonalistów.

Przedwczesne rozwiązanie umowy 

Precyzyjnie określono, że w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia przed upływem czasu, na jaki została zawarta, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej

Ubezpieczenia dotyczące obrotu z zagranicą

Ubezpieczenia dotyczące obrotu z zagranicą mają podlegać przepisom Kodeksu cywilnego. 

Przewiduje się bowiem usunięcie normy dopuszczającej całkowitą dowolność w ustalaniu treści warunków ubezpieczeń dla stosunków „dotyczących obrotu z zagranicą”, czyli zarówno takich, w których ubezpieczającym jest podmiot zagraniczny, jak i takich, w których występuje znajdujący się zagranicą przedmiot ubezpieczenia (np. dobra osobiste uczestnika wycieczki zagranicznej, rzeczy znajdujące się poza granicami).

Po uchyleniu § 2 w art. 807 K.c. do umowy ubezpieczenia stosować się będzie ogólna reguła prawa międzynarodowego prywatnego (art. 25), zgodnie z którą strony każdego rodzaju umowy (poza umowami, w których zobowiązanie dotyczy nieruchomości) mogą poddać swój stosunek wybranemu przez siebie prawu, jeżeli pozostaje ono w związku z zobowiązaniem.

Jeśli wypadek już zaszedł...

Wobec powstających na tle obecnego art. 806 § 1 K.c. wątpliwości co do dopuszczalności umowy ubezpieczenia obejmującej wypadek, który już zaszedł, w sytuacji kiedy nadal istnieje możliwość zajścia kolejnego takiego wypadku (np. komunikacyjnego), należy rygor nieważności umowy wyraźnie związać tylko z niemożliwością zajścia przewidzianego w umowie wypadku istniejącą w chwili rozpoczęcia okresu ubezpieczenia - to bowiem byłoby sprzeczne z naturą tego rodzaju umowy i jej ekonomiczną funkcją. Umowa ubezpieczenia będzie więc nieważna, tylko jeśli w chwili rozpoczęcia okresu ubezpieczenia  nie było możliwe zajście przewidzianego w umowie wypadku.

Objęcie ubezpieczeniem okresu poprzedzającego zawarcie umowy ma być bezskuteczne, jeżeli w chwili zawarcia umowy którakolwiek ze stron wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że wypadek zaszedł lub że odpadła możliwość jego zajścia w tym okresie.

Ta zmiana w § 2 art. 806 K.c. ma wyeliminować, jako nieusprawiedliwiony, a sprzeczny z naturą umowy ubezpieczenia, wyjątkowy reżim dla umów ubezpieczenia zbiorowego (ubezpieczenie jedną umową większej liczby dóbr osobistych lub interesów majątkowych), który obecnie dopuszcza „wsteczne działanie” umowy w sytuacji, gdy strona wiedziała lub powinna była wiedzieć o fakcie zajścia wypadku.

Ponadto szczegółowo uregulowano sprawy dotyczące obowiązku powiadamiania ubezpieczyciela o zaistniałym wypadku

Ubezpieczenie na cudzy rachunek

Przy umowie ubezpieczenia zawieranej na cudzy rachunek (art. 808 K.c.)ubezpieczający i ubezpieczony są dwoma różnymi osobami.

Ubezpieczony będzie mógł nie być imiennie wskazany w umowie, chyba że jest to konieczne do określenia przedmiotu ubezpieczenia.

Roszczenie o zapłatę składki będzie przysługiwać ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu. Zarzut mający wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela może on podnieść również przeciwko ubezpieczonemu.

Ubezpieczony ma być uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodnią inaczej. Jednakże uzgodnienie takie nie będzie mogło zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł.

Do zawarcia na cudzy rachunek umowy ubezpieczenia na życie, a także do jej zmiany konieczna ma być uprzednia zgoda ubezpieczonego, która powinna obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 831 § 1 K.c., ubezpieczający będzie mógł wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci osoby ubezpieczonej; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczający będzie też miał możliwość każde z tych zastrzeżeń zmienić lub odwołać w każdym czasie.

W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek do wykonywania uprawnień, konieczna będzie uprzednia zgoda ubezpieczonego; umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia będą jednak mogły przewidywać, że uprawnienia te ubezpieczony może wykonywać samodzielnie.

Jeżeli wskazano kilka osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia, a nie oznaczono udziału każdej z nich w tej sumie,  ich udziały mają być równe.

Zmiany w ubezpieczeniach na życie

Jeżeli do wypadku doszło po upływie lat trzech od zawarcia umowy ubezpieczenia na życie, ubezpieczyciel nie będzie mógł podnieść zarzutu, że przy zawieraniu umowy podano wiadomości nieprawdziwe, w  szczególności że zatajona została choroba osoby ubezpieczonej. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia będą mogły jednak skrócić powyższy termin.

Przy ubezpieczeniu na życie samobójstwo ubezpieczonego nie zwalnia ubezpieczyciela od obowiązku świadczenia, jeżeli samobójstwo nastąpiło po upływie lat dwóch od zawarcia umowy ubezpieczenia. Umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą skrócić ten termin, nie bardziej jednak niż do 6 miesięcy.

Wypowiedzenie

Przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający będzie miał możliwość wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku - ze skutkiem natychmiastowym.

Regres ubezpieczeniowy

Regres ubezpieczeniowy to przejście z mocy prawa roszczeń ubezpieczającego (§ 3 projektowanego art. 828 K.c.) na ubezpieczyciela, który spełnił świadczenie ubezpieczeniowe.

Z grona regresowo odpowiedzialnych wyłącza się jedynie domowników ubezpieczającego, z wyjątkiem tych jednakże sytuacji, w których sprawca wyrządził szkodę umyślnie (granica ubezpieczalności).

Obowiązki informacyjne zakładu ubezpieczeń

Zakład ubezpieczeń, przed zawarciem umowy ubezpieczenia, obowiązany będzie udzielić ubezpieczającemu, będącemu osobą fizyczną, informacji dotyczących:

  1. prawa właściwego dla umowy w razie, gdy strony nie mają swobody wyboru prawa,

  2. prawa właściwego, którego wybór proponuje zakład ubezpieczeń, gdy strony mają swobodę wyboru prawa,

  3. sposobu i trybu rozpatrywania skarg i zażaleń zgłaszanych przez ubezpieczającego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia, a także organu właściwego do ich rozpatrzenia.

Oferta w ubezpieczeniach obowiązkowych

Jeżeli zakład ubezpieczeń, posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe, otrzyma ofertę zawarcia umowy takiego ubezpieczenia, to brak odpowiedzi w ciągu 14 dni od dnia otrzymania oferty będzie poczytywany za jej przyjęcie.

Podstawa prawna:

  • Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych 


A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika