Zmiana zasad tymczasowego aresztowania (nowelizacja Kodeksu postępowania karnego)

Nowelizacja Kodeksu postępwowania karnego - założenia i przyczyny

W dniu dzisiejszym, tj. 22 stycznia 2009 roku, wchodzi w życie kolejna nowelizacja Kodeksu postępowania karnego, zmieniająca zasady tymczasowego aresztowania i zatrzymania podejrzewanego o popełnienie przestępstwa.

Wprowadzanie zmian zostało zapoczątkowane zarówno czynnościami podejmowanymi przez Rzecznika praw obywatelskich jak i nieprzychylnymi orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Obowiązek informacyjny

Pierwsza zmiana dotyczy obowiązku informacyjnego jaki spoczywa na organach ścigania wobec zatrzymywanego. Otóż w znowelizowanym przepisie art. 244 § 2 pojawił się zapis o obowiązkowym poinformowaniu zatrzymanego o prawie do skorzystania z pomocy adwokata. Jak wskazuje praktyka, brak takiej informacji jest częsty, a zatrzymywani nierzadko nie mają świadomości tego, iż przysługuje im takie uprawnienie. Od dziś będą więc informowani o takim uprawnieniu.

Nadto znowelizowany przepis art. 261 § 3 wskazuje, iż o zatrzymaniu osoby sąd ma obowiązek poinformować nie tylko pracodawcę, szkołę lub uczelnię a w przypadku żołnierza - dowódcę jednostki ale także zarządzającego przedsiębiorstwem - w przypadku gdy zatrzymywany jest przedsiębiorcą bądź też osobą zarządzającą u przedsiębiorcy. Zawiadomienie następuje na wniosek zatrzymywanego. Zmiana powyższa podyktowana jest tym, iż bardzo często zatrzymanie przedsiębiorcy czy też osoby zarządzającej przedsiębiorstwem powoduje niekorzystne skutki dla prowadzonej działalności gospodarczej, związane z jej przestojem i wstrzymaniem decyzyjności w przedsiębiorstwie. Poinformowanie zarządzającego przedsiębiorstwem o zatrzymaniu osoby odpowiedzialnej za jego funkcjonowanie pozwala na podjęcie czynności zmierzających do zapewnienia ciągłości działalności bez niepotrzebnych przestojów i związanych z tym strat czy też innych niekorzystnych skutków nie wyłączając upadłości przedsiębiorcy.

Zasady przedłużania tymczasowego aresztowania

Kolejne zmiany regulują ściślej zasady przedłużania tymczasowego aresztowania wobec podejrzewanych o popełnienie czynu zabronionego czy też już oskarżonych w sprawie.

Podstawowe zasady tymczasowego zatrzymania są następujące: w postępowaniu sądowym sąd może oznaczyć termin tymczasowego aresztowania na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Jeśli ze względy na szczególne okoliczności nie można było zakończyć postępowania przygotowawczego w powyższym terminie, sąd, na wniosek prokuratora, mógł przedłużyć tymczasowe aresztowanie do maksymalnie 12 miesięcy (włącznie z powyższym terminem trzech miesięcy). Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania aż do czasu wydania pierwszego orzeczenia przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat - gdyż może być przedłużony w postępowaniu przed sądem ponad okres aresztowania w postępowaniu przygotowawczym.

Jeśli jednak okresy powyższe tymczasowego aresztowania są niewystarczające sąd apelacyjny może wyjątkowo przedłużyć te okresy. Dotychczas przyczynami przedłużenia tymczasowego aresztowania były: zawieszenie postępowania karnego, czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, przedłużająca się obserwacja psychiatryczna oskarżonego, przedłużające się opracowywanie opinii biegłego, wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

Od dziś, przyczynami przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny nie mogą być przedłużająca się obserwacja psychiatryczna oskarżonego, przedłużające się opracowywanie opinii biegłego. Uznano, iż nie może być tak, aby z powodów często zupełnie bezpodstawnych, stosowany był jeden z najdotkliwszych środków zapobiegawczych. W praktyce wskazywało się często na nadużywanie wskazanych przyczyn, opieszałość biegłych w zakresie sporządzania opinii i wskutek tego w rzeczywistości bezpodstawne przedłużanie tymczasowego aresztowania.

Znika także z Kodeksu postępowania karnego możliwość przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający wspomniane 2 lata z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe.

Od dnia dzisiejszego jedynymi przyczynami przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania mogą więc być wyłącznie:

• zawieszenie postępowania karnego,

• czynności zmierzające do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego,

• wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju,

• celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego.

Przepisy przejściowe

Przepisy przejściowe nowelizacji stanowią, że sprawy, w których przed dniem wejścia w życie zmian rozpoczęto rozprawę główną, toczą się do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych, jednakże w razie zawieszenia postępowania, odroczenia rozprawy lub ponownego rozpoznania sprawy albo po zapadnięciu prawomocnego orzeczenia postępowanie toczy się według przepisów tej ustawy (po zmianach). Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie zmian są skuteczne, jeżeli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych. W razie wątpliwości, czy stosować prawo dotychczasowe, czy już zmienione przepisy ustawy - stosuje się Kodeks postępowania karnego w nowym brzmieniu (po zmianach).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 24 października 2008 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 2008 r., Nr 225, poz 1485).

Zespół
e-prawnik.pl