Wynagrodzenia dla twórców i ich spadkobierców

Jakie przepisy dotyczą prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki?

6 maja 2006 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 23 marca 2006 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Implementuje ona do polskiego porządku prawnego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (tzw. droit de suite). Dyrektywa ma na celu zapewnienie harmonizacji przedmiotowej kwestii na terenie państw Wspólnoty. Przepisy krajowe zawierające klauzule wzajemności nie mogły stanowić podstawy do odmowy obywatelom innych państw członkowskich praw przyznanych twórcom krajowym. Stosowanie takich klauzul w państwach Wspólnoty jest sprzeczne z zasadą równego traktowania, wynikającą z zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.

Ile mają wynieść wynagrodzenia dla autora czy jego spadkobierców z tytułu odsprzedaży dzieła sztuki lub jego rękopisów?

Twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia stanowiącego sumę poniższych stawek: 

• 5 % części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50 000 euro, oraz 

• 3 % części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50 000,01 euro do równowartości 200 000 euro, oraz 

• 1 % części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200 000,01 euro do równowartości 350 000 euro, oraz 

• 0,5 % części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350 000,01 euro do równowartości 500 000 euro, oraz 

• 0,25 % części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500 000 euro 

- jednak nie wyższego niż równowartość 12 500 euro. Ww. stawek nie stosuje się w przypadku ceny sprzedaży niższej niż równowartość 100 euro. 

Oryginalnymi egzemplarzami utworu w powyższym rozumieniu są: 

• egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę; 

• kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.

Twórcy i jego spadkobiercom przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości 5 % ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych. 

Odsprzedażą jest przy tym każda sprzedaż następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę. Zawodową odsprzedażą zaś są wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży dokonywane, w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych. 

Ceny sprzedaży określone wyżej są cenami po odliczeniu podatku od towarów i usług należnego z tytułu dokonanej odsprzedaży oryginalnego egzemplarza lub rękopisu utworu. 

Do zapłaty ww. wynagrodzenia jest obowiązany wspomniany sprzedawca, a gdy działa na rzecz osoby trzeciej, zawodowo zajmującej się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych, odpowiada z nią solidarnie. Przewiduje się zatem utrzymanie możliwości solidarnej odpowiedzialności sprzedawcy z podmiotem, na rzecz którego działa, ale jedynie w od­niesieniu do podmiotów działających zawodowo na rynku dzieł sztuki. Sprzedawca jest obowiązany do ujawnienia takiej osoby trzeciej. Z obowiązku tego może się zwolnić płacąc należne wynagrodzenie. 

Omawiany twórca utworu (utworu plastycznego lub fotograficznego, czy też  literackiego lub muzycznego) oraz jego spadkobiercy mogą domagać się od osób wymienionych wyżej udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia należnego wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza lub rękopisu utworu przez okres 3 lat od dnia dokonania odsprzedaży. 

Prawa do wynagrodzenia, o których mowa wyżej, nie podlegają zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji. Nie dotyczy to już wymagalnych wierzytelności. 

Ochrona dla obcokrajowców

Wszystkie powyższe zasady stosuje się także do oryginalnych egzemplarzy i rękopisów utworów innych niż wymienione w art. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, których twórcy w dniu dokonania odsprzedaży mają miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Dla zapewnienia więc należytej ochrony twórcom utworów niespełniających wymagań art. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, mających miejsce stałego pobytu na terenie Polski, zgodnie z zaleceniem dyrektywy, objeto ich regulacją droit de suite. Dotyczy to więc również utworów innych niż takie:

• których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub  

• których twórca jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub 

• które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub  

• które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub  

• które są chronione na podstawie umów międzynarodowych, w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów. 

Nowe czyny karalne

Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż przez:

• przywłaszczenie sobie autorstwa,

• wprowadzenie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania,

• rozpowszechnianie bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania albo

• publiczne zniekształcanie takiego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania

narusza cudze prawa autorskie lub niektóre prawa pokrewne:

• autorskie prawa osobiste czy majątkowe,

• wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu przysługujące producentowi fonogramu lub wideogramu w zakresie: zwielokrotniania określoną techniką, wprowadzenia do obrotu, najmu oraz użyczania egzemplarzy, publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, 

• wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów przysługujące organizacji radiowej lub telewizyjnej w zakresie: utrwalania, zwielokrotniania określoną techniką, nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną, reemitowania, wprowadzania do obrotu ich utrwaleń, odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu, udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym,

• wyłączne prawo artysty wykonawcy do:

• ochrony dóbr osobistych (w szczególności w zakresie: wskazywania go jako wykonawcy, z wyłączeniem przypadków, gdy pominięcie jest zwyczajowo przyjęte, decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym zachowania anonimowości albo posłużenia się pseudonimem, sprzeciwiania się jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, które mogłyby naruszać jego dobre imię, 

• korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na następujących polach eksploatacji: w zakresie utrwalania i zwielokrotniania - wytwarzania określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, w zakresie obrotu egzemplarzami, na których artystyczne wykonanie utrwalono - wprowadzania do obrotu, użyczania lub najmu egzemplarzy, w zakresie rozpowszechniania artystycznego wykonania w inny sposób - nadawania, reemitowania oraz odtwarzania, chyba że są one dokonywane za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, a także publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, 

• prawo artysty wykonawcy do stosownego wynagrodzenia:

• za korzystanie z artystycznego wykonania lub za rozporządzanie prawami do takiego wykonania określone w umowie albo przyznane w przepisach ustawy,

• w przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania artystycznego wykonania za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, 

albo nie wykonuje obowiązków:

• sprzedawcy - do ujawnienia osoby trzeciej, na rzecz której działa i która zawodowo zajmuje się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych,

• producentów i importerów:

• magnetofonów, magnetowidów i innych podobnych urządzeń, 

• kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu, 

• czystych nośników służących do utrwalania, w zakresie własnego użytku osobistego, utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, przy użyciu ww. urządzeń 

- do uiszczania określonym organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży tych urządzeń i nośników. 

• producentów lub wydawców egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, a także egzemplarzy chronionych opracowań utworów niekorzystających z ochrony autorskich praw majątkowych, niekorzystających z ochrony autorskich praw majątkowych - do przekazywania na rzecz Funduszu Promocji Twórczości wpłaty wynoszącej od 5% do 8% wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy tych utworów (dotyczy to wydań publikowanych na terytorium Polski),

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 

Przeliczanie na złote

Dzięki nowelizacji wyjaśniono, iż ilekroć w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest mowa o równowartości danej kwoty wyrażonej w euro, należy przez to rozumieć jej równowartość wyrażoną w walucie polskiej, ustaloną przy zastosowaniu średniego kursu euro, lub jej równowartość wyrażoną w innej walucie, ustaloną przy zastosowaniu średniego kursu euro oraz średniego kursu tej waluty ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w dniu poprzedzającym dokonanie czynności.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 marca 2006 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2006 r., Nr 66, poz. 474);

• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2000 r., Nr 80, poz. 904, ze zm.);

• Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady uchwalona z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz. U. L 272 z 13.10.2001, str. 32)