Tylko lekarze sądowi będą mogli usprawiedliwiać nieobecność uczestników postępowania karnego i cywilnego

Czemu mają służyć nowe regulacje?

Z dniem z dniem 1 lutego 2008 r. wejdzie w życie większość przepisów ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym. Czynności procesowe dokonane przed wejściem w życie ustawy na podstawie przepisów dotychczasowych są skuteczne.

Nowa ustawa ta określa: warunki oraz tryb nabywania i utraty prawa do wykonywania czynności lekarza sądowego, zasady wykonywania czynności lekarza sądowego i zasady finansowania czynności lekarza sądowego. 

Przepisy ustawy będą stosowane w przypadkach dotyczących usprawiedliwiania niestawiennictwa z powodu choroby, na wezwanie lub zawiadomienie sądu lub organu prowadzącego postępowanie karne w postępowaniu prowadzonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu postępowania karnego, stron, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków, oskarżonych, obrońców i innych uczestników postępowania.

Przepisów ustawy nie stosuje się zaś do osób pozbawionych wolności, których usprawiedliwianie niestawiennictwa z powodu choroby regulują odrębne przepisy. 

Jakie zmiany przewidziano w procedurze cywilnej i karnej?

Nowe uregulowania w Kodeksie postępowania karnego rozszerzają obowiązek usprawiedliwiania, zaświadczeniem wydanym przez lekarza sądowego, niestawiennictwa z powodu choroby na obrońców i pełnomocników procesowych, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału. Wedle nowych przepisów usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania karnego, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, będzie wymagało przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego.

W Kodeksie postępowania cywilnego przedstawiona objęto wskazanym obowiązkiem strony, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników postępowania. Wedle nowych przepisów usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby stron, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników postępowania cywilnego, będzie wymagało przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie sądu, wystawionego przez lekarza sądowego. Nie będzie to jednak dotyczyło osób pozbawionych wolności, których usprawiedliwianie niestawiennictwa z powodu choroby regulują odrębne przepisy. 

Zmiany te mają przyczynić się do poprawienia sprawności przebiegu postępowań cywilnych i karnych przez zapewnienie waloru wiarygodności przedstawianym przez uczestników postępowań zaświadczeniom usprawiedliwiającym ich niestawiennictwo z powodu choroby. Uregulowanie wprowadza również jednolite na terenie kraju zasady usprawiedliwiania nieobecności uczestników postępowań. Ponadto przedłożony projekt ma przyczynić się do rozwiązania problemu braku dostępności do lekarzy uprawnionych dla uczestników postępowania.  

Do tej pory w praktyce sądowej przedstawiano rocznie blisko 50 tys. usprawiedliwień niestawiennictwa uczestników postępowania przed organami postępowania karnego z powodu choroby. W dotychczasowych regulacjach postępowania cywilnego, odmiennie niż na gruncie postępowania karnego, brakowało zaś przepisu, który sformalizowałby sposób usprawiedliwiania nieobecności na rozprawie z uwagi na chorobę. Wprowadzenie nowej instytucji w art. 214¹ § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego, wzorowanej na przepisach znowelizowanego w tej części Kodeksu postępowania karnego, pozwoli na ujednolicenie zasad istniejących w tym zakresie w obu postępowaniach.  

Zgodnie z przepisem dodanym do Kodeksu karnego wykonawczego, osobie pozbawionej wolności, w razie choroby uniemożliwiającej stawiennictwo w postępowaniu prowadzonym przez sąd lub organ prowadzący postępowanie karne, na podstawie Kodeksu postępowania karnego, w którym obecność osoby pozbawionej wolności była obowiązkowa lub gdy wnosiła ona o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnioną do wzięcia w niej udziału lub przez sąd, na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, zaświadczenie usprawiedliwiające niestawiennictwo wystawi lekarz zakładu opieki zdrowotnej dla osób pozbawionych wolności.

 Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, określić ma, w drodze rozporządzenia, tryb wystawiania zaświadczenia potwierdzającego zdolność albo niezdolność stawiennictwa osoby pozbawionej wolności w przypadku choroby na wezwanie lub zawiadomienie sądu lub organu prowadzącego postępowanie karne oraz sposób doręczania zaświadczenia sądowi lub organowi prowadzącemu postępowanie karne. 

Kto może zostać lekarzem sądowym?

Nowa regulacja wprowadza do obu kodeksów instytucję lekarza sądowego jako jedynego podmiotu uprawnionego do wystawiania zaświadczenia potwierdzającego zdolność lub niezdolność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie sądu lub organu prowadzącego postępowanie karne, uczestników postępowania z powodu choroby. Lekarz sądowy będzie więc wystawiał zaświadczenia potwierdzające zdolność albo niezdolność do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu uprawnionego uczestników postępowania z powodu choroby na obszarze właściwości danego sądu okręgowego.

Lekarzem sądowym będzie lekarz, z którym prezes sądu okręgowego zawrze umowę o wykonywanie czynności lekarza sądowego. 

Lekarz sądowy przy wykonywaniu czynności związanych z wydawaniem zaświadczeń korzystał będzie z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. 

Prezes sądu okręgowego określi liczbę lekarzy sądowych dla obszaru właściwości sądu okręgowego, mając na uwadze zapewnienie na tym obszarze dostępu do lekarza sądowego. W zakresie określonym w ustawie uprawnienia prezesa sądu okręgowego przysługiwać mają prezesowi wojskowego sądu okręgowego, a uprawnienia prokuratora - prokuratorowi wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury.

Jednak do dnia 31 grudnia 2008 r. lekarzem sądowym w rozumieniu ustawy o lekarzu sądowym jest również inny lekarz dopuszczony przez prezesa sądu okręgowego do wykonywania czynności lekarza sądowego - zob.: Nie tylko lekarze sądowi mogą usprawiedliwiać nieobecność uczestników postępowania karnego i cywilnego

Jak uzyskać prawo do wykonywania czynności lekarza sądowego?

Nowe przepisy dotyczące warunków i trybu wyboru lekarzy sądowych weszły w życie już wcześniej .Wynika z nich, iż lekarzem sądowym może zostać lekarz, który spełnia następujące warunki:  

1. ma prawo wykonywania zawodu lekarza na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 
2. ma pełną zdolność do czynności prawnych; 
3. nie był karany za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 
4. ma nieposzlakowaną opinię; 
5. uzyskał rekomendację okręgowej rady lekarskiej; 
6. ma tytuł specjalisty lub specjalizację I lub II stopnia. 

Lekarzem sądowym nie może zostać lekarz, wobec którego jest prowadzone postępowanie:  

• o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe; 
• związane z niedostatecznym przygotowaniem zawodowym; 
• w przedmiocie niezdolności do wykonywania zawodu ze względu na stan zdrowia. 

Przewidziany tryb wyboru kandydatów dąży do stworzenia mechanizmu pozwalającego na dobór fachowych i odpowiedzialnych osób. Prezes sądu okręgowego zwraca się z pisemnym wnioskiem do właściwej okręgowej rady lekarskiej o przekazanie listy kandydatów na lekarzy sądowych, określając liczbę lekarzy w danych specjalnościach. Okręgowa rada lekarska, w terminie 90 dni od dnia otrzymania wniosku, przekazuje prezesowi sądu okręgowego listę kandydatów na lekarzy sądowych wraz z rekomendacjami. Następnie prezes sądu okręgowego dokonuje wyboru z listy kandydatów na lekarzy sądowych lekarzy, z którymi zamierza zawrzeć umowę o wykonywanie czynności lekarza sądowego. 

Przed zawarciem umowy o wykonywanie czynności lekarza sądowego prezes sądu okręgowego jest obowiązany poinformować kandydata na lekarza sądowego o przepisach w zakresie usprawiedliwiania niestawiennictwa uczestników postępowań w postępowaniu prowadzonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego albo Kodeksu postępowania karnego. Lekarz składa pisemne oświadczenie o znajomości tych przepisów. Przed zawarciem umowy o wykonywanie czynności lekarza sądowego kandydat na lekarza sądowego składa prezesowi sądu okręgowego: 

• oświadczenie, że jest świadomy odpowiedzialności karnej za poświadczenie w dokumencie nieprawdy; 
• oświadczenie, że nie jest prowadzone przeciwko niemu postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe; 
• zaświadczenie o niekaralności. 

Nowa ustawa przewiduje też możliwość utraty statusu lekarza sądowego, w przypadku niespełnienia już wymaganych warunków.  

Ponadto w razie powzięcia uzasadnionych wątpliwości co do rzetelności zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego prezes sądu okręgowego może rozwiązać umowę o wykonywanie czynności lekarza sądowego ze skutkiem natychmiastowym.

Kto maprowadzić wykaz lekarzy sądowych dla obszaru właściwości danego sądu okręgowego?

Zgodnie z nowymi przepisami, prezes sądu okręgowego prowadzi wykaz lekarzy sądowych dla obszaru właściwości danego sądu okręgowego. W wykazie lekarzy sądowych zamieszcza się imię i nazwisko lekarza sądowego, wraz z numerem telefonu, numer prawa wykonywania zawodu, informację o specjalizacji, terminie rozpoczęcia i zakończenia wykonywania czynności lekarza sądowego oraz miejscu, dniach i godzinach przyjęć. Prezes sądu okręgowego przekazuje wykaz lekarzy sądowych prezesom sądów rejonowych, prezesom sądów apelacyjnych oraz Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, prokuraturze, komendom i komisariatom policji, innym organom uprawnionym do prowadzenia dochodzeń oraz okręgowej radzie adwokackiej i radzie okręgowej izby radców prawnych, właściwym dla obszaru właściwości danego sądu okręgowego. Lekarz sądowy jest obowiązany niezwłocznie zgłosić prezesowi sądu okręgowego zmiany danych zamieszczonych w wykazie. Prezes sądu okręgowego dokonuje zmian danych zamieszczonych w wykazie i przekazuje podmiotom, o których mowa wyżej, informacje o dokonanych zmianach. 

Wykaz lekarzy sądowych jest prowadzony w formie pisemnej. Dodatkowo wykaz może być prowadzony w formie elektronicznej i udostępniony na ogólnodostępnej stronie internetowej sądu okręgowego. Wykaz lekarzy sądowych prezes sądu okręgowego przesyła właściwej okręgowej radzie lekarskiej. 

Jak będą wydawane zaświadczenia potwierdzające zdolność albo niezdolność do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu uprawnionego?

Informacje o miejscach, dniach i godzinach przyjęć lekarzy sądowych, wraz z ich imieniem i nazwiskiem oraz numerem telefonu, będą wywieszane na tablicach ogłoszeń w siedzibach sądów rejonowych, sądów apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego, prokuratur, komend i komisariatów policji, innych organów uprawnionych do prowadzenia dochodzeń oraz okręgowej rady adwokackiej i rady okręgowej izby radców prawnych, a także w miejscach wykonywania zawodu lekarza przez lekarzy sądowych. 

Lekarz sądowy ma wystawiać zaświadczeniepotwierdzające zdolność albo niezdolność do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu uprawnionego po uprzednim osobistym zbadaniu uczestnika postępowania i po zapoznaniu się z dostępną dokumentacją medyczną. 

Będzie wystawiał zaświadczenia w miejscach, dniach i godzinach ustalonych na podstawie umowy o wykonywanie czynności lekarza sądowego. Właściwy do wystawienia zaświadczenia będzie lekarz sądowy objęty wykazem lekarzy sądowych dla obszaru danego sądu okręgowego, właściwego dla miejsca pobytu uczestnika postępowania. 

Jeżeli stan zdrowia uczestnika postępowania uniemożliwi stawienie się na badanie, to lekarz sądowy przeprowadzi badanie i wyda zaświadczenie w miejscu pobytu tej osoby. W przypadku zaś pobytu uczestnika postępowania w szpitalu, hospicjum stacjonarnym albo innym zakładzie opieki zdrowotnej, przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych w odpowiednio urządzonym, stałym pomieszczeniu, lekarz sądowy będzie mógł wydać zaświadczenie na podstawie udostępnionej dokumentacji, bez osobistego badania uczestnika postępowania. Przyczynę odstąpienia od osobistego badania lekarz sądowy wskaże w zaświadczeniu. 

Zaświadczenie będzie mogło być wystawione po okazaniu wezwania lub zawiadomienia organu uprawnionego bądź po złożeniu oświadczenia o otrzymaniu wezwania lub zawiadomienia i okazaniu dokumentu potwierdzającego tożsamość.

Uczestnik postępowania będzie obowiązany przedstawić lekarzowi sądowemu posiadaną dokumentację medyczną z przebiegu swojego leczenia. Zakłady opieki zdrowotnej oraz lekarze udzielający świadczeń zdrowotnych będą w związku z tym mieli obowiązek niezwłocznie, na żądanie lekarza sądowego, udostępnić mu dokumentację medyczną z przebiegu leczenia osoby ubiegającej się o zaświadczenie. 

Lekarz sądowy ma prowadzić rejestr wystawionych zaświadczeń w formie pisemnej, odrębnie na każdy rok kalendarzowy. Rejestr taki ma zawierać na górze każdej wypełnionej strony wskazanie nazwiska i imion lekarza sądowego, sądu, na którego obszarze właściwości wykonuje on czynności lekarza sądowego oraz określenie roku kalendarzowego. Rejestr na dole każdej wypełnionej strony jest podpisywany przez lekarza sądowego i opatrywany jego pieczątką. 

Minister Sprawiedliwości ma określić, w drodze rozporządzenia, wzór zaświadczenia wystawianego przez lekarza sądowego, uwzględniając dane i informacje podlegające wpisowi do rejestru oraz wzór rejestru wystawionych zaświadczeń. 

Lekarz sądowy będzie miał obowiązek udostępnić rejestr na żądanie prezesa sądu okręgowego, sądu lub prokuratora. Po zakończeniu roku kalendarzowego, a także w razie rozwiązania umowy o wykonywanie czynności lekarza sądowego, lekarz sądowy niezwłocznie przekaże rejestr do właściwego sądu okręgowego. Rejestr jest przechowywany we właściwym sądzie okręgowym przez 15 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło przekazanie. 

Organ uprawniony będziemógł podjąć niezbędne czynności sprawdzające dla zweryfikowania rzetelności zaświadczenia. W razie wątpliwości co do rzetelności wystawionego przez lekarza sądowego zaświadczenia organ uprawniony niezwłocznie zawiadomi właściwego prezesa sądu okręgowego, prokuraturę i okręgową radę lekarską. Prokurator zaś niezwłocznie zawiadomi prezesa sądu okręgowego o wszczęciu i ukończeniu postępowania przeprowadzonego na podstawie takich informacji. 

Jakie zasady finansowania wystawiania zaświadczeń przewidziano?

Zgodnie z nowymi przepisami, lekarzowi sądowemu przysługuje wynagrodzenie za każde wydane zaświadczenie potwierdzające zdolność albo niezdolność do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu uprawnionego. W przypadku konieczności dojazdu do miejsca pobytu uczestnika postępowania lekarzowi sądowemu przysługuje dodatkowo zwrot kosztów. Koszty powyższe mają być finansowane z budżetu państwa, z części, której dysponentem jest Minister Sprawiedliwości, a w odniesieniu do sądów wojskowych, z części, której dysponentem jest Minister Obrony Narodowej. 

Za wystawienie zaświadczenia poświadczającego nieprawdę co do okoliczności usprawiedliwiającej niestawiennictwo nie będzie przysługiwało wynagrodzenie.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz. U. 2007 r., Nr 123, poz. 849.);
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zm.);
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zm.);
• Ustawaz dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 r., Nr 90, poz. 557, ze zm.);
• Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 2007 r. Nr 14, poz. 89);
• Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2005 r., Nr 226, poz. 1943, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl