Podstawowe zasady ochrony praw autorskich i pokrewnych

Co jest przedmiotem prawa autorskiego?

Jeżeli Kowalski stworzy utwór (np. namaluje obraz, napisze artykuł, skomponuje utwór muzyczny, zrobi zdjęcie) to będzie on chroniony prawem autorskim jeśli:

• jest oryginalny (Kowalski jest przekonany o "nowości" swojego dzieła, jest to tzw. "subiektywna nowość"),
• ma charakter indywidualny (przesłanka ta jest spełniona jeśli w utworze ucieleśniona jest indywidualność Kowalskiego, tzn. że prawdopodobieństwo stworzenia tego dzieła przez kogoś innego jest bardzo małe, jest to tzw. teoria statystycznej jednorazowości),
• jest ustalony (tzn. nastąpiło uzewnętrznienie tego utworu, np. wykonanie instrumentalne, zaśpiewanie piosenki, namalowanie obrazu).

Prawem autorskim chronione są także opracowania. Przybierają one nową formę w stosunku do utworu macierzystego, natomiast zapożyczają z niego zasadniczo treść. Na przykład: tłumaczenia, adaptacja filmowa książki. Aby opracowanie było chronione prawem autorskim, musi także wykazać się oryginalnością i indywidualnym charakterem oraz musi zostać ustalone w jakiejkolwiek postaci.

Innym jeszcze przedmiotem prawa autorskiego są zbiory materiałów (np. baza danych), w których twórcza (tzn. oryginalna i indywidualna) działalność twórcy przejawia się w doborze tych materiałów oraz ich układzie lub zestawieniu.

Natomiast nie prawa autorskie, a prawa pokrewne przysługują:

• wykonawcy utworu jeśli wykonanie ma charakter artystyczny,
• organizacji radiowej lub radiowo- telewizyjnej do nadań swoich programów,
• producentom fonogramów i wideogramów,
• wydawcy pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Jakie prawa przysługują twórcy?

Twórcy przysługują zarówno prawa osobiste jak i prawa majątkowe.

1. Prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem (np. prawo do autorstwa utworu, do oznaczania go swoim nazwiskiem lub rozpowszechniania pod określonym pseudonimem, prawo do zachowania jego integralności, prawo do pierwszej publikacji). Praw osobistych nie można się zrzec ani zbyć. Prawa te są nieograniczone w czasie. Nie podlegają także egzekucji.
2. Prawa majątkowe charakteryzują się tym, że tylko twórca może korzystać z utworu oraz nim rozporządzać. Prawa te można zbyć. Rozporządzanie prawami autorskimi może przybrać charakter umowy o przeniesienie praw autorskich oraz umowy licencyjnej (umowy o korzystanie z utworu). Prawa majątkowe twórcy gasną co do zasady, po upływie siedemdziesięciu lat od jego śmierci, a jeśli było kilku współtwórców - po upływie siedemdziesięciu lat od śmierci ostatniego ze współtwórców. Dopóki przysługują twórcy nie podlegają także egzekucji. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.
3. Prawa majątkowe ograniczają przepisy o dozwolonym użytku. Ze względów racjonalnych jak i też interesu publicznego można w niektórych przypadkach bez zgody twórcy korzystać z jego utworów. Na przykład:
   • Można w swoim utworze dokonywać cytatów z innych dzieł jeśli usprawiedliwione jest to wyjaśnianiem, analizą krytyczną lub prawami gatunku (np. parodia - ten gatunek usprawiedliwia "czerpanie" z cudzej twórczości, oczywiście przy zachowaniu charakteru parodtstycznego).
   • Prawa majątkowe ograniczone są także potrzebą informacji - w pewnych wypadkach mass-media mogą rozpowszechniać utwór lub jego fragment bez zgody twórcy.
   • Innym przykładem dozwolonego użytku jest działalność placówek oświatowych (możliwość nieodpłatnego korzystania z chronionych utworów) oraz bibliotek.

Jak chronione są prawa autorskie?

Prawa osobiste chronione są w następujący sposób:

• Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania,
• W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (np. w gazecie),
• Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny (np. na PCK).

Prawa majątkowe chronione są natomiast w następujący sposób:

• Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zaniechania naruszenia (np. Kowalski żąda aby, Nowak przestał bezprawnie kopiować jego programy komputerowe);
• Twórca może także żądać wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - potrójnej, wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia.

Twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, jeżeli działanie naruszającego było zawinione.

Aby dochodzić ochrony praw autorskich musimy złożyć pozew w Sądzie Okręgowym. W pozwie zawieramy określone powyżej żądania. Może zdarzyć się także, że w razie niezabezpieczenia żądania możemy utracić możliwość zaspokojenia naszego żądania. Wtedy powinniśmy także złożyć w Sądzie Okręgowym właściwym według miejsca, w którym sprawca prowadzi działalność lub znajduje się jego majątek wniosek o zabezpieczenie żądania (np. poprzez zajęcie maszyny drukarskiej pozwanego, na której pozwany wielokrotnie powielał utwór powoda).

Pamiętaj, że:

• Prawa majątkowe autorskie do utworów stworzonych w ramach stosunku pracy przysługują pracodawcy, jeśli tylko przyjął on utwór i umowa o pracę nie stanowi inaczej;
• Za naruszenie niektórych praw autorskich może grozić odpowiedzialność karna (np. kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3);
• Niektóre utwory chronione są w sposób odbiegający od zasad ogólnych np. utwory audiowizualne (filmy) lub programy komputerowe. W przypadku tych ostatnich ustawa bardzo precyzyjnie określa zakres uprawnień twórcy jak tez opisuje czynności nie wymagające jego zgody;
• Prawa autorskie należą do majątku odrębnego małżonków. Oznacza to, że mogą oni samodzielnie rozporządzać stworzonym przez siebie utworem i prawem do wynagrodzenia. Natomiast pobrane pożytki z tych praw wchodzą do majątku wspólnego;
• Twórcy i artyści wykonawcy mają ułatwioną sytuację w prawie podatkowym, gdyż przyjmuje się, że koszt uzyskania przychodu z tytułu przysługujących im praw na dobrach niematerialnych wynosi 50%.

Podstawy prawne

• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tj. Dz.U.2006.90.631 z późn. zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.