Jak pracodawcy mogą kontrolować trzeźwość swoich pracowników?

Weszły w życie przepisy, które określają zasady kontroli trzeźwości w zakładzie pracy. Regulacje w tym zakresie wypracowało Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. Pomiar zawartości alkoholu w organizmie pracodawca będzie mógł wykonać przy użyciu alkomatu.

Zasady kontroli trzeźwości w pracy w Kodeksie pracy

Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw wprowadza do Kodeksu pracy możliwość kontroli trzeźwości pracowników i kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu. Nowe przepisy weszły w życie z dniem 21 lutego 2023 r.

 Zmiany w Kodeksie pracy w swym założeniu mają zagwarantować bezpieczeństwo wszystkim pracownikom. Regulacje powstały przy licznych konsultacjach ze stroną społeczną.

Jeżeli przepisy wewnątrzzakładowe przewidują prewencyjną kontrolę trzeźwości, pracodawcy będą mogli przy użyciu alkomatu skontrolować swoich pracowników. W innych przypadkach kontrolę przeprowadzi policja. Takie same zasady będą miały zastosowanie w przypadku podejrzenia zażycia innych substancji odurzających.

Zgodnie z nowym prawem, pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników, jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia lub ochrony mienia. Kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.

Pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w jego organizmie. W przypadku, gdy wynik badania nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Kontrola trzeźwości i kontrola na obecność środków działających podobnie do alkoholu

W Kodeksie pracy został wprowadzony zakaz dopuszczania do pracy pracownika nietrzeźwego lub będącego pod wpływem tzw. narkotyków.

Nietrzeźwość pracownika będzie mogła być stwierdzona na dwa sposoby:

1. w razie uzasadnionego podejrzenia, że pracownik stawił się do pracy pod wpływem alkoholu albo pił alkohol w pracy (np. zatacza się) – badanie trzeźwości będzie mogła przeprowadzić policja (dotyczy to wszystkich pracowników),
2. w przypadku określonych w przepisach wewnątrzzakładowych kategorii pracowników pracodawca będzie mógł przeprowadzić samodzielną, prewencyjną kontrolę trzeźwości nawet gdy pracownik nie okazuje oznak bycia pod wpływem alkoholu.

Analogiczne zasady będą stosowane do sprawdzania czy pracownik nie jest pod wpływem tzw. narkotyków.

Stan po użyciu alkoholu - zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Stan nietrzeźwości - zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Środki potocznie nazywane narkotykami w ustawie zostały nazwane „środkami działającymi podobnie do alkoholu”. Ich wykaz zostanie określony w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Zdrowia.

Samodzielna, prewencyjna kontrola trzeźwości pracowników przez pracodawcę

Kontrolą trzeźwości przeprowadzaną samodzielnie pracodawca będzie mógł objąć takich pracowników, których praca stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub dla mienia (jakiegokolwiek, nie tylko mienia pracodawcy). 

Będzie to prewencyjna kontrola, tj. taka, która będzie przeprowadzana co do zasady wobec pracowników niewykazujących oznak nietrzeźwości. Będzie ona również mogła być przeprowadzana samodzielnie przez pracodawcę, w przypadku gdy pracownicy objęci tą kontrolą będą wykazywali oznaki nietrzeźwości.

Wprowadzenie kontroli trzeźwości, grupy pracowników objętych taką kontrolą i sposób jej przeprowadzania pracodawca będzie ustalał w akcie wewnątrzzakładowym np. regulaminie pracy lub obwieszczeniu.

W ramach tej samodzielnie przeprowadzanej kontroli pracodawca będzie mógł badać tylko wydychane przez pracownika powietrze. Badanie będzie mógł przeprowadzić tylko urządzeniem posiadającym ważny certyfikat wzorcowania lub kalibracji.

Czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli będą określone w akcie wewnątrzzakładowym. Pracodawca ustali np. czy codziennie będzie badał wszystkich pracowników objętych kontrolą, czy tylko ich część, czy będzie badał pracowników przed dopuszczeniem do pracy, czy również w czasie jej wykonywania.

O wprowadzeniu kontroli pracodawca będzie musiał poinformować pracowników co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

Jeżeli kontrola trzeźwości nie wykaże obecności alkoholu w organizmie pracownika – pracownik będzie dopuszczany do pracy, a wynik tego badania nie będzie nigdzie przechowywany.

W przypadku, gdy kontrola wykaże, że pracownik jest nietrzeźwy, pracodawca będzie miał obowiązek niedopuszczenia go do pracy, a wynik takiej kontroli umieści w aktach osobowych pracownika. 

Pracodawca będzie miał obowiązek poinformowania pracownika, że nie dopuszcza go do pracy z powodu jego nietrzeźwości. Będzie mógł to zrobić w dowolnej formie, nawet ustnie.

Na żądanie pracodawcy lub pracownika będzie mogła być wezwana policja, aby przeprowadziła badanie stanu trzeźwości pracownika.

Co do zasady policja powinna przeprowadzić badanie pracownika alkomatem. Badanie krwi na obecność alkoholu w organizmie pracownika, policja będzie mogła zlecić gdy:

1. nie będzie możliwości przeprowadzenia badania alkomatem;
2. pracownik odmówi poddania się badaniu alkomatem;
3. pracownik zażąda przeprowadzenia badania krwi, pomimo przeprowadzenia badania alkomatem;
4. stan pracownika uniemożliwi przeprowadzenie badania alkomatem;
5. nie będzie możliwości wskazania stężenia alkoholu z powodu przekroczenia zakresu pomiarowego urządzenia wykorzystywanego do pomiaru.

Z badania trzeźwości policja sporządzi protokół. Następnie przekaże pracodawcy i pracownikowi pisemną informację zawierającą dane pracownika, datę, godzinę i minutę badania oraz jego wynik (policja nie będzie przekazywała pracodawcy całego protokołu). Pracodawca będzie przechowywał tę informację w aktach osobowych pracownika, jeżeli badanie wykaże, że pracownik był nietrzeźwy.

W przypadku, gdy badanie przeprowadzone przez policję wykaże, że pracownik jest trzeźwy – okres niedopuszczenia pracownika do pracy będzie okresem usprawiedliwionej nieobecności, za który pracownik otrzyma wynagrodzenie.

Jeśli badanie przeprowadzone przez policję potwierdzi, że pracownik znajduje się pod wpływem alkoholu, decyzja o zakwalifikowaniu okresu niedopuszczenia go do pracy będzie należała do pracodawcy – będzie mógł uznać ją za nieobecność usprawiedliwioną (z wynagrodzeniem lub bez), albo nieobecność nieusprawiedliwioną (bez wynagrodzenia).

Pracodawca będzie mógł nałożyć na takiego pracownika karę porządkową (karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną). Będzie mógł również rozwiązać z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika (tj. zwolnić go dyscyplinarnie). Pracodawca będzie mógł zastosować jedną z tych sankcji albo obydwie.

Analogiczne zasady postępowania będą obowiązywały w przypadku kontroli na obecność w organizmach pracowników środków działających podobnie do alkoholu (tzw. narkotyków).

Najważniejsza różnica będzie polegała na tym, że pracodawca i policja będą przeprowadzać badanie śliny pracownika testerem narkotykowym, tzw. narkotesterem (a nie wydychanego powietrza alkomatem).

Narkotester jest to urządzenie badające obecność narkotyków w ślinie. Pokazuje wynik badania po kilku minutach od włożenia do urządzenia kasety z próbką śliny.

Policja będzie mogła zlecić badanie krwi lub moczu gdy:

1. nie będzie możliwości przeprowadzenia badania śliny;
2. pracownik odmówi poddania się badaniu śliny;
3. pracownik zażąda przeprowadzenia badania krwi lub moczu pomimo przeprowadzenia badania śliny;
4. stan pracownika uniemożliwi przeprowadzenie badania śliny.

Wykaz środków, na których obecność pracodawca będzie mógł kontrolować pracowników zostanie określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.

O zdolności do wykonywania pracy pracownika przyjmującego leki zawierające takie substancje (mogą to być niektóre leki przeciwbólowe) powinien decydować lekarz, który je przepisuje. W zależności od wykonywanej przez niego pracy, może on być czasowo niezdolny do jej wykonywania.

Uzasadnione podejrzenie, że pracownik jest nietrzeźwy

Pracodawca, który będzie podejrzewał, że pracownik stawił się do pracy pod wpływem alkoholu, będzie miał obowiązek niedopuszczenia tego pracownika do pracy. Takie podejrzenie pracodawcy może być uzasadnione np. chwiejnym chodem pracownika, zapachem alkoholu z jego ust czy bełkotliwą mową.

Pracodawca będzie miał obowiązek poinformowania pracownika, że nie dopuszcza go do pracy z powodu jego nietrzeźwości. Będzie mógł to zrobić w dowolnej formie, nawet ustnie.

Jeśli pracownik będzie kwestionował swój stan nietrzeźwości, pracodawca będzie mógł dowodzić nietrzeźwości pracownika na różne sposoby:

1. np. zeznaniami świadków i sporządzając notatkę na potwierdzenie tego, następnie może wyciągać wobec pracownika konsekwencje (kary porządkowe, zwolnienie dyscyplinarne) albo
2. na żądanie pracodawcy lub pracownika zostanie wezwana policja, aby przeprowadziła badanie stanu trzeźwości pracownika.

Jeśli pracownik ten nie będzie objęty kontrolą trzeźwości, pracodawca nie będzie miał prawa samodzielnie zbadać go alkomatem. Ale jeżeli będzie objęty na podstawie przepisów wewnątrzzakładowych (prewencyjną) kontrolą trzeźwości – to pracodawca będzie mógł go samodzielnie zbadać alkomatem.

Analogiczne zasady postępowania będą obowiązywały, jeżeli pracownik będzie pił alkohol w czasie pracy (obowiązek natychmiastowego odsunięcia od pracy i tryb postępowania j.w.).

Analogiczne zasady postępowania będą również obowiązywały w przypadku podejrzenia, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu narkotyku lub zażywał narkotyk w czasie pracy.

Kontrola trzeźwości na pracy zdalnej

Nie wydaje się możliwe, by pracownicy wykonujący pracę zdalną spełniali przesłanki objęcia kontrolą trzeźwości lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu. Kontrole takie można przeprowadzić, gdy są niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników bądź innych osób lub ochrony mienia.

Co do zasady praca zdalna będzie wykonywana przez pracowników za pomocą urządzeń teleinformatycznych i nie będzie niosła za sobą wysokiego ryzyka dla zdrowia, życia czy mienia.

Gdyby jednak pracownicy wykonujący pracę zdalną spełnili przesłanki zawarte we wprowadzanych przepisach, mogą zostać objęci odpowiednią kontrolą, ponieważ to pracodawca będzie ustalał grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą i sposób jej przeprowadzenia.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 240).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl