Sądy gospodarcze mają przyspieszyć

19.3.2007

Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz innych ustaw wchodzi w życie 20 marca br. Ma ona na celu usprawnienie i racjonalizację przebiegu postępowania cywilnego, w szczególności w sprawach gospodarczych. Postępowanie w sprawach gospodarczych ma być sprawniejsze i mniej sformalizowane. Poniżej wskażemy ważniejsze z planowanych zmian.

Który sąd właściwy?

Zgodnie ze zmienianymi przepisami art. 17 pkt 4, do właściwości sądów okręgowych należeć mają m.in. sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, a w postępowaniu w sprawach gospodarczych sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W sprawach gospodarczych próg właściwości sądu okręgowego nadal będzie wyższy niż w pozostałych sprawach i będzie wynosił 100.000 zł. Uchylono przy tym art. 479³ K.p.c. określający właściwość sądów rejonownych w sprawach gospodarczych.

Dodatkowo do właściwości sądów okręgowych należeć mają sprawy:

o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną oraz
o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.

Ustawodawca wskazał także, że niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości również przed doręczeniem pozwu. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.

Grzywna za odraczanie rozprawy

Dla przyspieszenia postępowania ustawodawca zagroził także, iż sąd może skazać na grzywnę stronę, jeżeli powołała się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy. Grzywnie podlega również strona, która w wyznaczonym przez sąd terminie nie uprawdopodobni prawdziwości powyższych okoliczności. Jeśli zaś nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy, zostały powołane w złej wierze przez pełnomocnika strony, sąd może również jego skazać na grzywnę.

Co ma należeć do kompetencji referendarza sądowego?

Referendarz sądowy nie będzie już mógł orzekać o obowiązku poniesienia kosztów sądowych w przypadku, jeżeli w toku postępowania sąd nie orzekł o obowiązku poniesienia kosztów sądowych lub orzeczeniem nie objął całej kwoty należnej z tego tytułu; postanowienie w tym przedmiocie wydaje zaś na posiedzeniu niejawnym sąd, przed którym sprawa toczyła się w pierwszej instancji.

Zamiast tego także referendarz sądowy będzie miał prawo wydać postanowienie o ustanowieniu albo odmowie ustanowienia adwokata lub radcy prawnego.

Ponadto w wypadkach niektórych wad formalnych pism procesowych zarządzenia będzie mógł wydać także referendarz sądowy.

Referendarz sądowy ma mieć także kompetencje do stwierdzania na wniosek strony prawomocności orzeczenia.

Na orzeczenie referendarza sądowego, co do istoty sprawy, orzeczenie kończące postępowanie, m.in. orzeczenie w sprawie stwierdzenia prawomocności orzeczenia, a także orzeczenie co do nadania klauzuli wykonalności, przysługiwać ma skarga, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W razie zaś wniesienia takiej skargi orzeczenie referendarza sądowego straci moc, z wyjątkiem jednak orzeczenia co do nadania klauzuli wykonalności.

Zgodnie z nowelizacją, także referendarz sądowy ma być upoważniony do wydawania zarządzeń w postępowaniu upominawczym, a w ramach postępowania rejestrowego do wydawania postanowienia zarządzającego pierwszy wpis spółek akcyjnych i dokonania wpisu zmian w statutach tych spółek.

Co ma się stać w razie upadłości?

Uszczegółowiono również, iż sąd zawiesi postępowanie z urzędu, jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda. W tym wypadku sąd zawiadamia syndyka albo zarządcę o trwającym postępowaniu, wyznaczając mu odpowiedni termin do wstąpienia do tego postępowania. Brak oświadczenia syndyka albo zarządcy w wyznaczonym terminie uznaje się za odmowę wstąpienia do postępowania.

Wyszczególniono też, że sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, a mianowicie, jeśli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda - z chwilą złożenia przez syndyka lub zarządcę oświadczenia w przedmiocie wstąpienia do postępowania. W razie odmowy wstąpienia przez nich do postępowania, sprawa toczy się z udziałem upadłego.

Według nowego przepisu art. 182¹ K.p.c., jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku pozwanego, a postępowanie dotyczy masy upadłości, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania. Postanowienie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. W tym przypadku przepisu art. 108 § 1 (dot. rozstrzygania o kosztach sądowych) nie stosuje się. W razie ponownego wytoczenia powództwa w terminie 3 miesięcy po prawomocnej odmowie uznania wierzytelności, uchyleniu, prawomocnym zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego, zachowane zostają skutki, jakie ustawa wiąże z poprzednio wytoczonym powództwem. Postępowanie dowodowe nie wymaga powtórzenia. Zasadę tę stosuje się odpowiednio w razie zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku pozwanego na postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu.

Kiedy nastąpi umorzenie postępowania?

Zgodnie ze zmienianymi przepisami, sąd ma umarzać postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, jak również z następujących przyczyn:

w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy,
jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu

- o ile wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku (obecnie 3 lat) od daty postanowienia o zawieszeniu.

Ponadto sąd umorzy postępowanie w razie stwierdzenia braku następcy prawnego strony, która utraciła zdolność sądową, a w każdym razie po upływie roku (obecnie 3 lat) od daty postanowienia o zawieszeniu z tej przyczyny. Sąd także umorzy postępowanie w razie śmierci strony po upływie 5 lat (obecnie 10 lat) od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej przyczyny.

W sprawach gospodarczych natomiast sąd ma umarzać postępowanie zawieszone z tej przyczyny, że na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu - jeśli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu 6 miesięcy od daty postanowienia o zawieszeniu.

Co jeszcze ma się zmienić?

M.in. na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest: stwierdzenie prawomocności orzeczenia, a także skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka oraz odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia, przysługiwać ma zażalenie do sądu drugiej instancji.

Czym będą się zajmowały sądy gospodarcze?

Zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez którąkolwiek ze stron stosunku cywilnego po jego powstaniu nie będzie wyłączało zastosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.

Zgodnie z nowelizacją, do zakresu spraw rozpoznawanych w sądach gospodarczych (wydziałach gospodarczych w sądach rejonowych i okręgowych) mają zostać włączone sprawy:

o roszczenia wobec członków zarządów spółek kapitałowych dochodzone na podstawie art. 291-300 oraz art. 479-490 Kodeksu spółek handlowych, choćby wierzyciel nie był przedsiębiorcą (o tę kategorię poszerzono przy tym zakres postępowania gospodarczego),
o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, którymi są orzeczenia sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem.

Z zakresu pojęcia sprawy gospodarczej i tym samym kognicji sądu gospodarczego, nowelizacja wyłącza sprawy o podział majątku wspólnego pomiędzy byłymi wspólnikami spółki cywilnej. Sprawy te będą rozpoznawane przez wydziały cywilne w postępowaniu nieprocesowym, podobnie jak wszystkie sprawy działowe.

W rozumieniu nowych przepisów przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przepisów działu o postępowaniu w sprawach gospodarczych nie będzie się zaś stosowało w sprawach dotyczących działalności wytwórczej osób fizycznych w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Ustawodawca uchyla natomiast przepis art. 479⁷stanowiący, iż w postępowaniu przed sądem gospodarczym zdolność sądową mają także przedsiębiorcy będący jednostkami organizacyjnymi, nie mającymi osobowości prawnej, utworzonymi zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich przedmiot działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej.

Jak uzupełniać pisma procesowe w sprawach gospodarczych?

Zgodnie z nowelizowanymi przepisami K.p.c., w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania.

Powód powinien dołączyć do pozwu odpis reklamacji lub wezwania do dobrowolnego spełnienia żądania wraz z dowodem doręczenia albo wysłania go pozwanemu przesyłką poleconą oraz odpisy pism świadczących o próbie wyjaśnienia spornych kwestii w drodze rokowań. Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub w części tę stronę, która przez zaniechanie tych czynności przyczyniła się do zbędnego wytoczenia sprawy lub wadliwego określenia jej zakresu.

W razie niezłożenia odpisu wezwania do dobrowolnego spełnienia żądania lub reklamacji wraz z dowodem doręczenia albo wysłania go pozwanemu przesyłką poleconą, stosuje się poniższe zasady.

Postanowiono bowiem też, że jeśli pismo wszczynające postępowanie nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący zwróci stronie pismo bez wzywania do jego poprawienia lub uzupełnienia. Mylne oznaczenie pisma procesowego lub inne oczywiste niedokładności nie będą stanowiły przeszkody do nadania pismu biegu i rozpoznania go w trybie właściwym. Zarządzenia w tej kwestii może wydać także referendarz sądowy. Zarządzenie o zwrocie pisma powinno zawierać wskazanie braków, jakimi pismo było dotknięte, oraz pouczenie o skutkach jego ponownego wniesienia. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona będzie miała możliwość wniesienia go ponownie. Jeżeli pismo to nie jest dotknięte brakami, wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu pisma, chyba że zwrot nastąpił na skutek braków uprzednio niewskazanych. Ww. pouczenia o skutkach ponownego wniesienia pisma i powyższej zasady nie stosuje się w wypadku, gdy strona reprezentowana jest przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.

Inne pisma procesowe złożone w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, które nie mogą otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, wniesione przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa podlegają zwrotowi bez wzywania do ich poprawienia lub uzupełnienia. Sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, sprzeciw od nakazu zapłaty sąd odrzuca. Zarządzenia w tej kwestii może wydać także referendarz sądowy.

Jak ma przebiegać postępowanie w sprawach gospodarczych?

Wskazano wyraźnie, że w sprawach gospodarczych przepisy o innych postępowaniach odrębnych będą stosowane w zakresie, w którym nie są one sprzeczne z przepisami działu K.p.c. poświęconego rozpatrywaniu spraw gospodarczych. W przypadku więc ewentualnego zbiegu przepisów z zakresu postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych z przepisami innych postępowań odrębnych pierwszeństwo stosowania będą miały przepisy dotyczące postępowania gospodarczego. Ma to zapewnić jednolitość procedowania w sprawach gospodarczych, z uwzględnieniem różnic wynikających z innych postępowań odrębnych: nakazowego, upominawczego czy uproszczonego.

Sąd może uznać za niedopuszczalne cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia tylko wtedy, gdy okoliczności sprawy wskazują, że wymienione czynności są wynikiem niedozwolonych praktyk ograniczających konkurencję lub samodzielność przedsiębiorców, albo gdy wymaga tego ochrona produkcji należytej jakości.

Nowe przepisy wprowadzają też zasadę, iż w toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże w razie zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Zmieniane uregulowania stanowią, iż w sprawach, w których sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, pozwany jest obowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od dnia otrzymania pozwu. Odpowiedź na pozew wniesiona po terminie podlega zwrotowi. W odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub powstała potrzeba ich powołania (dotyczy to także zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty). Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub w części tę stronę, która przez zaniechanie tych czynności przyczyniła się do zbędnego wytoczenia sprawy lub wadliwego określenia jej zakresu.

Jak stanowią zmianiane unormowania, powództwo wzajemne jest niedopuszczalne. Do potrącenia w toku postępowania mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami. Dowód z przesłuchania stron sąd może dopuścić jedynie na wniosek.

Zgodnie z nowelizacją, sąd może wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo oraz gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń, zgłoszonych wniosków dowodowych i zarzutów – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W takich przypadkach postanowienia dowodowe sąd wydaje na posiedzeniu niejawnym.

Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym będzie natomiast niedopuszczalne, jeśli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo.

Dodany przepis stanowi, że w sprawach o roszczenia pieniężne albo świadczenia innych rzeczy zamiennych wyrok sądu pierwszej instancji z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Kwota zasądzona wyrokiem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika do depozytu sądowego wystarczy do zabezpieczenia. Jeżeli wyrok zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, do zabezpieczenia wystarczy złożenie sumy równej wartości przedmiotu sporu.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz innych ustaw (Dz. U. 2006 r., Nr 235, poz. 1699);
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zm.);
Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. 1989 r., Nr 33, poz. 175, ze zm.);
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 r., Nr 173, poz. 1807, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl