Rewolucja w postępowaniu karnym - część pierwsza

Przed sądem bardziej 'po amerykańsku'

Zmiana zakłada także przekształcenie modelu postępowania przed sądem na styl postępowania spornego. To strony – prokurator i oskarżony będą prezentowali dowody – sąd będzie je miał ocenić i tylko w wyjątkowych przypadkach będzie mógł sam wystąpić z inicjatywą dowodową.  Oczywiście nie dotyczy to takich przypadków, gdy inicjatywa sądu będzie obligatoryjna , jak w zakresie badania oskarżonego przez biegłego. W nowym modelu sąd będzie jednak pełnił rolę bardziej bierną – to prokurator i  oskarżony będą prowadzić „spór” przed sądem a dokładniej udowadniać swoje racje – prokurator będzie więc dosłownie oskarżał i udowadniał winę a oskarżony będzie dowodził swojej niewinności.  Oczywiście zasada domniemania niewinności oskarżonego nadal będzie obowiązywała, jednakże całkowita bierność może okazać się niekorzystna. Wobec zubożałej pozycji w zakresie przygotowania się do postępowania przez oskarżonego, w porównaniu do prokuratora, oskarżony będzie mógł przedłożyć dowody zdobyte w celu toczącego się postępowania – aktualnie niedopuszczalne. W uzasadnieniu projektu zmian nie wskazuje się natomiast jak rozwiązać przygotowanie dowodów przez oskarżonego tymczasowo aresztowanego – przecież to on będzie musiał przygotować dokumenty na swoją obronę. Jak to zrobi będąc de facto pozbawiony wolności i nie mając takiej możliwości działania jak prokuratura? W takiej sytuacji zapewne niezastąpiona okaże się rola adwokata.

In dubio pro reo?

Oczywiście podstawowa zasada prawa karnego będzie nadal obowiązywać. Wątpliwości będą rozpatrywane na korzyść oskarżonego, jednakże nie te które nie dają się usunąć lecz te których nie usunięto w postępowaniu. Zmiana powoduje, że nie tyle te okoliczności których nie da się usunąć będą brane na korzyść oskarżonego ale także te, których, przykładowo, prokuratura nie usunęła w postępowaniu, mimo że taka możliwość istniała. Poprzez tę zmianę rozumienia podstawowej zasady znów większą rolę nadaje się prokuraturze w zakresie usuwania wątpliwości w toku postępowania.

Uzgodnienie kary i środków karnych

Kolejny krok to szersze stosowanie tzw. „depekacji” (od DPK czyli dobrowolnego poddania się karze). Po pierwsze w postępowaniu przez prokuratorem nie będzie żadnych ograniczeń co do zakresu zastosowania tej instytucji (aktualnie są nią objęte czyny zagrożone karą pozbawienia wolności do maksymalnie 5 lat). Postuluje się także możliwość zastosowania w takiej sytuacji nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Skład sądu

Więcej spraw będzie orzekanych w składzie jednoosobowym, także w postępowaniu odwoławczym w sprawie, w której prowadzone było dochodzenie (nie śledztwo). Co więcej, skład trzyosobowy będzie wyznaczany nie tyle tylko ze względu na szczególną zawiłość sprawy, ale także ze względu na jej wagę.

Referendarze w postępowaniu

W postępowaniu karnym będą także występowali referendarze. Będą mogli wydawać postanowienia, zarządzenia i polecenia – oczywiście w sprawach mniejszej wagi. Taki zabieg ma odciążyć sędziów i przyśpieszyć postępowanie a sam pomysł został zaczerpnięty z postępowania cywilnego. Postanowienia będą zaskarżalne sprzeciwem, powodującym utratę mocy przez orzeczenie referendarza. 

Większa ochrona pokrzywdzonego …

Komisja Kodyfikacyjna proponuje zlikwidowanie terminu na złożenie wniosku o przyznanie odszkodowania na podstawie art. 46 § 1 k.k. Pokrzywdzony, który nie wytoczył powództwa cywilnego w postępowaniu karnym, mógłby żądać przyznania mu odszkodowania nie tylko do zakończenia jego pierwszego przesłuchania ale także do czasu zakończenia postępowania w ogóle.

Nadto zmiana zwiększa obowiązki informacyjne sądu względem pokrzywdzonego.

… i szersza obrona dla oskarżonego.

Zmienić mają się także zasady wyznaczania obrońcy z urzędu. O ile w postępowaniu przygotowawczym obrońca może być wyznaczony gdy sytuacja majątkowa podejrzanego nie pozwoli mu na opłacenie prawnika o tyle w postępowaniu sądowym będzie to niezależne od sytuacji majątkowej oskarżonego. Jeśli więc oskarżony złoży wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu, sąd będzie miał obowiązek wyznaczyć mu takiego obrońcę, niezależnie od tego czy oskarżony jest osobą zamożną czy ubogą. Oskarżony zostanie jednak pouczony o tym, że w zależności od wyniku postępowania, może on być obciążony kosztami obrony. Zmiany te podyktowane są zwiększeniem woli zasady kontradyktoryjności w postępowaniu karnym.  

Inne zmiany

Kolejna nowość to brak obowiązku uczestniczenia stron na posiedzeniu (oprócz oskarżyciela publicznego, którego obecność jest obowiązkowa) , poza najcięższymi przestępstwami oraz możliwość cofnięcia aktu oskarżenia przez prokuratora. Obecność oskarżonego nie będzie więc już niezbędna.

 e-prawnik.pl