Środki prawne służące dyscyplinowaniu biegłych sądowych w sytuacji nieprzestrzegania przez biegłych terminów zleconych im czynności, a wpływ opóźnienia na postępowanie cywilne

Opinia biegłego sądowego stanowić może niekiedy kluczowy dowód w toku postępowania cywilnego, od którego zależeć może ostateczne rozstrzygnięcie sądu. Opinie biegłych sądowych pozwalają sądowi rozpoznającemu sprawę na oparcie swojego rozstrzygnięcia na fachowej i rzetelnej analizie przedstawionych biegłemu okoliczności, do rozpoznania których konieczna jest specjalistyczna wiedza. Pamiętać należy, że czynności biegłych sądowych nie pozostają w próżni względem toczącego się postępowania cywilnego, w ramach którego są podejmowane, lecz są immanentnie związane z pozostałymi czynnościami procesowymi.

Dla prawidłowego przebiegu toczącego się postępowania cywilnego istotne znaczenie ma terminowość podejmowanych czynności. Obowiązek terminowego działania spoczywa nie tylko na sądzie i stronach postępowania, ale także na biegłych. Należy rozważyć, jakie możliwości wpływania na dochowywanie terminów czynności procesowych przez biegłych sądowych przewidziane zostały przez ustawodawcę, a także w jaki sposób opóźnienia w pracach biegłego wpłynąć mogą na przebieg postępowania cywilnego.

Pierwszym, najprostszym środkiem, jaki zastosować może sąd prowadzący postępowanie cywilne w sytuacji, gdy biegły opóźnia się ze złożeniem przez siebie opinii, jest ponaglenie biegłego. Możliwość ponaglenia biegłego sądowego przez sąd prowadzący postępowanie wynika bezpośrednio z art. 6 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (t.j. Dz. U z 2014 r., poz. 101), który zawiera jedną z zasad procesowych, tj. zasadę szybkości postępowania. Zgodnie z jego brzmieniem sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy. Powyższy przepis daje sądowi możliwość ponaglenia biegłego sądowego z urzędu, bez konieczności składania przez strony czy uczestników postępowania osobnych pism procesowych. Należy oczywiście dopuścić możliwość złożenia do sądu przez powyższe podmioty pisma procesowego zawierającego wniosek o ponaglenie biegłego do złożenia zleconej mu opinii.

Dalej idącym środkiem służącym zdyscyplinowaniu biegłego sądowego jest instytucja przewidziana w art. 287 k.p.c., a więc możliwość nałożenia grzywny przez sąd na biegłego sądowego. Przywołany przepis stanowi, że za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia lub opinii albo za nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii sąd skaże biegłego na grzywnę. Grzywna nałożona na biegłego nie może przekroczyć 5.000 zł (art. 163 § 1 k.p.c.). Należy również wskazać, że jest to jedyny środek przymusu, który może być zastosowany przeciwko biegłym (względem biegłych nie stosuje się np. przymusowego doprowadzenia). Również w tym przypadku sąd może nałożyć na biegłego grzywnę z urzędu, jak i na wniosek strony lub uczestnika postępowania, jeżeli uzna nałożenie grzywny za uzasadnione. Zastosowanie mechanizmu grzywny przez sąd najczęściej poprzedzane jest ponagleniem.

W skrajnych przypadkach, gdy wina biegłego w niesporządzeniu opinii lub w znacznym opóźnieniu jej sporządzenia jest rażąca, sąd, przed którym toczy się postępowanie, może obciążyć biegłego kosztami postępowania, opierając się na brzmieniu art. 110 k.p.c. Zgodnie z jego treścią sąd może zasądzić od świadka, biegłego, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego – po ich wysłuchaniu – zwrot kosztów wywołanych ich rażącą winą. Postanowienie takie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Uznanie danej okoliczności za rażącą winę należy do uznania sądu w ramach swobodnej oceny dowodów.

Powyższe zagadnienia stały się również przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1971 r. (II CZ 169/71) Sąd wskazał, że: Opóźnienie złożenia opinii przez biegłego stanowi poważne uchybienie. Uchybienie to powoduje opóźnienie w przebiegu procesu i stanowi jedną z często występujących przyczyn przewlekania procesu. W myśl art. 6 KPC sądy powinny przeciwdziałać przewlekaniu postępowania. Jednym ze środków służących do wcielania w życie zasady procesowej, której daje wyraz normatywny art. 6 KPC, jest grzywna przewidziana między innymi w art. 287 KPC.

Należy również podkreślić, że opieszałość biegłych sądowych w sporządzeniu zleconych im opinii i bierność sądu w zakresie ich dyscyplinowania do podejmowania czynności w wyznaczonych terminach, może skutkować powstaniem stanu przewlekłości postępowania sądowego. Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843), zwana dalej ustawą o skardze na przewlekłość postępowania, przewiduje prawo strony postępowania do wniesienia skargi do sądu przełożonego nad sądem rozpoznającym sprawę na przewlekłość toczącego się postępowania. W skardze tej strona może wnieść o stwierdzenie zaistnienia stanu przewlekłości, a także wnieść o nakazanie sądowi podjęcie określonych działań zmierzających do szybkiego i efektywnego zakończenia postępowania oraz o zasądzenie na rzecz skarżącego od Skarbu Państwa kwoty pieniężnej w wysokości od 2.000 do 20.000 zł (art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewlekłość postępowania). Skarga na przewlekłość postępowania podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 100 zł.

Bogumił Wielgosz

Radca prawny